Toptan Eşya Fiyatlarındaki Gelişmeler

Yıl soıııı itibariyle TEFE 'deki artış yiizde 30.8 olarak gerçekleşmiştir.

2002 yılı genelinde TEFE aylık artış oranları mevsimsel ortalamaların oldukça gerisinde kalmıştır. Para ve maliye politikaları uygulamaları Türk lirasının güçlenmesi ve bunların bekleyişler üzerindeki olumlu etkileri yıllık TEFE enflasyonunun Şubat ayından itibaren hızlı bir şekilde gerilemesini sağlamıştır. Ancak, genel seçim öncesi artan siyasi belirsizliklerin Türk lirası ve döviz kuru piyasalarında dalgalanmaya neden olması ve kamu fiyat artışlarının hızlanması sonucu enflasyondaki düşüş eğilimi Haziran-Eylül döneminde göreli olarak yavaşlamıştır. Ağustos ayından itibaren mali piyasalarda göreli istikrar sağlanmasıyla birlikte yılın geri kalan döneminde TEFE enflasyonundaki düşüş

eğilimi hızlanarak devam etmiştir (Grafik 11.4.5). Böylece, 2001 yılı sonunda yiizde 88,6 olan TEFE artış oranı, 2002 yılı sonunda son 16 yılın en düşük yıl sonu artış oranı olan yüzde 30,8’e gerilemiştir.

G R A F İK 11.4.5 T E F E (1999 -2 0 0 2 ) (Y ıllık Y ü zde D eğ işim )

T E F E Devlet --- T E F E Ö zel - - - - T E F E To p la rr

Kaynak: DİE.

Daha çok arz koşulları ve mevsimsel hareketlerin etkili olduğu tarım fiyatları, 2002 yılının ilk iki ayında mevsimsel ortalamaların üzerinde artarken, Mart ayından itibaren TEFE enflasyonundaki düşüş eğilimini en çok destekleyen alt grup olmuştur. Yaz aylarındaki olumlu tarımsal üretim koşullarına bağlı olarak, tarım fiyatları Mayıs, Flaziran ve Temmuz aylarında mevsimsel ortalamaların da ötesinde gerilemiştir. Böylelikle, Ocak-Eylül döneminde tarım grubu fiyat artışı yüzde 15 oranı ile yüzde 21,7’lik genel TEFE artışının oldukça gerisinde kalmıştır. Ancak, sonbaharla birlikte yeniden yükselişe geçen tarım grubu fiyat artış oranı, Ekim ve Aralık aylarında oldukça yüksek oranlarda gerçekleşerek, yıl sonu itibarıyla yüzde 35,2 oranına ulaşmıştır. Bu oran, yıl sonu TEFE artışının 4,4 puan üzerinde kalmaktadır.

Tarım fiyatları. 2002 yılının ilk iki ayında mevsimsel ortalamaların üzerinde artarken. Mart ayından itibaren TEFE enflasyonundaki düşüş eğilimini en çok destekleyen alt grup olmuştur.

TEFE alt grupları içerisinde döviz kuru ile beklentilerdeki değişmelerden en çok etkilenen özel imalat sanayi fiyatları, Mayıs-Temmuz döneminde döviz kuru ve faiz oranlarındaki yükselmeden olumsuz etkilenmiştir. Buna bağlı olarak, Şubat ayından itibaren özel imalat sanayi yıllık fiyat artış oranında görülen düşüş eğilimi

itibaren özel imalat sanayi yıllık fiyat artış oranında görülen düşüş eğilimi Temmuz ayında kesintiye uğramıştır. Ancak, Ağustos ayından itibaren Türk lirası ve döviz piyasalarında göreli istikrarın sağlanmasıyla özel imalat sanayi yıllık fiyat artış oranları tekrar gerileme eğilimine girmiştir.

ve döviz piyasalarında göreli istikrarın sağlanmasıyla özel imalat sanayi yıllık fiyat artış oranlan tekrar gerileme eğilimine girmiştir. 2002 yılı genelinde zayıf iç talebin fiyatlar üzerinde aşağı doğru bir baskı oluşturması da özel imalat sanayi yıllık fiyat artış oranındaki düşüş eğilimini destekleyen önemli bir unsur olmuştur.

G R A F İK 11.4.6 T E F E VE A L T K A L E M L E R (Y ıllık Y ü zde D e ğ işim ) Kaynak: DİE. G R A F İK I I .4 .7 Ö Z E L İ M A L A T F İY A T L A R I VE D O L A R K U R U (Y ıllık Y ü zde D e ğ işim ) Kaynak: DİE, TCMB.

Bütün bu gelişmeler ışığında, 2001 yılı sonu itibarıyla, yüzde 94,5 olan özel imalat sanayi fiyat artış oranı, 2002 yılı sonunda yüzde 27,7 oranına gerilemiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında, özel imalat sanayi sektörü içinde en yüksek ağırlığa sahip olan gıda ve içecek imalatı fiyatlarının tarım ve gıda ürünleri üretimindeki gelişmelerden olumlu etkilenerek yüzde 23,3 ile sınırlı bir artış gösterdiği görülmektedir. Bunun yanında, yüzde 60,4 ile ana metal sanayi, yüzde 22,0 ile tekstil ürünleri imalatı ve yüzde 36,1 ile makine ve teçhizat imalatı 2002 yılı özel imalat sanayi fiyat artışı üzerinde belirleyici olmuştur.

T A B L O II.4 .4

T E F E V E A L T K A L E M L E R , 1 9 9 4 = 1 0 0 (Y ıllık Yüzde D e ğ ilin )

KAMU ÖZEL TOPLAM

SEKTÖRLER 2 0 0 0 2001 2 00 2 2 0 0 0 2001 2 0 0 2 2 0 0 0 2001 2 0 0 2 GENEL 24,7 99,7 32,4 35,7 84,6 30,3 32,7 8 8 ,6 30,8 TARIM - - - 39,8 65,5 35,2 39,8 65,5 35,2 Tarım, Avcılık - - - 38,5 67,6 35,3 38,5 67,6 35,3 Ormancılık - - - 72,7 26,6 46,5 72,7 26,6 46,5 Balıkçılık - - - 46,1 48,5 18,2 46,1 48,5 18,2 MADENCİLİK 47,9 66,7 31,7 40,1 91,6 58,5 46,1 72,3 38,4 Kömür Madenleri 32,6 101,3 26,2 40,5 101,8 68,9 34,7 101,4 38,3

Ham Petrol, Doğalgaz 68,1 26,9 47,5 74,1 34,5 36,5 68,5 27,4 46,8

Metal Cevheri 36,5 113,7 12,1 51,8 119,2 49,7 39,7 114,9 20,9 Taş Ocakçılığı 28,1 103,4 14,2 24,4 8 6,0 47,2 25,6 91,4 36,2 İMALAT 2 0 ,2 99,8 34,3 33,6 94,5 27,7 29,4 96,1 29,7 Gıda 26,0 82,9 50,2 29,4 92,8 23,3 28,8 91,1 27,7 Tekstil 35,6 60,9 42,5 41,5 101,0 2 2 ,0 41,2 99,2 22,7 Giyim 38,3 55,0 45,6 34,6 64,9 63,1 34,7 64,7 62,8 Deri 97,1 49,5 2 0 ,6 33,5 71,8 52,9 42,1 67,6 47,6 Kağıt 43,6 74,7 29,7 30,6 98,4 21,1 34,3 91,2 23,5 Petrol Ürünleri 17,4 106,9 37,3 20,4 120,8 33,4 18,1 110,4 36,3 Kimyasal Ürünler 40,6 76,5 23,3 34,1 103,9 14,6 35,3 98,6 16,1 Plastik ve Kauçuk - - - 42,7 85,4 17,1 42,7 85,4 17,1

Metalik Olm. Madenler 30,6 100,0 10,7 35,8 100,0 2 1 ,6 35,4 1 00,0 2 0 ,8

Metal Ana Sanayii 29,7 104,3 16,4 38,8 8 6 ,6 60,4 34,6 94,6 39,6

Metal Eşya 0 ,6 55,6 8 ,0 26,2 81,2 26,9 26,1 81,1 26,9

Makine-Teçhizat 57,1 62,1 31,7 32,7 95,5 36,1 32,9 95,1 36,1

Elektrikli Cihazlar 34,3 78,7 24,3 33,8 79,9 21,7 33,8 79,8 21,7

Motorlu Kara Taşıtı - - - 36,0 92,6 30,3 36,0 92,6 30,3

ENERJİ 37,4 115,8 24,3 - - - 37,4 115,8 24,3

Elektrik 35,7 122,9 18,5 - - - 35,7 122,9 18,5

2002 yılının ilk yarısında enflasyondaki düşüş eğilimini destekleyen kamu imalat sanayi fiyat artış oranlan, Haziran ve Temmuz aylannda hızlanmıştır. Bu artışlar, önceki dönemlerdeki kamu fiyat ayarlamalarının ertelenmesinden kaynaklanan KİT finansman dengesindeki bozulmayı önemli ölçüde telafi etmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında ise otomatik fiyatlandırma sistemine (OFS) bağlı olarak ayarlanan akaryakıt fiyatları dışındaki kamu fiyatları, TEFE ile uyumlu olarak artmıştır. Böylelikle, 2001 yıl sonunda yüzde 99,8 olan yıllık kamu imalat sanayi fiyat artış oranı 2002 yılı sonunda yüzde 34,3’e düşmüştür. Sektörel gelişmeler incelendiğinde, yüzde 40 ile en büyük paya sahip olan kok kömürü ve rafine petrol ürünleri alt kalemindeki yüzde 37,3’lük artışın kamu imalat sanayi fiyatları üzerinde belirleyici olduğu görülmektedir. Bu durumun oluşmasında, Mayıs-Temmuz döneminde artan döviz kurları ve olası Irak operasyonuna ilişkin gelişmeler paralelinde yükselen uluslararası ham petrol fiyatlarının akaryakıt fiyatlarına yansıması etkili olmuştur. Petrol ürünleri sektörü yanısıra, yıl içinde kamu fiyat ayarlamalarının etkili olduğu tütün ve gıda ürünleri imalatı sektörleri fiyatları da sırasıyla yüzde 28,5 ve yüzde 50,2 oranlarında artmıştır.

Enerji fiyatları viizde 24. .t He TEFE içinde en diişiik artış gösteren alt kalem olmuştur.

Enerji fiyatları, yüzde 24,3’lük artış oranı ile TEFE içinde en düşük artış gösteren alt kalem olmuştur. Alt kalemler itibarıyla, elektrik fiyatlarında gerçekleşen yıllık artış oranı yüzde 18,5 seviyesinde kalırken, su fiyatlarındaki artış oranı yüzde 57,8’e ulaşmıştır. Böylelikle, enerji fiyatlarındaki geçmiş yıllara kıyasla oldukça düşük olan söz konusu artış, maliyet unsuru olması nedeniyle imalat sanayi fiyatlarını olumlu yönde etkilemiştir.

G R A F İK 11.4.8

T C M B İ K T İ S A D İ Y Ö N E L İM A N K E T İ

(G e lece k O n ik i A y lık D ö n e m e İlişk in T E F E B e k le n tile ri)

TCMB İktisadi Yönelim Anketi verilerine göre, gelecek oniki aylık döneme ilişkin TEFE beklentileri 2002 yılı Ocak ayında yüzde 55,9 olan değerinden Mayıs ayında yüzde 43,6’ya düşmüştür. Mayıs-Temmuz döneminde yaşanan belirsizlikle yatay bir seyir izleyen enflasyon beklentileri, mali piyasalarda sağlanan göreli istikrarla düşüş eğilimini sürdürmüş ve gelecek oniki aylık döneme ilişkin enflasyon beklentileri Aralık ayı itibarıyla yüzde 30,7’ye gerilemiştir (Grafik 11.4.8).

Sonuç olarak, endeks içerisinde en yüksek payla temsil edilen imalat sanayi fiyatları TEFE artışı üzerinde belirleyici olmuş, son aylarda yüksek artış gözlenen tarım sektörü fiyatlarının etkisi ise sınırlı kalmıştır. Yıllık bazda tüm alt kalemler içerisinde en düşük artışı kaydeden enerji fiyatları ise üretim sürecinde önemli bir maliyet unsuru olarak TEFE enflasyonunu olumlu yönde etkilemiştir.

III