63
İKİNCİ BÖLÜM
METİN
TEẔKİRE-İ EVLİYĀ-İ BAĠDĀD
1[1b]
BİSMİ’LLĀHİ’R-RAḤMĀNİ’R-RAḤİ̄M VE BİHİ̄ NESTAᶜİ̄N
Ey dost, ᶜalem-i vācibü’l-vücūd olan ism-i Celāl, ser-sūre-i esmā-i Celāl u Cemāl2 ve medd-i bismi’llāh-i rişte-i sübḥa-i neved ü nüh dāne-i esmāᵓü’l-ḥüsnā ve mūṣıl-ı her-kār-ı arż u semāᵓ olduġı gibi ḥamd-i nā-maḥdūd müteᶜāḳibü’l-vürūd fāᶜil- i ᶜale’l-ıṭlāḳ ve şükr-i ᶜāḳibet-i maḥmūd-ı rāzıḳu’l-erzāḳ daḫı dībāce-ārāy-ı meymenet-efzāy-ı her kütüb ü resāyil ve ᶜünvān-ı feyż-resān-ı her ᶜibāret ü meṣāyil olduġına bināᵓen
Beyt3
Ebtediᵓu4 bismi’llāhi’r-raḥmāni’r-raḥı̇̄m el-mütevālı̇’l-iḥsān İnneme’llāhu ilāhün vāḥid fe-hüve’l-münᶜimu ve hüve’l-vāḥid5
naẓm-ı6 feṣāḥat-intiẓāmı üzre revāyiḥ-i miskiyyetü’l-fevāyiḥ taḥmı̇̄d-i Ḫudā ve nesı̇̄m-i ᶜanber-şemı̇̄m-i temcı̇̄d-i Mevlā ile ḳuvvet-efzāy-ı meşām-ı erbāb-ı nühā ve
1Ẕikr-i Meḳābir-i Evliyā-i Meşāhir der Baġdād R; Menāḳıb-ı Enbiyā vü Evliyā KA; Teẕkire-i Evliyā-i
Menāḳıb-ı Eṭkıyā u Evliyā HSA; Teẕkire-i Evliyā-i Baġdād T; Cāmiᶜul Envār fı̇̄ Menāḳıbı’l Ebrār BV
2 Celāl u Cemāl: Cemāl T 3 Beyt: ᶜArabiyye BV 4 Ebtediᵓu: ibtidā-i HSA, T
5Allah adıyla başlıyoruz. O, bize hep hayır veriyor. Şüphesiz Allah tektir ve o bize hep nimet veriyor. Şüphesiz Allah tektir.
64
feyż-baḫşā-yı1 ḥadı̇̄ḳa-i enı̇̄ḳa-i dil-i aṣḥāb-ı ᶜaşḳ u velā olup bu daḫı meydān-ı tesābuḳda pı̇̄şrev-i ḥüsn-i kelām ve bedraḳa-i ṭāyife-i her süḫan-i ṣadāḳat-encām olduġı gibi ṣıle-i taṣliye vü teslı̇̄m-i selı̇̄m-i maṭlaᶜ-i ḳaṣı̇̄de-i ictibā ve şāh beyt-i dı̇̄vān-ı ıṣṭıfā tūtı̇̄-i şekkeristān-ı ene efṣaḥ2 ve maḥbūb-ı ḫalvet-ḫāne-i [2a] ene emlaḥ olan seyyidü’l-enām ᶜaleyhi efḍali’ṣ-ṣalavāti ve’s-selām daḫı aña tālı̇̄ olmaḳ lāzıme-i her suṭūr u imlā ve mühimme-i cümle-i taḥrı̇̄r ü inşāᵓ olduġına bināᵓen ve uṣallı̇̄ ᶜale’n-nebiyyi’l-emı̇̄n3 ve ᶜalā-ālihi hüdātü’t-dı̇̄n
Beyt4
Mefāᶜı̇̄lün/ Mefāᶜı̇̄lün/ Feᶜūlün Eyā berter zi-vaṣf-ı men ṣıfātet Çigūyem ger ne-gūyem medḥ-i ẕātet Tūyı̇̄ maḳbūl u memdūḥ İlāhı̇̄5
Cihān meddāḥet ez-meh tā-be-māhı̇̄6
fehvā-yı saᶜādet iḥtivāsı7 üzre ārāyiş-i mecālis-i ercümendān olan şükūfehā-yı rengı̇̄n- i ṣalavāt ve ḫvāhiş-i ᶜanādil-i ḳulūb-ı müstemendān olan gülhā-yı sür-ḫı̇̄n teslı̇̄māt-ı ravża-i rażiyye-i8 mükeḥḥil-i mā-zāġe’l-baṣaru ve mā-taġā9 ve ḥücre-i müdellel-i
ḳāb-ı ḳavseyni ev-ednāya10 taḳdı̇̄m ile muᶜaṭṭar-sāz-ı maḥāfil-i muᶜtekifān zāviye-i ḳuds u zı̇̄ynet-baḫş-ı müşāhid-i11 sākinān-ı mescid-i üns olup tarżiye vü tekrime-i āl-i ᶜabā u aṣḥāb-ı bā-ṣafā daḫı bu bāb-ı meᶜāliyy-i elḳābuñ tetimme ve tekmilesi olmaḳ her şāhid-i inşā-i ṣaḥı̇̄ḥü’l-mizācıñ mā-yuḥtācı olmaġıla
Beyt
Mefᶜūlü / Mefāᶜilün / Feᶜūlün Deh yār-ı behiştiyend ey cān
1 Baḫşā-yı: baḫş-ı HSA
2Ben en fesahatli olanıyım.(Özdoğan, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), S. 4 s.224)
3 Emin:-KA
4 Beyt: mes̱nevı̇̄ R
5 Tūyı̇̄ maḳbūl u memdūḥ İlāhı̇̄: Tūyı̇̄ u memdūḥ maḳbūl İlāhı̇̄ T
6Benim vasfımdan ziyade senin sıfatını söylemek daha iyi değil midir? Senin medhini yapmazsam ne diye konuşayım? Makbul ve memduh olan sensin Allah’ım. Âlem aydan tut da balığa kadar seni över.
7 İḥtivāsı: iḥvāsı T
8 Ravża-i rażiyye-i: dūḥne-i rūḥne-i T
9Göz (gördüğünden) şaşmadı ve (onu) aşmadı. (Necm/17) Kur’an-ı Kerim Meāli, Diyanet yay. 20. Baskı, Ankara, 2010
10(peygambere olan mesafe) iki yay aralığı kadar yahut daha az oldu. (Necm/9) 11 Müşāhid-i: müşāhidān-ı T
65
Būbekr u ᶜÖmer ᶜAlı̇̄yy u ᶜOs̱mān1 Saᶜd’est ü Saᶜı̇̄d ü bā ᶜUbeyde Ṭalḥa’st2 u Zübeyr u ᶜAbdurraḥmān3 Şehzāde-i dı̇̄n Ḥasan Ḥüseyne ᶜAmmı̇ne vu āl u tābiᶜı̇̄ne Yā Rab ola fı̇̄ cemı̇̄ᶜi’l-evḳāt Biñ gūne ḫulāṣa-i taḥiyyāt
medlūlınca perverde-i deryāce-i dil-i evliyā olan cevāhir-i s̱enā ve ber-āverde-i bāġçe-i müheyyic-i eṣdiḳā olan zevāhir-i rıżā ol nücūm-ı sipihr aṣḥābı̇̄ ke’n-nücūmi
bi-eyyühüm iḳtedeytüm ihtedeytüm4 ve ol keştı̇̄ batn-ı baḥr-ı ehl-i beytı̇ ke-mes̱el-i sefı̇̄ne-i Nūḥmen rekebehā necā5 ḥażarātınuñ pı̇̄şgāh-ı kerāmetgāh-ı merāḳıd-ı münevverelerine ihdā ileṣafā-baḫşāy-ı dil-i ᶜālem ü ᶜālemiyyān olurum. Ammā baᶜd Sulṭān-ı cihān ve dādār-ı zamān āftāb-ı ehl-i ı̇̄mān ve māh-tāb-ı devr-i zamān-ı islāmpenāh-ı encüm-sipāh-ı ḥāmı̇̄-i şerı̇̄ᶜat-ı nebevı̇̄ ḥāfıẓ-ı millet-i Muṣṭafavı̇̄ nāşir-i bisāṭ-ı ᶜadālet [2b] müfı̇̄ż-i feyz-i emniyyet mümehhid-i ḳavāᶜidi’s-salṭanatı’l-bāhire müşeyyed-i erkānü’l-ᶜadāleti’z-zāhire ẓıll-i Yezdān es-sulṭān binü’s-sulṭān6 ve’l- ḫāḳān7 ibnü’l-ḫāḳān8 ebu’l-fütūḥu’s-sulṭān Muḥammed Ḫān
Mes̱nevı̇̄9
feᶜūlun/ feᶜūlun/ feᶜūlun/ feᶜūl Şehin-şāh-ı ġāzı̇̄ vu ṣāḥib-ḳırān10 Ki dād est devrān bedesteş ᶜinān Cihān-dār-ı Cem-ḳadr u gı̇̄tı̇̄-penāh11
1 Būbekr u ᶜÖmer ᶜAlı̇̄yy u ᶜOs̱mān: Būbekr u ᶜÖmer u ᶜAlı̇̄ ᶜOs̱mān T 2 Ṭalḥa’st: Ṭalḥat est T
3Ey can şunlar on cennet sevgilisidir: Ebu Bekir, Ömer, Ali, Osman, Sa’d, Said ve Ebu Ubeyde’dir. Talha, Zübeyir ve Abdurahman’dır.
4Ashabım yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız hidayete erersiniz. (Beyhakî, (tsz): 164) 5Bu gemiye binenler selamet bulur.
6 Binü’s-sulṭān: ibnü’s-sulṭān T 7 Ve’l-ḫāḳān: ḫāḳān T
8 İbnü’l-ḫāḳān: binü’l-ḫāḳān HSA, T 9 Mes̱nevı̇̄:Beyt KA, HSA, T, BV
10 Şehinşāh-ı ġāzı̇̄ vu ṣāḥib-ḳırān: Ebu’l-maġāzı̇̄ an şāh-ı ṣāḥib-ḳırān HSA: Ebu’l-ġāzı̇̄ an şāh-ı ṣāḥib-
ḳırān T
66
Ki Ḫurşı̇̄d-i mülkest ü ẓıllu’llāh 1
Eyyeda’llāhu2 mülkehu ve ḫallede ḫilāfetehu ḥażretlerinüñ vüzerā-yı nām-dār ve vükelā-yı kām-kārlarından İbrāhı̇̄m Paşa ᶜāmelehu’llāhu bi-fażlihi3 sābıḳan senei sebᶜa ve sebᶜı̇̄n ve elf4 tārı̇̄ḫinde Baġdād burc-ı evliyâ ve mesken-i etkiyā olan diyār-ı celı̇̄lü’l-menāra vālı̇̄ olup ẕikr ü fikri menāḳıb-ı pāk-ı evliyā ve ittibāᶜ-ı sünen-i seniyye-i aṣfiyā olup Baġdād ve eṭrāfında āsūde olan enbiyā ᶜaleyhimü’s-selām5 ve aṣḥāb radiya’llāhu teᶜālā ᶜanhum ecmaᶜı̇̄n6 ve tābiᶜı̇̄n ve ᶜulemāᵓ u meşāyıḫ ḥażerātınuñ7 nām-ı nāmı̇̄lerin gūş ve ziyāret-i merāḳıd-ı münevverelerine cān u dilden ḫurūş buyurduḳda esāmı̇̄-i ᶜaliyye ve menāḳıb-ı seniyyelerine ḥāvı̇̄ bir kitāb-ı müsteṭāb bu8 ḥaḳı̇̄rden ṭaleb itmekle her9 ne mertebe tek u pū ve erbābından cüst u cū olındı ise bu bābda bir teᵓlı̇̄fden es̱er ve bir ferdden ḥaber bulunmamaġıla müteşebbis̱- i eẕyāl-i muṣannifı̇̄n ve mütereddid-i ebvāb-ı müᵓellifı̇̄n olup seyyidü’l-efāżıl ve baḥrü’l-fevāżılu’l-ᶜārifü’s-sāmı̇̄10 ᶜAbdurraḥmanu’l-Cāmı̇̄ ḳuddise sırruhu ḥażretlerinüñ Şevāhidü’n-Nübüvve11 ve Nefeḥātü’l-Üns12 ve e’ş-şeyḫ ᶜAbdurraḥmanü’ş-Şaᶜrānı̇̄ ḥażretlerinüñ Ṭabaḳāt u Behce ve Şerḥ-i Hemziyye ve Tārı̇̄ḫ-i İbni Ḫallikān ve Ṣavāᶜiḳ u Ravżatü’ṣ-Ṣafā13 ve ġayrıdan ve Cāmiᶜü’l-Envār fı̇̄-Menāḳıbi’l-Ebrār ile müsemmā bir teᵓlı̇̄f-i laṭı̇̄f olmış idi. Lākin taᶜcı̇̄l-i vaḳt ile muḫtaṣar ve muḥtāc-ı tekmı̇̄l ve tenḳı̇̄ḥ olmaġın el-ᶜumūrı merhūnetün bi-evḳātihā14 lāmiᶜasınca ḥāliyā vālı̇̄-i dārü’s-selām vezı̇̄r-i saᶜādet-fercām müdebbir-i ᶜUṭārid-fıṭnat destūr-ı ḫurşı̇̄d-i ṭalᶜat müşterı̇̄-rā Ḥażret-i İbrāhı̇̄m Paşayessera’llāhu lehu mine’l-
ḫayri mā-yeşāᵓ15 sene-i is̱neyn [3a] ve tisᶜı̇̄n ve elf16 cemāẕiye’l-āḫirinde dāḫil-i Baġdād-ı behişt-ābād olup aḫbār-ı evliyā-yı aḫyārdan istiḫbār ile kitāb-ı meẕkūrı ṭaleb-i ᶜālı̇̄ buyurduḳlarında girü kütüb-i17 meẕkūre ve sāyir tevārı̇̄ḫ-i muᶜtebere ve
1Gāzilerin şāhı, zamanın hükümdarı, devranın dizginleri eline verdiği kişi. Cem kadar değerli, cihan sahibi, dünyanın sığındığı kişi, mülkün güneşi ve Allah’ın gölgesi.
2 Eyyeda’llāhu: ebbeda’llāhu HSA, T, BV
3Bi-fażlihi: bi-lutfihı̇̄ KA
4 H.1077/ M.1667
5ᶜAleyhimü’s-selām: ᶜaleyhi’s-selām BV; ᶜaleyhimü’s-selām: -T
6 Teᶜālā ᶜanhum ecmaᶜı̇̄n: -R; ᶜanhum HSA; rıḍvānu’llāhi teᶜālā ᶜaleyhim ecmaᶜı̇̄n T 7 Meşāyıḫ ḥażerātınuñ: meşāyıḫ-ı ᶜizām ḥażretlerinüñ T
8 Bu: bir T 9 Her: -KA 10Sāmı̇̄: şāmı̇̄ KA
11 Abdurrahman-ı Câmî'nin (ö. 898/1492) Hz. Peygamber'in nübüvvetinin delilleriyle ilgili Farsça
eseri.
12 Abdurrahman-ı Câmî'nin (ö. 898/1492) sûfî tabakat kitabı.
13 Ravżatü’ṣ-Ṣafā: Ravżatü’l-Aḥbāb HSA
14 İşler vakit ister.
15Allah hangi hayırdan istediyse bize onu kolaylaştırdı. 16 H.1092/ M.1681
67
aḳvāl-i meşhūreden1 tetmı̇̄m u tekmı̇̄l u tenkı̇̄ḥ u teẕyı̇̄l2 olınup fe-ammā bu diyār-ı fāyiżü’l-envārda ḥāliyā baᶜżı merāḳıd-ı münevverede olan aᶜizzenüñ ism-i sāmı̇̄leri mürūr-ı eyyām ile beyne’n-nās tebdı̇̄l olınmaġın ancaḳ nām-ı nāmı̇̄leri tasṭı̇̄r ve baᶜżı meşhūr olan aḥvālleri taḥrı̇̄r olınduġından ġayrı niçe evliyā-yı ᶜiẓām ve ᶜulemā-i kirām bu ḫāk-i pākde medfūn iken tebdı̇̄lāt-ı mülūk u düvel ve niçe ᶜavārıż u ᶜilel ile egerçi maḳām u mekānları ġayr-ı muᶜayyendür.3 Lākin kütüb-i muᶜteberede s̱ābit olmaġın ẕikr olınup ḳarı̇̄bü’l-fehm olmaḳ ümniyyesiyle süḫan-sāzı̇̄ ve ᶜibāret-i perdāzı̇̄den aᶜrāż ve bu nevᶜ üzre tafṣı̇̄l-i menāḳıb-ı enbiyā vü evliyāya aġāz olınmuşdur.
Tenbı̇̄h
Ḳulūb-ı ehl-i ᶜIrāḳ ittifāḳ itmişdür ki Ḥażret-i Ādem-Ṣafı̇̄ ve Ḥażret-i Nūḥ- Necı̇̄ ᶜalā-nebiyyinā ve ᶜaleyhüma’s-selāmuñ4 gencı̇̄ne-i vücūd-ı pür-cūdları Ḥażret-i İmām ᶜAlı̇̄ merḳad-ı şerı̇̄fi olan mekān-ı behişt-nümūnda maḫzūndur. Lākin ᶜulemā-i ᶜiẓām beyninde naṣṣ-ı ḥadı̇̄s̱-i nebevı̇̄ ile eşrefü’l-verā Muhammedü’l-Muṣṭafā ṣalla’llāhu ᶜaleyhi ve sellem ve şeref-yāfte-i ḫıllet-i Rabbi celı̇̄l İbrāhı̇̄mü’l-Ḫalı̇̄l ṣalla’llāhu ᶜaleyhi ve sellem ḥażretlerinden mā-ᶜadā ḥażerāt-ı5enbiyā ᶜaleyhimü’s- selāmuñ merāḳıd-ı münevvereleri kı̇̄myā gibi nā-yāb olduġı s̱ābitdür. Ammā ḥüsn-i iᶜtiḳād ile enbiyā-i kirāma selām idüp ziyāretlerin ḳaṣd iden zāyir ᶜāşıḳ inşāᵓa’llāhu teᶜālā şeref-yāb-ı ziyāretleri ile fāyıḳ olmaḳ ümı̇̄d olınur.6 Ḥālā bu ḫāk-i pākde şeref- baḫş-ı ḫıṭṭa-ı Baġdād olup bālāda mesṭūr olan rüsül-i kirām ve niçe enbiyā-ı ᶜiẓāmuñ āsitāne-i müşerrefe ve mezār-ı muᶜayyeneleri beyne’n-nās ẓāhir olmaġıla cümleden Ḥażret-i Yūşaᶜ ve Ḥażret-i Ẕülkifl ᶜaleyhümā’s-selāmuñ mezār-ı cennet-ḳarārları [3b] ziyāde7 meşhūr ve mütevātir olmaġın ẕikirleri cerı̇̄de-i taḥrı̇̄re keşı̇̄de ḳılındı.
ẔİKR-İ CEMİ̄L-İ NEBİ̄YYU’LLĀH YŪŞAᶜ ᶜALEYHİ’S-SELĀM
8Ṭırāz-ı dı̇̄bāce-i nübüvvet ve ᶜünvān-ı kitābe-i ṣafvet muḳtedā-yı ehl-i veraᶜ Ḥażret-i nebı̇̄9 Yūşaᶜ ᶜaleyhi’s-selām.Bülend-ᶜünvān Ḥażret-i Mūsā ᶜİmrānuñ her ḥālde yār u refı̇̄ḳı̇̄ ve ṭaleb-i Ḫıżır ᶜaleyhi’s-selām da hem-ṭarı̇̄ḳi olup intiḳāl-i Ḥażret-i
1 Meşhūreden: meşhūrdan KA, T
2 Teẕyı̇̄l: tekyı̇̄l T
3 Muᶜayyendür: müteᶜayyendür T
4 ᶜAleyhümā’s-selāmuñ: ᶜaleyhümā’s-salavāti ve’s-selām T 5Ḥażerāt-ı: ḥażret-i R
6Olınur: olınub R 7Ziyāde: ziyāretgāh KA
8 Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Nebı̇̄yyu’llāh Yūşaᶜ ᶜAleyhi’s-Selām: Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Nebı̇̄ Yūşaᶜ ᶜAlā nebiyyinā ve
ᶜAleyhi Efḍali’ṣ-Ṣalāti ve’s-Selām HSA
68
Mūsā ᶜaleyhi’s-selāmdan yedi sene ṣoñra ḫilᶜat-ı bāhire-i nübüvvet ile müfteḫir olmaġıla dest-i cebābirede mecbūr olan Erı̇̄ḥā vü Erı̇̄ḥe ve Belḳā nām ḳalᶜalaruñ fetḥ u küşādına ve derūnında olan küffāruñ cihādına meᵓmūr oldı.
Tārı̇̄ḫ-i Ṭaberı̇̄de Ḥażret-i Yūşaᶜ ᶜaleyhi’s-selām ve benı̇̄-İsrāiᵓl fermān-ı vācibü’l-iẕᶜān Ḥażret-i Bārı̇̄ Teᶜālā ile vādı̇̄-i tı̇̄hden ḫalāṣ ve meᵓmūr olduḳları ḳalᶜalaruñ ḳavm-i cebbārı̇̄nden istiḫlāṣına revāne olup Erı̇̄ḥā vü Erı̇̄ḥe ḳalᶜaların zamān-ı yesı̇̄r ü teveccüh-i ġayr-i ᶜası̇̄r ile fetḥ ü tesḫı̇̄r idüp eṭrāf-ı ḳalᶜa-i Belḳāyı daḫı maḍrib-i ḫiyām-ı ẓafer-encām eyledükleründe1 fetḥ ü tesḫı̇̄r-i ᶜası̇̄r2 olup ne mertebe ihtimām olındı ise burūc-ı fetḥ maḥaṭṭ-ı iᶜlām-ı ehl-i ı̇̄mān olmaduġından ġayrı ᶜasker-i nuṣret-es̱er-i muvaḥḥidı̇̄n inhizāma ḳarı̇̄n olduḳda Ḥażret-i Yūşaᶜ ᶜaleyhi’s-selām müteḥayyir olup dergāh-ı çāre-sāzdan3 bu kār-ı düşvāruñ keşf-i rāzı̇n niyāz itmegin “Küffār-ı bed-kirdār beyninde ṣuleḥādan Belᶜāmbin Bāᶜurā nām bir miskı̇̄nüñ duᶜāsı sebeb-i sedd-i bāb-ı iftitāḥ ve bāᶜis̱-i inkisār-ı ᶜasākir-i pür-salāḥ oldı.” diyü vaḥy4 nāzil olmaġıla Ḥażret-i Yūşaᶜ ᶜaleyhisselām bende-nüvāzā bu ḥaḳı̇̄r- i ḥaḳı̇̄ḳat-ı refı̇̄ḳuñ duᶜāsın5 daḫı ol bı̇̄-tevfı̇̄ḳüñ üzerine ḳabūl eyle diyü ẕehāb-ı ı̇̄mānı içün duᶜā eyledi.6
Beyt7
Mefᶜūlü/ mefāᶜı̇̄lü/mefāᶜı̇̄lü/feᶜūlün
Bes tecrübe-kerdı̇̄m der ı̇̄n deyr-i mükāfāt Bā dürd-keşān her ki der üftād ber-üftād8
medlūlınca hemān-dem Belᶜām-ı bed-nām meslūbü’l-ı̇̄mān ve’l-ı̇̄ḳān olduġın ḥiss idüp pā-der-gil ḥüsrān olmaġıla Ḥażret-i Yūşaᶜ ᶜasker-i nuṣret-es̱eri ile Allāhu ekber- künān ḳalᶜa [4a] üstüne revāne olduḳda fetḥ ü ẓafer nümāyān olup Belᶜām ḥasāret- encām vesāyir küffār ṭuᶜme-i şimşı̇̄r-i intiḳām olduḳdan ṣoñra ol etrāfda olan kūhistān ve nevāḥı̇̄-yi küffāruñ baᶜżısı şeref-i ı̇̄māna nāyil ve baᶜżısı ribḳa-i9 iṭāᶜate dāḫil olup kāmil yedi sene cihādda10 baᶜdehu Mıṣrda çār-bāliş-nişı̇̄n iḳāmet oldılar ve baᶜżılardan naḳl olınur ki cihād-ı ḳavm-i cebbārı̇̄n Ḥażret-i Mūsā-yı Kelı̇̄m zamān-ı
1 Eyledükleründe: eyledükleründen KA, T, HSA
2Tesḫı̇̄r-i ᶜası̇̄r: tesḫı̇̄r-i bı̇̄ ᶜası̇̄rT 3 Çāre-sāzdan: sāzdan BV 4 Vaḥy: gaḫı T
5 Duᶜāsın: duᶜāsı T 6Eyledi: ḳıldı R 7 Beyt: -HSA
8Çok tecrübe geçirdik şu mükafat yurdunda. Tortu veya dert çekenlerle, ki onlar, düşkünlerin yanında, düşmüşlerin arasındaydı.
9 Ribḳa-i: rütbe-i HSA, rı̇̄ḳa-i T 10 Cihādda: cihād ve T
69
saᶜādetlerinde vāḳiᶜ olmış idi. Egerçi Tārı̇̄ḫ-i Ṭaberı̇̄de medfen-i Ḥażret-i Yūşaᶜ Şāmda vāḳiᶜ olduġı mesṭūrdur. Lākin Baġdāduñ cānib-i ġarbı̇̄sinde Ḥażret-i Cüneyd-i Baġdādı̇̄nüñ mezār-ı pür-envārları ḳurbında olan ḳubbe-i müteberrikede medfūn olan ᶜazı̇̄z içün Ḥażret-i Yūşaᶜ ᶜaleyhi’s-selāmdur diyü kendülerin benı̇̄-İsrāᵓı̇̄lden ᶜadd iden baᶜżı ehl-i kitāb āstāne-i merḳūmeyi ziyāret itdükleri taḳrı̇̄bi ile bu cerı̇̄dede ketb ü s̱ebt olındı.1
ẔİKR-İ ḤAŻRET-İ ZİLKİFL ᶜALEYHİ’S-SELĀM
2Tefsı̇̄r-i Kāşifı̇̄de İmām-ı Muḥyi’s-Sünne ve Ṣāḥib-i Ṭıbyāndan3 naḳl olınmışdur ki enbiyā-i benı̇̄-İsrāᵓı̇̄lden bir nebı̇̄yy-i4 bülend-ᶜünvāna vaḥy nāzil oldı ki
ᶜandelı̇̄b-i rūḥ-ı pür-fütūḥı ḳafes-i tenden ṭayarāna āġāz u gülzār-ı cennet-i aᶜlāya pervāz5 itmek ḳarı̇̄b oldı. Ṣāyimü’n-nehār ve ḳāyimü’l-leyl ve umūr-ı müslimı̇̄ni ḥaḳḳ u dād üzere itmekle vaḳt-i ḥükūmetde ḫışm u ġażab ile kimesneye cefā itmeyüp ḥilm ile muᶜāmele ider bir merd-i kāmile salṭanat-ı nübüvveti teslı̇̄m eyleye. Ol daḫı miyān-ı benı̇̄-İsrāᵓı̇̄lde pā-nihāde-i minber-i ḫuṭbe olup Ḥażret-i Ḫüdā-yı lā-yezālden vārid olan fermān-ı vācibü’l-iṭāᶜayı beyān eyledükde bir merd-i nı̇̄k-baḫt u civān ṣāḥib-i himmet fermān olan şürūṭı ḳabūl u vefāsına mütekeffil olmaġıla tāc-ı nübüvvet ser-i saᶜādet-es̱erine nihāde ve elviye-i kerāmet pı̇̄şvā-yı mevkibinde küşāde ve umūr-ı ehl-i dı̇̄n kendüye tefvı̇̄ż ü teslı̇̄m olınup ᶜahdine vefā ve vaᶜdine edā itmekle nām-ı nāmı̇̄leri Ẕilkifl [4b] tesmiye olındı ve baᶜżıları Ḥażret-i Elyesaᶜ Ḥażret-i İlyās ᶜaleyhi’s-selāmdan emr-i dı̇̄ni yerine getürmege mütekeffil olup ᶜahde vefā itmekle Elyesaᶜ ᶜaleyhi’s-selām Zilkifl ismiyle mülaḳḳab olmışlardur diyü naḳl itmişlerdür. Mezār-ı pür-envārları Ḥılletü’l-Feyḥā ile Kūfe mā-beyninde vāḳiᶜ olup bir āstān-ı bülend-ᶜünvān ü ziyāretgāh-ı ins ü cāndur.
ẔİKR-İ CEMİ̄L-İ ESEDU’LLĀHİ’L-ĠĀLİB EMİ̄RÜ’L MÜᵓMİNİ̄N
ᶜALİ̄ BİN EBİ̄ ṬĀLİB KERREMA’LLĀHU VECHEHU
6Muᶜlin-i maᶜālim-i ümmet, rāfiᶜ-i aᶜlām-ı millet, ser-çeşme-i zülāl-i velāyet, aṣl-ı şecere-i ṭarı̇̄ḳat, memdūḥ-ı dı̇̄bāce-i hel-etā, yek-süvār-ı meydān-ı lā-fetā, maẓhar-ı āyet-i kerı̇̄me-i innemā, nāyil-i nevı̇̄d-i ḥadı̇̄s̱-i ente minnı̇̄, bi-menzileti
1 Ve’l-ᶜilmu ᶜinda’llāh: +BV
2 Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Ḥażret-i Zilkifl ᶜAleyhi’s-Selām: Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Ḥażret-i Zilkifl ᶜAleyhi’s-Selām KA,
BV; Ẕikr-i Ḥażret-i Nebı̇̄ Zilkifl ᶜAlā Nebiyyinā ve ᶜAleyhi Efḍali’s-Salātü ve’s-Selām HSA ; Ẕikr- i Ḥażret-i Zilkifl T;
3 Ṭıbyāndan: Tıbyāndan BV
4 Bir nebı̇̄yy-i: -T 5 Pervāz: pür-āvāz T
6 Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Esedu’llāhi’l-Ġālib Emı̇̄re’l-Müᵓminı̇̄n ᶜAlı̇̄ bin Ebı̇̄ Ṭālib Kerrema’llāhu Vechehu:
70
Harūn minMūsā, revnaḳ-ı füṣūl-ı1 kerem ü ḥilm ve bāb-ı refı̇̄ᶜü’ş-şān-ı ene
medı̇̄netü’l-ᶜilm,zevcü’l-Betūl ibni ᶜammi’r-resūl, rābiᶜü’l-ḫulefāᵓ, emı̇̄rü’l-etḳiyāᵓ,
ḳāliᶜ-i bāb-ı Ḫayber, muḥarrem-i meclis-i melāyik, enı̇̄s-i peyġamber, esedü’llāhi’l- ġālib ᶜAlı̇̄ bin2 ebı̇̄ Ṭālib kerremu’llāhu vechehu. İsm-i ᶜālı̇̄leri ᶜAlı̇̄ ve künyet-i sāmı̇̄leri Ebu’l-Ḥasen ve Ebu’l-Ḥüseyn3 ve Ebū Turāb4 ve laḳab-ı meᶜālı̇̄leri Murtażā ve Ḥaydār-ı Kerrār ve Ẕü’l-ḳarneyn olup5 Ẕü’l-ḳarneyn ile mülaḳḳab olduḳları ḳāmūsda ẕikr olınduġı6 üzre ḥażret-i risālet-penāh ḥażret-i7 imām-ı vālā-cāha ḫiṭāb idüp buyurmuşlar8 ki: “İnne leke fi’l-cenneti beyten ve yürvā kenzen ve inneke le-ẕū-
ḳarneyhā”9 Yaᶜnı̇ senüñ içün cennetde bir ḫāne yaḫūd bir kenz vardur ve sen anuñ Ẕülḳarneynisin. Yaᶜni cennet-i aᶜlānuñ ṭarafeyni ṣāḥibi ve melik-i aᶜẓamı ki cümle mülk-i cenneti seyr idersin Ẕülḳarneyn cihānı seyr itdügi gibi yāḫūd pādşāh-ı ümmet yāḫūd Ḥasan u Ḥüseyn pederi olduġına kināye yā ser-i mübārekinde yevm-i Ḫandaḳda ᶜAmr bin ᶜAbdūduñ urdugı10 zaḫm bir daḫı İbni Mülcemüñ ḍarbına işāretdür ve ᶜālem-i ṭufūliyyetde pençe-i şı̇̄rāne edāları11 ṣudūrıyla12 vālideleri Ḥaydar ile daḫı tesmiye kılmışdur. Ol veliyy-i kāmil ve imām-ı vāṣıl ḥażretlerinüñ medḥ ü s̱enāsında āyāt-ı kerime-i vāfire ve eḥādı̇̄s̱-i13 şerı̇̄fe-i mütekās̱ire nāzil [5a] ü vārid olduġı tefāsı̇̄r ve kütüb-i eḥādı̇̄s̱-i nebevı̇̄de14 meẕkūr olup kerāmāt-ı mevfūre ve ḫarḳu’lᶜādāt-ı ġayr-ı maḥṣūreleri taḥrı̇̄r ü taḳrı̇̄rinde münşiyān-ı cihān ve debı̇̄rān-ı zamān ᶜāciz u ḳāṣır olduġı meşhūrdur. Cümle-i kerāmāt-ı bāhirelerinden15 Şevāhidü’n-Nübüvvede16 mervı̇̄dür ki ḫayrü’n-nisāᵓ Fāṭımatü’z-Zehrā zifāf olduḳları şeb-i meymenet-ḳarı̇̄n ve leyle-i saᶜādet-rehı̇̄nde ḥażret-i imām-ı zemı̇̄n ile mükāleme17 ider görüp taᶜaccüb itmekle peder-i vālā sulṭān-ı enbiyā Muḥammedü’l-
Mustafā ṣalla’llāhu ᶜaleyhi ve sellem mā-hebbeti’ṣ-ṣabādan suᵓāl buyurduḳlarında yā Fāṭıma saña beşāret olsun ki cenāb-ı vāhibü’l-ᶜaṭāyā baḥr-i kerāmet-mevc olan
1Füṣūl: mütteka KA
2 Bin: ibni KA
3 Ebū’l-Ḥüseyn: Ebū’l-Ḥaseneyn KA
4 Turāb: Etrāb T
5 Ḥaydār-ı Kerrār ve Ẕü’l-ḳarneyn olup: Ḥaydār-ı Kerrār olup ve Ẕü’l-ḳarneyn KA
6 Olınduġı: olduġı T 7 Ḥażret-i: -BV
8 Buyurmuşlar: buyurmuşlardur T
9 Sana cennette büyük bir ev var. Bu ev senin için büyük bir rütbedir. Sen cennet ve cehennemin
sahibisin.
10 Urdugı: urduġı KA
11 Şı̇̄rāne edāları: şı̇̄rāndāzları T 12 Ṣudūruyla: ṣudūr ile T 13 Eḥādı̇̄s̱-i: ḥādı̇̄s̱-i KA, HSA
14 Tefāsı̇̄r ve kütüb-i eḥādı̇̄s̱-i nebevı̇̄de: tefāsı̇̄r-i kütüb-i eḥādı̇̄s̱-i nebevı̇̄de T 15 Bāhirelerinden: bāhirelerinde KA, T
16 Şevāhidü’n-Nübüvvede: Şevāhidü’n-Nübüvveden T
71
zevcüñi aġleb-i ḫalāyıḳa tercı̇̄ḥ idüp zemı̇̄ne fermān itmişdür1 ki yā2 arż derūn u bı̇̄rūnuñda zı̇̄r ü fevḳüñde3 her ne olmuş ve olıcaḳ vār ise aña iᶜlām eyle.
Yine mervı̇̄dür ki bir sene şaṭṭ-ı Furāt tuġyānı ve eṭrāf u eknāfda olan mezārıᶜ u ḳurāyı ġarḳān itmek mertebelerine ḳarı̇̄b olduḳda ehl-i zürūᶜ bu girdāb-ı belādan ḫalāṣ ümniyyesiyle dāmen-i pür-meᵓmen imām-ı kerāmet iᶜlāma müteşebbis̱ olup ṣūret-i ḥāli iᶜlām itdüklerinde deryā-yı şefḳat ve baḥr-i mürüvvetleri cūş idüp hemān- dem ḥażret-i risālet-penāhuñ cübbe-i şerı̇̄felerin ber-dūş ve ᶜammāme-i laṭı̇̄felerin ber- ser itmekle ḫurūş idüp ᶜaṣā-yı mübārekin eline ve kümeyt-i şihāb-seyirlerine suvār ve evlād-ı kirām u ḫuddām-ı lāzımü’l-iḥtirāmları rikāb-ı saᶜādet-meᵓābında ḫırām iderek Furāt üzerine varup iki rekat namāz ve dergāh-ı ḳāżiyyü’l-ḥācāta arż-ı niyāz itdükden ṣoñra ᶜaṣā-yı kerāmet-pı̇̄rāları ile ṭaraf-ı āba işāret buyurduklarında şaṭṭ-ı Furātbir ẕirāᶜ miḳdārı tenezzül idüp bu mertebe4 kifāyet ider mi diyü buyurduḳlarında ḫalāyıḳ bir miḳdār daḫı tenezzülün5 niyāz itmeleri ile Ḥażret-i İmām-ı Kerrār [5b] tekrār6 ı̇̄mā buyurup bir ẕirāᶜ daḫı tenezzül bulduḳda ḫalāyıḳ bir miḳdār daḫı noḳṣānın recā7 eyledüklerinde bir defᶜa daḫı işāret idüp ḳarār-ı lāzımü’l-miḳdārına8 tenezzül itmekle cümle-i berāyā ḥażret-i imām-ı ᶜālı̇̄-maḳāmuñ ḥamd ü s̱enā ve şükrānın edā itdiler.
Menḳūldür ki ḥażret-i imāmü’l-müᵓminı̇̄n Ṣıffı̇̄ne teveccüh buyurduḳlarında bir menzilde ᶜasker-i hidāyet-es̱erine teşnegı̇̄ ḥāṣıl olup her çend eṭrāf u eknāfı tek ü pū ve yemı̇̄n ü yesārı cüst ü cū itdiler ise ābdan ḫaber degil belki serābdan es̱er bulmayup nā-gāh bir deyre ḳarı̇̄b ve sükkān-ı deyrden āb ṭaleb itdüklerinde imtināᶜ gösterüp ṣuya ḳarı̇̄bsiz9 diyü cevāb10 itmeleri ile ḥażret-i imāmuñ yemm-i ġayret ü ḥamiyyeti cūş idüp ol cāyda bir zemı̇̄nüñ ḥafrı̇n11 fermān buyurmāġıla imtis̱āl olınup
nā-gāh zı̇̄r-i zemı̇̄nde bir ṣaḫre-i ᶜaẓı̇̄me ẓāhir olmaġın ḥāżır olan cem-i ġafı̇̄r u cemᶜ-i kes̱ı̇̄r ḳalᶜında12 ᶜāciz olup ḥażret-i imām-ı şecāᶜat-irtisāma bu ḥāl-i ᶜacı̇̄beden ḫaber olduḳda esb-i ṣabā-reftārlarından nüzūl13ve ser-i saḫreye vüṣūl bulup enāmil-i deryā- nevāllerin zı̇̄r-i senge vażᶜ idüp14 ednā işāret ile1 ol kūh-ı pür-şükūhı mānend-i kāh
1 İtmişdür: buyurmışdur KA, HSA
2Yā: eyā R
3 Fevḳüñde: ḳu fevḳüñde T
4 Mertebe: mertebeye KA
5 Daḫı tenezzülün: tenezzülün daḫı R, BV 6 Tekrār: -T
7 Recā: temennā T
8Lāzımü’l-miḳdārına:lāzımü’l-miḳdārlarına KA, HSA
9 Ḳarı̇̄bsiz: ḳarı̇̄bsin 10 Cevāb: cāb T 11 Ḥafrı̇n: ḥafı̇̄rini KA 12 Ḳalᶜında: ḳalᶜada HSA 13 Feth: +KA
72
hemān gāh dūr itdükde zı̇̄rinden bi-fażli’llāh-i teᶜālā bir çeşme-i ḥayāt-ās̱ār ve bir āb-ı ḫoş-güvār peydā olup ᶜasākir-i ẓafer-şiᶜārı defᶜ-i teşnegı̇̄ ve bi’l-cümle müktefı̇̄ olduḳdan ṣoñra tekrār2 ol seng-i kūh-ı Dirniki maḥalline vażᶜ itdükde bu emr-i ġarı̇̄b