Transformasyonel (Dönüşümcü) Liderlik

Dönüşümcü lider, günümüzün değişen çevre koşullarına uyum sağlayarak, çalışmalarını, tutum ve değerlerini etkileyerek, onları bu değişim doğrultusunda ve örgütün amaçlarına yönelik harekete geçiren lider olarak tanımlanabilmekte, dönüşümcü liderliğin temelinde değişim, yenilik ve girişimcilik unsurlarının yer aldığı belirtilmektedir (Şen ve Yaşlıoğlu, 2010: 97).

Bilgi toplumu liderliği, dönüşümcü liderlik tipine daha fazla yaklaşmaktadır. Dönüşümcü liderlik, örgütlerde gerçekleştirilmek istenilen değişim çabalarına önderlik etmeyi, izleyenleri yapabileceklerinin ötesinde bir şeyler yapmaya motive etmeyi, büyük ve gerçekleştirilmesi zor hedefler belirlemeyi ve onları ortak amaçlarda birleştirmeyi kapsamaktadır. Günümüzde, sanayi toplumunun bütün sorun ve sorularına çözüm üreten işlemci liderliğinden, sorunların tespitinde ve çözüm önerilerinin üretilmesinde, liderle izleyenlerin katkılarını birleştiren dönüşümcü liderliğe geçildiği ifade edilmektedir (Ata, 2006: 93-94). Böylece izleyenler, sorunların çözüm sürecine dahil edilerek, lider tarafından girişimci olmaları yönünde motive edilmektedir.

Liderin dönüşümcü olabilmesi için kurum bünyesinde ve çevresinde gelişmeleri görmesi, bunun yanında dünyadaki gelişmeleri takip etmesi ve analiz etmesi gerekmektedir. Dönüşümcü lider, çalışanlarda ortak amaçlar oluşturma davranışı ile örgüt için çalışanlarda heyecan uyandırıcı vizyon, misyon ve hedefler belirlemekte, bu vizyonu, misyonu ve hedefleri açık ve net bir şekilde çalışanlarla paylaşmakta ve

çalışanların zihninde ulaşılmak istenen hayalin, hedeflerin resmini canlandırmaktadır (Şen ve Yaşlıoğlu, 2010: 113). Bunların yanı sıra izleyicilerinin yetenek ve becerilerini ortaya çıkararak ve kendilerine olan güvenlerini artırarak, onlardan beklenenden daha fazla sonuç almayı hedeflemektedir. Bu esnada örgütsel amaçları gerçekleştirmeye çalışırken, izleyicilerin motivasyonunu da dikkate almaktadır (Aydıntan, 2009: 272). Böylece, örgüt üyeleri, görevlerinin öneminin daha çok farkına varmakta, örgütsel görevleri uğruna kendi bireysel çıkarlarının üstüne çıkmalarına yardımcı olunarak değiştirilmiş olmaktadırlar. Bu tür bir atmosfer oluşmasını sağlayan, değişimi meydana getiren ve böylece organizasyonda reform ve yenilik başlatan kimselere dönüşümcü lider adı verilmektedir (Eren, 2010: 464-465). Bu tür liderler, yoğun duygular uyandırmak ve çalışanları harekete geçirmek amacıyla kendine güven, kontrol ihtiyacı ve ahlaki doğruluk gibi karizmatik güç yaratan özelliklerini kullanmaktadırlar (Edizler, 2010: 138).

Dönüşümcü lider, sistemin temel değerlerinin seslendirilmesiyle gücü serbest bırakmakta, işgücünü hareketlendirmekte ve faaliyet planlarını geliştirebilmektedir. Dönüştürücü liderlerin, insanların değişimle nasıl ilgileneceğini anlaması gerekmektedir. Değişime dirençte, yeterliliklerini kullanmada ve insanlar için uygun bir iklimin yaratılması noktasında dönüştürümcü liderler, önemli rol oynamaktadır. Öyle ki, direnç güçlerini anlamada, dirençlerin üstesinden gelmede, gereksinim duyulan enerjiyi harekete geçirmede, insanların eski yöntemleri terk ederek yeni yöntemleri öğrenmede

dönüştürümcü liderler devreye girmektedir (Keçecioğlu, 2001: 169).

Kısacası, değişimi başlatma, sürdürme ve bu süreçte ortaya çıkan engelleri aşma konusunda bu tür liderler etkili olmaktadır.

Dönüşümcü liderlik biçiminin düşünsel temelleri Burns’ın çalışmalarına dayanmakta, Bass tarafından bu liderlik biçiminin sorgulandığı bilinmektedir. Kuramda, liderin izleyiciler üzerindeki etkisinden bahsedilerek izleyenlerin lidere güvendiği, inandığı, bağlılık ve saygı duyduğu belirtilmektedir. Bass’a göre karizma, entelektüel uyarım ve bireye saygı olmak üzere transformasyonel liderliğin toplam üç davranışsal öğesi bulunmaktadır. Daha sonrasında kurama Bass ve Avolio tarafından dördüncü öğe olan esinlendirme öğesi eklenmektedir.

Esinlendirme; vizyon oluşturma, vizyonu iletme, takipçilerin gayretlerine semboller kullanarak yoğunlaşma ve uygun davranışlar için model olma ve oluşturma süreci olarak ifade edilmektedir. Bennis, transformasyonel liderliğin temel öğelerini vizyon, iletişim, kararlılık, bağlılık, yoğunlaşma, yetkilendirme, güçlendirme ve örgütsel öğrenme olarak değerlendirmektedir. Schermerhorn, transformasyonel liderin temel öğelerini karizma, sembolizm, yetkilendirme, güçlendirme, entelektüel uyarım ve dürüstlük şeklinde sıralamaktadır (Güney, 2000:

249-250).

Olayları kişisel olarak değerlendirmeme, eleştiriler karşısında pes etmeme, başarısız olmaktan ve hata yapmaktan korkmama, duyguların kontrol edebilme, böylece kendine güven, inanç ve kararlılığıyla stres ortamlarında dayanıklı olma gibi özellikler, transformasyonel liderlik özellikleri arasında bulunmaktadır (Sabuncuoğlu, 2008: 78). Bu

durumun çalışma hayatına yansıması olumlu yönde olmaktadır.

Yapılan araştırmalarda, yüksek verimlilik, yüksek çalışan tatmini ve düşük işi bırakma ile dönüşümcü liderlik tarzı arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Ernst ve Young, 2004: 83).

Dönüşümcü liderin, çalışanların çabalarını somut hedefler yerine bir vizyona yöneltmesi, uzun dönemli bakış açısına dayandığını göstermektedir. Dönüşümcü lider, uzun dönemde gerçekleştirilecek amaçların, izleyicilerin yetenek ve becerilerinin ortaya çıkartılmasına, özgüvenlerinin artırılmasına bağlı olduğuna inanmaktadır (Erkuş ve Günlü, 2008: 190). Böyle bir lider çalışanları, zorlu mücadeleye girişmeleri ve risk almaları, bir başka ifadeyle yaratıcı ve yenilikçi olmaları konusunda cesaretlendirmektedir. Ayrıca, çalışanları sorunlara yeni bakış açısı ile bakmaları ve yeni çözüm yolları bulmaları için teşvik ederek, hem kendisini hem de çalışanlarını sürekli gelişme hedefine kilitlemektedir (İşcan, 2002: 120). Böylece çalışanların kişisel gelişimlerine katkıda bulunmaktadır.

Literatürde dönüşümcü liderler; bireysel ilgi, entelektüel uyarım, ilham verme ve idealleştirerek etkileme olmak üzere dört temel yönetim tarzıyla görülmektedir. Bireysel ilgi yönetim tarzına sahip bu tür liderler, ekip elemanlarının kişisel ihtiyaçlarına karşı duyarlılık göstermekte ve astlarıyla birebir ilişkiler kurmaktadır. Bundan ötürü empati kurma becerileri gelişmiş liderler olduğu ifade edilmektedir.

Entelektüel uyarım yönetim tarzında dönüşümcü liderler, astlarının kendi fikirlerine olduğu gibi katılmalarını istememekte, doğruyu sorgulamalarını istemektedir. İlham verme yönetim tarzında ise

dönüşümcü liderler, diğerlerinin harekete geçmesi için ilham kaynağı olmaktadır. Şirketin geleceğe yönelik hedefe ulaşılması için astlarının kendi kapasitelerinin üzerine çıkmalarına yardım etmektedir.

İdealleştirerek etkileyen dönüşümcü liderler, şirket vizyonu, misyonu ve hedeflerini sembolize ederek, çalışanların tam bağlılık içerisinde bu hedefler doğrultusunda çalışmalarını sağlamakta, böylece astları arasında koşulsuz güvene dayalı ilişkiler kurmaktadır (Topuz, 2006:

106-107).