Üçüncü Metin (Nazmî-zâde Hüseyin Murtazâ): 56

Ẕikr-i Cemı̇̄l-i Ḥabı̇̄b-i ᶜAcemı̇̄ ᶜAleyhi’r-Raḥme

Veliyy-i dūdmān-ı ġayret, ṣafiyy-i perde-i vaḥdet, ṣāḥib-i yaḳı̇̄n-i bı̇̄-gümān, ḫalvet-nişı̇̄n-i bı̇̄-nişān, faḳı̇̄r-i ᶜademı̇̄ Ḥabı̇̄b-i ᶜAcemı̇̄, ᶜaleyhi’r-raḥme. Teẕkiretü’l- Evliyāda ol pı̇̄r-i bı̇̄-naẓı̇̄rüñ menāḳıbı bu vech üzre raḳam-zede-i ḳalem-i tasṭı̇̄r olınmışdur ki ṣāḥib-i kerāmāt-ı şāmile ehl-i riyāżāt-ı kāmile olup ibtidā Baṣrada ribāstān ve taḳāżā-yı muᶜāmelāt içün rūzān u şebān ebvāb-ı medyūnlarında ser- gerdān olup deynden bir nesne almaz ise müzd-i pāy alur idi. İttifāḳan bir medyūnuñ ḳapusına varup ṭaleb-i dirhem itdükde zen-i ṣāḥib-i ḫāne, ṣāḥib-i ḫāne ġayıbdur didükde müzd-i ḳadem bir pāre gerdün-i ġanem ile ḫāneye mürācaᶜat idüp ṭabḫ-ı ṭaᶜām içün ḫātūnına [47b] emr ü iḳdām itdükde ḫātūn maġbūn “Hı̇̄zum ü nāndan ḫānemüzde nişān yoḳdur.” dimekle anuñ daḫı peydāsına mübāderet idüp el-ḥāsıl gūşt-i nā-puḫte puḫte ve ifrāġ-ı kāse ḥāletinde bir dervı̇̄ş-i dil-rı̇̄ş ḳapūda “Şeyᵓün

lillāh” diyü nidā idince ḫātūn “Biz daḫı senüñ gibi bı̇̄-nevā ve bı̇̄-zād u zevādız.” diyü

redd-i cevāb itmegin ṭaᶜām-ı meẕkūr hemān-dem mütebeddil-i ḫūn olmaġıla ḥātūn girye-i efzūn idüp “Ey Ḥabı̇̄b, kār-ı nā-ṣevābuñla müsteḥaḳḳ-ı ᶜaẕāb olduḳ.” diyü ḫiṭāb-ı pür-ᶜitāb itdükde Ḥabı̇̄b-i hidāyet-naṣı̇̄b bu ḥāl-i ġarı̇̄bi müşāhede itmegin

57

ḥālinden infiᶜāl ve kānūn-ı dilde āteş-i vāveylā-yı işᶜāl idüp “Ey ḥātūn-ı ᶜiffet-i maḳrūn, kārumdan nādim oldum.” didükden ṣoñra ṣabāḥ-ı seher-gāhda ᶜādet-i müstemirre üzre rū-be-rāh olup kūçede çend ṭıfl-ı kūçek, bāzı̇̄çe iderken eṭfāl-i sıġār-ı Ḥabı̇̄b, “Rubā-ḫvār geliyor. Ālūde-i ġubār-ı pāyı̇̄ olmaġıla kendü gibi bed-baḫt-ı pür- idbār olmayalum.” diyü birbirine der-kenār olmaḳ içün iḫbār itdüklerin istimāᶜ itmekle hemān-dem hidāyet ü tevfı̇̄ḳ, bed-raḳa-i ṭarı̇̄ḳi olup ᶜarif-i sırrı̇̄ Ḥażret-i Ḥasan-ı Baṣrı̇̄ye varup fetḫ-i kelām-ı hidāyet-niẓām tevbe itdükde ol şeyḫü’l-İslām-ı ᶜālı̇̄-maḳām daḫı baᶜżı kelimāt-ı muṣı̇̄b ile Ḥabı̇̄bi terġı̄b itmegin kānūn-ı derūnuñ āteşi efzūn olup tevbe-i naṣūḥ ile meclis-i Ḥasan-ı Aḥsenden nehżat ve ḫāneye ricᶜat iderken es̱nā-yı ṭarı̇̄ḳde bir medyūnı̇̄ Ḥabı̇̄bı̇̄ görüp firāra iḳdām itmekle “Ey dost şitāb itme ki baᶜde’l-yevm bu faḳı̇̄re inhizām lāzım geldi.” didükden ṣoñra gūdekān-ı müteḳaddimı̇̄ne daḫı mürūrı vāḳiᶜ olup ol eṭfāl “Ḥabı̇̄b-i Tāyib geliyor ġubār-ı pāyimüz ile müteeẕẕı̇̄ olursa ᶜāṣı̇̄lerden oluruz.” diyü ber-ṭaraf-ı rāh olmaḳ içün birbirin āgāh itdüklerin daḫı müşāhede itdükde dergāha ḳabul olınup şedı̇̄dü’l-ᶜiḳāba münācāt idüp “Ḫüdāya ṭarı̇̄ḳ-i hidāyet bir dadiḳa refı̇̄ḳ olduġum içün [48a] bu faḳı̇̄r-i günāhkārı nām-nı̇̄ki ile elsene-i enāmda benām buyurduñ.” diyü secde-i şükrān edāsından ṣoñra “Ḥabı̇̄bde kimüñ bir aḳçesi var ise gelüp alsun.” diyü şehrde münādı̇̄ler nidā itdürmekle ehl-i beled cemᶜ olup cemı̇̄ᶜ mālın virdükden ġayrı cāme ve ı̇̄zar-ı ḥātūnın virüp iḫlāṣ ile ḫalāṣ buldı. Baᶜdehu lebb-i Furātda zāviye binā ve her rūz Ḥaṣan-ı Baṣrı̇̄den taᶜallüm-i ᶜulūm-ı hüdā ve gice ile ᶜibādete meşġūl ve cümleᵓ kār u kesbden maᶜzūl oldılar. Baᶜde zamān ḥātūnı bı̇̄-nevā olup nafaḳa ṭalebiyle istiḳlāl-i āş u maᶜāş itmegin Ḥabı̇̄b-i pür-naṣı̇̄b

Beyt

fāᶜilātün/mefāilün/faᶜlün Ey kerı̇̄mı̇̄ ki ez-ḫazāne-i ġayb Gebr u tersā vaẓı̇̄fe ḫordārı̇̄ Dūstān-rā kucā kunı̇̄ maḥrūm Tū ki bā-düşmanān naẓar dārı̇̄

medlūlüne yaḳı̇̄n ile bir kerı̇̄müñ müzd-kārım ṭaleb-i ücretden şerm iderüm. Tamām da rūzda ücret virmege vaᶜd itmişdür, diyü tesliye-baḫş-ı zen melūl ve ᶜādet üzre ᶜibādete meşġūl oldı. Ḳudret-i Ḥażret-i Rabbü’l-ᶜİzzet ile tamāmda rūzdadur. Ḥabı̇̄be bir civān-ı münevver-çehre yedünde üç yüz dirhem ṣurre ile bir ḫırvārāred ve bir ḥammāl gūşt-ı meslūḥ bir ḥammāl daḫı revġan ve ᶜasel ḫātūn-ı Ḥabı̇̄be teslı̇̄m ve bunı ḫüdāvendigār irsāl idüp buyurdı ki “Ḥabı̇̄b kārını ziyāde itsün ki müzdin ziyāde

58

iderüm. Ey ḥātūn, Ḥabı̇̄be selām ile iᶜlām it.” deyüp ricᶜat itdi. Ez-ı̇̄n ḫātib vaḳt-i şām ḳarı̇̄b olduḳda da “Rūz tamām olmaġıla ḥātūna ne vech üzre kelām iderüm.” diyü Ḥabı̇̄b şermende ve mütefekkir der-i ḫāneye geldükde būy-ı ṭaᶜām resı̇̄de-i meşāmı olup müteᶜacciben derūn-ı ḫāneye dāḫil ve ḫātūn vāḳiᶜ-i ḥāli vuḳūᶜı üzre kendüye vāṣıl itmegin “Hāy hāy kārda rūzda bu ḳadar ikrām iden ḫüdāvendigār ḫıḍmet-i tamām-ı ᶜömr ile ne miḳdār iḥsān ile kāmkār ider.” diyüp ᶜibādet ü riyāżat ile ber- müstecābü’d-daᶜvet-i zamāne oldı ki bir pı̇̄re-zen-i şikeste-bāl ḥużūr-ı ḥażret-i şeyḫe rū-māl olup girye-i bisyār ile “Ey şeyḫ-i kāmil-i ḫayy veliyy-i [48b] vāṣıl dünyā-yı kes̱ı̇̄retü’l-mehālikden bir püsere mālik oldum. Ol daḫı müddet-i medı̇̄dedür ki sefer ile ḥayāt u memātı berāberdür. Ol netı̇̄ce-i gencı̇̄ne-i ᶜömrüm, ol nihāl-i baġ-ı vücūdumuñ āteş-i firāḳı dil-i perı̇̄şānumı sūzān itdi. Ciger-gūşem ḥayātda ise külbe-i aḫzānuma ricᶜat itmek bābında dergāh-ı çāre-sāza duᶜāñızı niyāz iderüm.” diyü ḳāriᶜ-i bāb il-ḥāḥ olmaġın ḥażret-i şeyḫ “Ey żaᶜı̇̄fe-i melhūfe sı̇̄m ü zerden neye mālik iseñ beẕl eyle.” dimekle iki dirhem ḥāżırı bulınup ᶜarż itdi. Şeyḫ alup dervı̇̄şāna taṣadduḳ itdükden ṣoñra “Ey zen-i pür-ᶜiffet, ḫāneye mürācaᶜat eyle ki inşāᵓallāh murād üzre ber-murād olursın.” Ol żaᶜı̇̄fe gelüp veled-i ercümendin ḫānede bulup ser-güzeşt-i püserinden suᵓāl itdükde “Ey māder-i ᶜālı̇̄-güher bu sāᶜat-i keremānda üstādum içün gūşt iştirā idüp seyrān iderken mehib-i elṭāf-ı İlāhı̇̄den bir bād-ı ḳaviyyü’l-hübūb ẓāhir olup “Ey bād-ı pür-istiᶜcāl ḫānesine ı̇̄ṣāl it.” Nidāsın istimāᶜ ile yerümden ber- dāşte ve bu maḥalle nihāde olınduġumdan ġayrı bir nesneden ḫaber ve es̱erüm yoḳdur.” dimekle ḥażret-i şeyḫüñ kerāmātından ᶜadd idüp nevāziş-dār-ı şükrānları oldılar.

Mervı̇̄dür ki rūz-ı terviyede ol veliyy-i kāmil Baṣrada ve yevm-i ᶜarefede ᶜArafātda bedı̇̄d olduḳları ittifāḳ-ı s̱iḳāt ile resı̇̄de-i is̱bātdur ve daḫı mervı̇̄dür ki ḥażret-i şeyḫüñ rişk-aṭlaṣ-ı çarḫ-ı ber-post-ı peşmı̇̄ni olup bir gün ser-i rāhda bıraḳup ḳażā-yı ḥācet içün ṭahārete mürācaᶜat itmeġin Ḥasan-ı Baṣrı̇̄nüñ ol maḥalle murūrı vāḳiᶜ olmaġıla post-ı bı̇̄-ṣāḥib Ḥabı̇̄büñ olduġı maᶜlūmı olup bekledi. Ḥabı̇̄b-i pāk-dil gelüp selām ile “Ey imām-ı pāk-meẕheb intiẓāra sebeb nedür?” Ḥażret-i Ḥasan postı kime sipāriş itmişsiz didükde “Cenāb-ı meᶜālı̇̄-niṣāblarınuñ bu postũn muḥāfaẓasına seni tᶜayı̇̄n idene iᶜtimād ile ḳayd-ı mülāḥaẓa ve muḥāfaẓadan azād oldum.” diyü redd-i cevāb buyurdılar.

Naḳldür ki Ḥażret-i Ḥasan-ı Baṣrı̇̄ [49a] bir gün Ḥabı̇̄be mihmān olduḳda bir ḳurṣ-ı cūyen ile bir miḳdār nemek iḥżār idüp tenāvül iderken bir sāyil daḳḳ-ı bāb suᵓāl itmekle ṭaᶜāmı tamāmen ol faḳı̇̄re iᶜṭā itdi. Ḥażret-i Ḥasan “Ey Ḥabı̇̄b, resı̇̄de-i maḳām-ı ᶜilm olayduñ bir miḳdārın virüp bir miḳdārını misāfüre ibḳā iderdüñ.” didükde Ḥabı̇̄b sükūt idüp redd-i cevāb itmedi. Mürūr-ı müddet-i ḳalı̇̄lede bir merd-i

59

münevver-çehre peydā olup beş yüz dirhem ṣurre ve bir miḳdār nān-ı germ ve ḥelvā- yı ḫoş-ṭaᶜām meclise vażᶜ idüp Ḥażret-i Ḥabı̇̄b naḳdiyyeyi baḫş-ı fuḳarā ve ṭaᶜāma

bismillāh ile ibtidā buyurduḳdan ṣoñra Ḥażret-i Ḥasana ḫitāb idüp “Ey üstād ᶜilmüñ

ḳarı̇̄n-i yaḳı̇̄n olaydı maᶜmūrü’l-ciheteyn olurduñ.” didi.

Naḳldür Ḥażret-i Ḥasan-ı Baṣrı̇̄ Ḥaccāc-ı ẓālimüñ āseslerinden hezı̇̄met ile zāviye-i Ḥabı̇̄bde ḫıfyet itmekle ẓālimler gelüp Ḥabı̇̄be suᵓāl itdüklerinde “Derūn-ı zavı̇̄yededür.” diyü cevāb virdi. Derūn-ı zāvı̇̄yeᵓ her ne mertebe cüst u cū itdiler ise Ḥasandan es̱er peydā olmadı. Ol cāsūslar meᵓyūs olup ricᶜat itdükden ṣoñra Ḥasan bı̇̄rūne gelüp “Ey Ḥabı̇̄b ḥaḳḳ-ı istādı̇̄ye mürāᶜāt olınmayup ol ġümrāhlara delı̇̄l-i rāh olursız.” dimekle “Ey üstād bereket-i ṣıdḳ u iḫlāṣ ile ikimüz daḫı ḥalāṣ bulduḳ.” diyü cevāb-ı bā-ṣevāb virdi.

Naḳldür ki bir gün Ḥażret-i Ḥasan leb-i Diclede ı̇̄stāde iken Ḥabı̇̄b resı̇̄de olup Sebeb-i intiẕārdan müstaḫberolduḳda “Diclei ᶜubūr içün keştı̇̄ye muntaẓırum.” didi. “Ey üstād ḥubb-ı dünyā ve ḥasedi dilden bı̇̄rūn it ve belāları ġanı̇̄met bil ve kār-ı ᶜālemi mülk-i ᶜallāme nisbet idüp baᶜdehu ābı bilā-żarar güẕar eyle.” didükden ṣoñra Ḥażret-i Ḥabı̇̄b-i edı̇̄b pā-nih rūy-ı dūd olup güẕar ḳıldı. Ḥasan ḥāl-i ġarı̇̄b-i Ḥabı̇̄bden medhūş u müteḥayyı̇̄r olup müddet-i medı̇̄deden ṣoñra “Bu adam ᶜilmi benden aldı. Ḥālā baña melāmet ider. Ferdā güẕer-gāh-ı ṣırāṭ-ı āteşı̇̄nde bu vech üzre fürū-mānde olursam ḥālim perı̇̄şāndur.” [49b] diyü giriftār-ı levm ü elem olup baᶜdehu Ḥabı̇̄be mülāḳı̇̄ olmaġın “Bu ḥāle ne ᶜamel ile vāṣıl olduñ?” diyü suᵓāl itdükde “Bu faḳı̇̄r āyine-i dili beyāż itmege müdāvim ve cenāb-ı şerı̇̄fleri kaġıd-ı siyāh itmege mülāzımsız.” diyü buyurmaġıla hemān-dem Ḥasanaḥsen bir āh-ı cāngāh idüp “ᶜilmı̇̄

nefaᶜa g̣ayrı̇̄ ve lem yenfaᶜanı̇̄.” diyü zārı̇̄ ḳılduḳları Teẕkire-i Evliyāᵓda nigāşte-i kilk-

i imlādur. Müşārün ileyhüñ kerāmāt-ı ẓāhire ve işārāt-ı bāhiresi ḥaṣr-ı ᶜadedden bı̇̄rūn olup evliyā-yı kirām ve meşāyiḫ-i ᶜiẓāmdan olduġı ittifāḳ ile meşhūr-ı āfāḳdur. Egerçi merḳad-i münevvereleri manẓūr olan kütüb-i muᶜteberede maᶜlūm degül velākin Baġdāduñ cānib-i ġarbı̇̄sinde Ḳameriyye Cāmiᶜi ḳurbında mezār-ı pür-envārı ittifāḳ-ı ḫalḳ ile ziyāretgāh-ı kibār u ṣıġārdur. ᶜAleyhi’r-raḥmeti ve’r-rıḍvan. (Nazmî- zâde, metin: 47a-49b)

60