Aşağıda senaryolardan stratejilere geçiş aşaması görulmektedir
3. Trend ve uç senaryolar : Trend senaryolar normal ve süpriz olmayan
gelecekleri tanımlar, uç senaryolarda ise trend dışı, süpriz ve umulmayan gelişmeleri tasvir eder.
Hugh Courtney, J.Kirkland ve P.Viguerie’ye göre senaryo tipleri: 1. Görülebilen gelecek
2. Alternatif gelecekler 3. Gelecekler dizisi 4. Gerçek belirsizlik
Son senaryo tiplerinin aynı zamanda birer belirsizlik tipi olduğuna dikkat edilmelidir.
5.3. Senaryo Planlama Metotları
5.3.1. Clemons
1995 yılında Eric K. Clemons tarafından geliştirilmiştir. Metodun akışı şöyledir: 1) Uzman heyeti, senaryo planlama yapılacak konudaki belirsizlikleri tartışırlar.
a) Dış (çevresel) belirsizlikler : kontrol altında olmayan, organizasyonun çevresini oluşturan belirsizlikler.
b) İç belirsizlikler : Firma içerisindeki faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan belirsizliklerdir. Dış belirsizliklere göre kontrolü daha kolaydır.
2) Uzman heyet ortaya konan belirsizlikleri sıralar ve puanlandırır. Puanlama, gelecekte potansiyel etkisinin en çok olacağına inanılan ve meydana geime ihtimalinin saptanması en zor olan belirsizliğe en yüksek puan verilerek yapılır. 3) En önemli iki ya da üç belirsizlik, aralarındaki ilişkiler (korelasyon) düşünülerek
birleştirilir. İçerisinde birden fazla belirsizlik olan bir ortak belirsizlik kümesi oluşturulur.
4) Belirsizlikler arasındaki mantık kaybedilmeden her meydana gelme durumu için bir hikaye zinciri oluşturulur. Örneğin iki tane belirsizlik birleştirilmiş ise (2x2 = 4) dört tane hikaye zinciri oluşturulur.
5) Bu hikayelerden yola çıkılarak operasyonel belirsizlikleri ortadan kaldıracak stratejiler oluşturulur.
6) Her strateji tüm senaryolar (örneğimizde dört senaryo vardı) içinde değerlendirilir. Amaç kesinlikle uzlaşık senaryo değildir. Tüm senaryolar aynı önem içerisinde değerlendirilir.
5.3.2. Schoemaker
1) Zaman diliminin belirlenmesi: senaryoların kaç sene için oluşturulacağı belirlenir. Bu karar geçmiş aynı zaman diliminde ne gibi değişiklikler olduğu göz önüne alınarak yapılır.
2) Büyük beklenti gruplarının belirlenmesi: Kimler konuyla ilgili ?
• • •
Kimler etkilenecek ? Kimler onları etkileyecek ?
Müşteriler, satıcı, rakip firmalar, hissedarlar, hükümet vs. Bunların rolleri, ilgi alanları, güçleri, gösterdikleri değişim ve nedenleri araştırılır
3) Trendlerin belirlenmesi: Politik, ekonomik, teknolojik, sosyal ve yasal vb. trendler belirlenir. Bunların organizasyona olacak etkisi olumlu, olumsuz ve belirsiz olarak üç şekilde (+, -, 0) değerlendirilir
4) Belirsizliklerin belirlenmesi: Gelecekte belirsiz olarak görülen durumlar belirlenir. Her belirsizlik için olası sonuçlar çıkartılır. Senaryolarda belirsizlik sonuçları arasındaki çelişkiyi ortadan kaldırmak için ilişkiler matrisi oluşturulur.
5) İlk senaryoların oluşturulması: Tüm pozitiflerin, tüm negatiflerin yer aldığı iki uç senaryo yaratılır (senaryolar yaratılırken trendlerden ve belirsizliklerden faydalanılır). Sonra, aradaki diğer senaryolar yaratılır. Bunun için en önemli iki belirsizliğin sonuçlarının kombinasyonlarıyla çalışmak iyi bir metottur.
6) Tutarlılığın kontrol edilmesi: trendler ile seçilen zaman aralığı uyuşuyor mu ? Çelişen belirsizlik sonuçlan var mı ?
7) Öğrenen senaryolar: Buraya kadar yapılan işlemler sonucunda geleceğin sınırlan belirlenmiş, ham senaryolar oluşturulmuştur. Bundan sonra senaryoların değişik stratejilere vereceği tepkiler araştırılır
8) Önceliklendirme: Bundan sonra hangi belirsizliği bilmemizin daha önemli olduğu saptanır. Bu belirsizlikle ilgili araştırma ve senaryoların sorgulaması yapılır. Aşağıda ilişkiler matrisine bir örnek verilmiştir :
Tablo 5.1. : İlişkiler matrisi
B1 B2 B3 B4 B5 B1
+ ? + -
B2- + +
B3- ?
B4+
Bi : i. belirsizlik (i= 1,2,3,…,n)Bir belirsizliğin cevabının evet olması diğer bir belirsizliğin cevabının evet olma ihtimalini arttırıyorsa matriste iki belirsizliğin kesiştiği konuma (+) , aksi halde (-) konur. Eğer ilişki yoksa (0), ilişki kestirilemiyorsa (?) konur
Çoklu senaryolar Etkileşimin kuralları
Anahtar belirsizlikler Temel trendler
Değişimin sürücüleri
5.3.3. Mercer
1) Sürükleyici güçlerin belirlenmesi: Senaryoların üzerine oturacağı varsayımlar yapılır. Sonrasında sürükleyici güçler saptanır. Pareto mantığı ile yaklaşılarak önemli belirsizlikler tespit edilir.
2) Sürükleyici güçlerin geçerli bir çatı altında bir araya getirilmesi: Her sürükleyici güçle bir diğeri arasındaki ilişkiler incelenebileceği gibi sürükleyici güçlerin değişik kombİnasyonlanda incelenebilir. Kullanılan yöntem önemli değildir.
3) İlk mini senaryoların oluşturulması: İkinci aşama sonunda sürükleyici güçlerin 7 ile 9 mantıksal grupta toplandığı görülür. Her grubun ifade ettiği anlam ortaya konur ve gruplar arasındaki bağlantılar araştırılır.
4) Senaryoların indirgenmesi: Genelde yöneticiler önlerine gelen senaryolardan birine yönelme eğilimindedirler. Bunu engellemek için 7-9 grup verine bu grupları içerisinde barındıran iki veya en fazla üç. daha büyük senaryolar hazırlanır. Bu senaryolar test edilmelidir, çünkü varsayımlarla bir çelişki meydana gelmemelidir.
5) Senaryoların yazılması
6) Beliren özelliklerin aydınlatılması: Senaryolar içerisinde organizasyonel belirsizlikleri en fazla etkileyecek durumlar tespit edilir.
5.3.4. Godet
Michel Godet tarafından 1996’da geliştirilmiştir. Bu metot modüler bir yapıya sahiptir. Birbirinden bağımsız olarak sonuç verebilecek alt metotlar mevcuttur. Ancak, bir alt metodun çıktısı diğer alt metoda belli bir sırada girdi olarak iletildiğinde sistem bir bütün halinde çalışmaktadır. Bu sistemi oluşturan alt metotlar şunlardır :
1) Yapısal analiz ve MICMAC metodu: Değişkenlerin belirlenip, sistemi önemli ölçüde etkileyebilecek veya etkilenebilecek olanların seçilmesi.
2) MACTOR metodu: aktörler arasındaki ilişkilerin ve aktörlerin değişkenler üzerindeki stratejilerinin bulunması.
3) Delphi ve SMIC metodu: Anahtar değişkenler üzerinde anketler yardımıyla hipotezler kurulur, olasılıkları belirlenen hipotezlerden senaryolara geçilir.
4) MULTIPOL metodu: Karar verme modelidir ve senaryolara bağlı olarak uygun stratejiler seçilir. Bu stratejiler ışığında hareket planı belirlenir
Bu modüllerle beraber, telekomunikasyon sektöründe uygulamasının yapılacağı Godet metodu, 5.Bölümde daha ayrıntılı anlatılmaktadır.
5.3.5. Blanchard
1) Müşterek bir anlayışın oluşturulması: Grupta bulunan herkesin bu çalışmaya katkılarının sağlanabilmesi için, ortak bir anlayış oluşturulur.
2) Kapsamının belirlenmesi: Çalışmanın içereceği zaman bölümü ve kapsamı belirlenir. Örneğin kapsam için, hangi pazarlara hizmet ediceksiniz, hangi müşteri grupları, hangi teknolojiler ve ne tip rakipler senaryolar içinde yer alıcak. 3) Ana trendler belirlenir : Yukarıda sıralanan ve duruma etki edebilecek olan
faktörleri etkileyebilecek, politik, ekonomik, teknolojik, sosyal ve endüstriyel trendler belirlenir. Trendlerin belirlenmesinde bütün iç ve dış kaynaklardan faydalnılır. Böyle bir çalışma 20 kişilik bir grupla yürütülür. Trendler öncelikler belirlendiktken sonra tek tek incelenir.
4) Kilit belirsizlikler tespit edilir: Bazı trendler gelecekte aynen devam etmeyebilir. Bazıları, bazı etkenler nedeniyle, önceden tahmin edilemeyecek değişiklikler gösterebilir. Kilit durumdaki bilinmeyenlerin ve sonuçlarının neler olabileceğinin bir listesi hazırlanır. Bunların sayısı sınırlı tutulur, çünkü çok fazla bilinmeyenle uğraşmak zordur.
5) İlk senaryolar hazırlanır: Toplanan bilgilerden faydalanarak senaryolar oluşturulur. Her hikaye aynı dünyada farklı sonuçları anlatmak yerine, farklı dünyaları anlatmalıdır. İlk yazılan senaryolar, karar vermede kullanılabilecek kadar eksiksiz, açık ve anlaşılabilir olmayabilir. İlk senaryoların amacı, geleceğin iş dünyasını daha iyi anlamaktır.
6) Birlikte öğrenme başlatılır: Basit kelimelerle hazırlanan ilk senaryoların içlerinde tutarsızlıklar ve bilinmeyenler bulunabilir. Bu eksikleri ve belirsizlikleri gidermek için aynı senaryo üzerindeki çalışmaya başka kişilerin de katılması uygun olur. 7) Son karar senaryoları oluşturulur: Gruplar tarafından hu aşamada senaryoların
yönetim için karar vermede kullanılabilecek son şekli verilir. Her senaryo farklı stratejik kararlar ve yetkinlikler ortaya koyar.
8) Karar verilir: Hazırlanan senaryolar yönlendirme komitesine sunulur. Bu komitede, hazırlanan senaryolardan hiri kahul edilehilir, esnek davramlarak hirkaç senaryoyu içine alan bir grup seçilebilir veya mevcut stratejik plana bağlı kalınarak hiçbiri kabul edilmeyebilir.