Nitel AraĢtırma AĢaması

Bu bölümde, karma araĢtırma yönteminin bir parçası olan nitel araĢtırma aĢaması ele alınmaktadır. Nitel araĢtırma aĢamasında, araĢtırmanın evreni, örneklemi, hangi örnekleme ve veri toplama yönteminin kullanıldığı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.

3.4.2.1. Evren ve Örneklem

Turist rehberliği eğitiminin bir parçası olan yurtiçi uygulama gezileri ile ilgili görüĢlerin anlaĢılması ve yorumlanması amacıyla gerçekleĢtirilen nitel araĢtırma aĢamasında, durum çalıĢması yöntemi kullanılmıĢtır ve çalıĢma bütüncül çoklu durum desenindedir. Bu desenle birden fazla etken bütüncül bir yaklaĢımla araĢtırılır ve ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve nasıl etkilendikleri üzerine odaklanılır (Yıldırım ve ġimĢek, 2013: 83).

Nitel araĢtırma aĢamasında kullanılan veriler farklı gruplardan elde edilmiĢtir. Bu anlamda araĢtırmanın evreni; Türkiye‟deki devlet üniversiteleri bünyesinde bulunan Turizm/Turist Rehberliği bölümü akademisyenlerinden ve turizm sektöründe çalıĢan turist rehberlerinden oluĢmaktadır. Bunun nedeni; bölüm akademisyenlerinin turizm/turist rehberliği öğrencileri ile birebir iletiĢim halinde olması ve uygulama gezilerine katılan öğrencilerden geri bildirim almasıdır. Turist rehberlerinin tercih edilme sebebi ise, meslek hayatına atılmadan önce uygulama gezilerine katılmaları ve bazı turist rehberlerinin uygulama gezilerinde bizzat görev almalarıdır. Bunun yanı sıra sektörde çalıĢmalarından dolayı uygulama gezilerinin nasıl yapılması gerektiği ile ilgili düĢüncelerini rahatlıkla ifade edebilecekleri düĢünüldüğü için tercih edilmiĢtir.

AraĢtırmanın evreninin tamamına ulaĢmak mümkün olmadığı için, evreni çalıĢmak yerine evreni temsil etme gücüne sahip sınırlı sayıda bireyler araĢtırma kapsamına dâhil edilmiĢ ve örneklem belirleme yoluna gidilmiĢtir. Örneklem belirlenirken, zengin bilgiye sahip olduğu düĢünülen durumların derinlemesine çalıĢılmasına olanak veren amaçlı örnekleme yöntemleri (Patton, 2014: 46) kullanılmıĢtır. Bu anlamda, pek çok durumda, olgu

ve olayların keĢfedilmesinde ve açıklanmasında yararlı olacağı düĢünülmektedir. AraĢtırmaya hız ve pratiklik kazandırması açısından, amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaĢılabilir durum örneklemesi kullanılmıĢ, yakın ve eriĢilmesi kolay olan kaynaklardan oluĢan örneklem kullanılmıĢtır. GörüĢmelere baĢladıktan sonra, görüĢülen kiĢiler konuyla ilgili daha fazla bilgi sahibi olabilecek kiĢileri önermiĢler ve görüĢmelere kartopu örneklem kullanılarak devam edilmiĢtir. Bu noktada çalıĢmaya, bizzat öğrencilerin baĢında uygulama gezisine katılan akademisyenler de dâhil edilmiĢtir. Bunun nedeni, görüĢülen akademisyenlerin uygulama gezisine katılan akademisyenlerden daha sağlıklı bilgi alınabileceği düĢünülerek o kiĢiler ile görüĢmemi tavsiye etmeleri ve akademisyenlerin bizzat uygulama gezisine katılarak öğrencilerin neler yaĢadığını ve uygulama gezilerinin nasıl gerçekleĢtiğini görmesidir. Bu Ģekilde, araĢtırmada daha zengin bilgi kaynaklarına ulaĢma fırsatı elde edilmiĢtir.

3.4.2.2. Veri Toplama Yöntemi

Veri toplama; ortaya çıkan araĢtırma problemlerine cevap verebilmek için nitelikli bilgiler toplamayı amaçlayan, birbiriyle iliĢkili bir dizi faaliyet olarak tanımlanmaktadır. ÇalıĢma için kiĢilerin veya yerlerin bulunması ve eriĢimin sağlanması ve katılımcılardan etkili veri elde etmek için onlarla bağ kurmak süreç içerisinde önemli bir basamaktır. AraĢtırmada yerler veya kiĢiler seçildikten sonra, sıra en uygun veri toplama yöntemi hakkında karar almaya gelmektedir (Creswell, 2013: 146-147). Bu bağlamda, araĢtırmada veri toplama yöntemi olarak, nitel araĢtırma yönteminde en çok ve en sık kullanılan görüĢme tekniğinden yararlanılmıĢtır. GörüĢme tekniği; kiĢilerin neyi ve neden düĢündüklerini, davranıĢlarını yönlendiren etkenleri (Ekiz, 2015: 62) ve kiĢilerin belirli bir konuda duygu, tutum ve düĢüncelerini ortaya çıkarmayı sağlamakta (Sönmez ve Alacapınar, 2014: 152) ve bir kiĢinin iç dünyasına girmeyi ve onun bakıĢ açısını anlamayı amaçlamaktadır (Patton, 1987). En az iki kiĢi arasında sözlü olarak sürdürülen bir iletiĢim süreci olan görüĢme, belirli bir araĢtırma konusu veya bir soru hakkında derinlemesine bilgi sağlaması (Büyüköztürk vd., 2016: 153) nedeniyle tercih edilmiĢtir. GörüĢme, literatürde genellikle yapı bakımından; yapılandırılmıĢ, yapılandırılmamıĢ ve yarı yapılandırılmıĢ olarak sınıflandırılmaktadır (Büyüköztürk vd., 2016; Mertkan, 2015). AraĢtırmada ise, bu görüĢme tekniklerinden yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniği kullanılarak veriler elde edilmiĢtir. Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniğinde, araĢtırmacı görüĢme sorularının bulunduğu görüĢme formunu önceden hazırlamakta (Ekiz, 2015: 63) ve böylece kapsam ile ilgili baĢlıkların kontrol listesini, varsayılan ifadeleri ve soruların sırasını sunan bir görüĢme rehberine sahip olmaktadır. Ancak, görüĢme esnasında genellikle, ifadelerin ve soruların sırası görüĢmenin akıĢına göre Ģekillenebilmekte ve buna ek

olarak görüĢülen kiĢinin söylediklerini devam ettirebilmek için planlanmamıĢ sorular da sorulabilmektedir (Robson, 2015: 347). Bu araĢtırmada da, görüĢme esnasında görüĢülen kiĢilere esneklik sağlayarak oluĢturulan soruların yeniden düzenlenmesi (Ekiz, 2015: 63), analizlerin kolaylığı, görüĢülen kiĢiye kendini rahatlıkla ifade etme imkanı ve gerektiğinde konu ile ilgili derinlemesine bilgi toplamayı sağlaması (Büyüköztürk vd., 2016: 154) nedeniyle yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniği kullanılmıĢtır.

3.4.2.3. Yarı YapılandırılmıĢ GörüĢme

AraĢtırmada, turist rehberliği eğitimi kapsamında yer alan yurtiçi uygulama gezilerinin yeterliliğinin belirlenmesi amaçlanmıĢ ve araĢtırmanın amacı doğrultusunda bir görüĢme formu hazırlanmıĢtır. GörüĢme formu hazırlanırken, yazında bulunan turist rehberliği eğitimi ile ilgili araĢtırmalar incelenmiĢ, uygulama gezisine dair önemli konular dikkate alınmıĢ ve görüĢme soruları araĢtırmacı tarafından oluĢturulmuĢtur. Hazırlanan görüĢme soruları iki farklı araĢtırmacı tarafından incelenmiĢ ve gelen öneriler doğrultusunda görüĢme formuna son Ģekli verilmiĢtir. GörüĢme formunda uygulama gezilerinin süresi, olumlu-olumsuz yönleri, karĢılaĢılan sorunlar ve çözüm önerileri, turist rehberliği mesleği, uygulama dönemi ve turist rehberi ile ilgili sorular yer almaktadır. Bu sorularla uygulama gezisinin yeterliliğinin belirlenmesi, uygulama gezisinin bölge bölge mi yoksa tek seferde mi yapılması gerektiği, turist rehberinin bilgi donanımı ve uygulama gezilerinin nasıl gerçekleĢtirilmesi gerektiği hakkında bilgi toplanması amaçlanmaktadır. Ayrıca görüĢme yapılan kiĢilere, son bir soru olarak uygulama gezilerini neye benzettikleri sorulmuĢtur. GörüĢme formu örneği Ek 2‟ de yer almaktadır.

GörüĢme formu hazırlandıktan sonra, yukarıda bahsedilen amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaĢılabilir durum örneklemesi ve kartopu örneklemesi ile görüĢme yapılacak kaynak kiĢiler belirlenmiĢ ve iletiĢim bilgileri toplanmıĢtır. Bunun yanı sıra, görüĢme yapılacak kaynak kiĢilerin katılımları, gönüllülük esasına dayanılarak sağlanmıĢtır.

GörüĢmeler, Ek 2‟ de yer alan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme soruları dâhilinde yürütülmeye çalıĢılmıĢtır. Ancak zaman zaman baĢka konulara da değinilmiĢ ve kaynak kiĢilerin konuya geri dönüĢleri sağlanmıĢtır. Açıklamaların yetersiz olduğu durumlarda ise konuyu daha detaylı anlatmaları istenmiĢtir. GörüĢmeler, katılımcılara ait ofis ya da sessiz bir mekânda sohbet Ģeklinde gerçekleĢtirilmiĢ, katılımcıların anlattıklarına paralel olarak görüĢme formunda yer alan sorular yönlendirilmiĢ ve cevapları alınmaya çalıĢılmıĢtır.

AraĢtırma sürecinde, görüĢme yapılacak olan kaynak kiĢilere araĢtırmanın amacı ve içeriği hakkında bilgi verilmiĢ, gönüllü katılımcı izin formu ile izinleri alınmıĢ ve

katılımcıların izinleri dâhilinde yapılan görüĢmeler, ses kayıt cihazı kullanılarak kayıt altına alınmıĢtır. Gönüllü katılımcı izin formu, araĢtırmanın amacı hakkında bilgi veren, görüĢme yapılacak kaynak kiĢilerin araĢtırmaya gönüllü olarak katıldığını gösteren, araĢtırma kapsamında vereceği bilgilerin gizli tutularak sadece bilimsel amaçlı kullanılmasına ve tartıĢılıp yayınlanmasına izin verdiği ve görüĢme esnasındaki bazı hususları kabul ettiğini gösteren bir form niteliğindedir. AraĢtırmada kullanılan gönüllü katılımcı izin formu Ek 3‟ te bulunmaktadır.

AraĢtırmaya gönüllü olarak katılan kiĢiler arasından 11 akademisyen ve 9 rehber araĢtırma örneklemine dâhil edilmiĢtir. GörüĢme yapılan kaynak kiĢilerin sayısı arttıkça, elde edilen veriler, bilgiler tekrara düĢmeye baĢlamıĢtır. Bu da yapılan görüĢmeler sonucunda, elde edilen verilerin doygunluğa ulaĢtığını göstermektedir. Bu durumda görüĢmeler, artık araĢtırmaya yeni bir veri sağlayamadığı için katılımcı sayısı yeterli görülmüĢ ve araĢtırmanın görüĢme kısmı sona erdirilmiĢtir. AraĢtırmaya katkıda bulunan kaynak kiĢiler ile yapılan görüĢmeler ses kaydına alınmıĢtır. Yapılan görüĢmelerin süresi ise, 26 dakika ile 40 dakika arasında değiĢiklik göstermektedir.