Bankalarnrası Para Piyasası İşlemleri

2002 yılında piyasada sürekli olarak Türk lirası likidite fazlalığı bulunması nedeniyle, 2001 yılında kullanılmaya başlanan APİ çerçevesindeki ters repo işlemlerine ve BPP’deki alım yönlü işlemlere devam edilmiştir. Yıl içinde Merkez Bankasfnm bu piyasa kanalıyla çektiği likidite miktarı, toplam çekilen likiditenin yüzde 57’si ile yüzde 93’ü arasında değişmiş, ortalama yüzde 74 olmuştur.

Merkez Bankası, Ocak-Mart döneminde BPP’de yaptığı işlemleri sadece gecelik vade ve 1 haftalık vadede gerçekleştirmiştir. Bu dönemde, yıl genelinde olduğu gibi işlemler çok büyük oranda alım yönlü olmuşsa da, Ocak ve Mart aylarında açıklanan faiz oranlarında gecelik satım yönlü işlemler de gerçekleşmiştir. 2002 yılı Nisan ayından itibaren ise, gecelik ve 1 haftalık işlemlere ek olarak, Merkez Bankası BPP’de 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihaleleri düzenlemeye başlamış ve zaman içinde bu ihaleler sterilizasyon işlemlerinde daha etkin kullanılmaya başlanmıştır. 2002 yılı Eylül ayından itibaren ise Merkez Bankası’nm nihai kredi mercii işlevine uygun olarak bankalara geç likidite penceresi imkanı sağlanmış, ve miktarları sınırlı kalmakla birlikte Ekim ve Kasım aylarında Merkez Bankası geç likidite penceresinde alım yönlü işlem gerçekleştirmiştir.

Yıl içinde Merkez Bankası iıın BPP kanalıyla çektiği likidite miktarı, toplam çekilen likiditenin yiizde 5 7 'si ile yiizde 9 3 '¿i arasında değişmiş, ortalama yiizde 74 olmuştur.

Merkez Bankası, Nisan 2002 'den itibaren 4 hafta vadeli TL depo alım ihaleleri düzenlemeye başlamıştır.

Merkez Bankası, Nisan 2002’den itibaren 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihaleleri düzenlemeye başlamıştır. Bu ihalelerde Merkez Bankası, alınacak maksimum miktarı basın duyuruları ile ay başlarında açıklamış; faizler ise gelen teklifler ile belirlenmiştir. Nisan-Mayıs döneminde ihaleler haftada bir gün düzenlenmekte iken, Haziran-Aralık döneminde ihale günü sayısı haftada iki güne çıkarılmıştır. Nisan ayında bir ihalede en çok alınacak miktar 100 trilyon Türk lirası iken. Mayıs ayında bu miktar 250 trilyon Türk lirasına yükselmiştir. Haziran ayında Merkez Bankası bir ihalede en fazla 175 trilyon Türk lirası borçlanabilirken, Temmuz-Aralık döneminde bu miktar 200 trilyon Türk lirasına yükselmiştir. 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihalelerin miktarının ve bir hafta içindeki ihale sayısının artmasına paralel şekilde, Nisan-Temmuz döneminde bu yöntemle çekilen likidite miktarı artış göstermiş, Ağustos-Kasım döneminde ise bu ihalelerle çekilen likidite miktarı, ihalelere gelen teklifin en fazla borçlanılabilecek miktarın altında kaldığı durumlar dışında genel olarak aynı kalmıştır.

T A B L O I I 1.2.4 BA N K A LA RA R A S I PA RA P İY A S A S I'N D A M E R K E Z B A N K A S E N İN İŞ L E M L E R İ (T rilyon TL) 2 0 0 2 O/N Alış Tutar O/N Satış Tutar Geç Likidite Penceresi Alış Tutar 1 Hafta Alış Tutar 4 Hafta Depo Alım İhalesi

Tutar Toplam Net Alış“ Ocak 10.235,7 1,8 - 25.317,0 - 35.550,9 Şubat 6.854,3 - - 22.993,7 - 29.847,9 Mart 9.089,3 29,5 - 20.086,7 - 29.146,5 Nisan 10.939,2 0,7 - 17.734,5 399,3 29.072,3 Mayıs 17.691,8 - - 18.028,8 1.248,9 36.969,5 Haziran 14.791,4 - - 18.085,9 1.398,2 34.275,5 Temmuz 15.212,1 - - 18.549,5 1.796,9 35.558,4 Ağustos 19.003,8 - - 12.290,5 1.597,9 32.892,1 Eylül 24.198,9 - - 10.851,3 1.528,9 36.579,0 Ekim 25.398,6 - 6,3 12.157,7 1.780,2 39.342,7 Kasım 26.293,0 52,4 20,4 12.430,6 1.798,1 40.489,7 Aralık 29.801,7 1,1 - 10.726,7 1.198,5 41.725,8 TOPLAM 209.509,4 85,3 26,7 199.252,5 12.746,7 421.450,0 Kaynak: TCMB.

(1) Net alışlar, toplam alışlardan satışlar düşülerek bulunmuştur. İhalelerle çekilen

likiditenin vadesinin uzaması, para politikası uygulamasında daha esnek bir yapıyı beraberinde

Düzenlenen ihalelerle birlikte çekilen toplam likiditenin vadesinin uzaması, para politikası uygulamasında daha esnek bir yapıyı beraberinde getirmiştir. 4 hafta vadeli depo alım ihaleleri düzenli şekilde Aralık ayı başına kadar sürdürülmüştür. Bu dönemde ise dinî bayram nedeniyle likidite talebi olması göz önünde

bulundurularak ihale gerçekleştirilmemiş; ancak bayram dönemi sonrasında ihaleler devam etmiştir. 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihalesi yoluyla çekilen likiditenin payı BPP'de çekilen likiditenin 9 Aralık tarihinde yüzde 36’sına kadar çıkmıştır. Aralık ayı sonu itibarıyla Merkez BankasTnın BPP’deki işlemleri ile çektiği 7,5 katrilyon Türk lirasının yüzde 16’sı, 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihaleleri yoluyla çekilmiştir.

Merkez BankasTnın taraf olduğu BPP işlemlerinin büyüklüğü 2002 yılında toplam 421,6 katrilyon Türk lirasına ulaşmıştır. Bu işlemlerin yüzde 49,7’sini gecelik alım yönlü işlemler, 47,3‘ünü 1 hafta vadeli alım yönlü işlemler, yüzde 3’ünü 4 hafta vadeli Türk lirası depo alım ihalesi ve kalanını ise gecelik satım yönlü işlemler ile geç likidite penceresi çerçevesindeki alım yönlü işlemler oluşturmuştur.

Piyasada fiyatların daha sağlıklı belirlenmesi ve risklerin piyasa katılımcıları tarafından üstlenilmesi amacıyla. Merkez Bankası, BPP’nin kurulduğu zamandan beri üstlendiği aracılık faaliyetini 2002 yılında kademeli bir şekilde kaldırmıştır. Temmuz 2002’de başlanan bu uygulama sonucunda, 2 Aralık 2002 tarihinde bankaların Merkez Bankası aracılığıyla diğer bankalardan borç alabilme limitleri sıfırlanmıştır. Bu işlemler bankaların likidite imkanlarını etkilememiş, sadece piyasadaki katılımcı risklerinin Merkez Bankası tarafından üstlenilmemesini sağlamıştır. Merkez Bankası nihai kredi mercii görevi amacına uygun olarak Temmuz 2002’den itibaren BPP’de geç likidite penceresi uygulamasına başlamıştır. Bu imkan ile bankalar BPP'nin bankaların kendi aralarında işlem yapabilecekleri sürenin sona ermesinden sonra 16:00-16:30 arasında, Merkez Bankası’nm ilan ettiği faiz oranlarından teminatları karşılığında borçlanma limiti olmaksızın borçlanabilme ve borç verebilme imkanına sahip olmuştur. Geç likidite penceresi çerçevesinde Merkez Bankası’nm ilan ettiği gecelik borç verme faiz oranı, gün içinde ilan ettiği gecelik faiz oranının 10 puan üzerinde belirlenmiştir. Bankalar geç likidite penceresi çerçevesinde Merkez BankasTnın açıkladığı borç alma oranından Ekim ve Kasım aylarında çok sınırlı miktarlarda Merkez Bankası ile işlem yapmışlardır. Bu olanak çerçevesinde borçlanma imkanı ise, piyasalarda Türk lirası likiditenin fazla olmasına bağlı olarak kullanılmamıştır.

Merkez Bankası, 2002 yılında uyguladığı örtük enflasyon hedeflemesi stratejisi doğrultusunda kısa vadeli faiz oranlarını etkin şekilde kullanmış ve 2002 yılında toplanı altı kez faiz indiriminde bulunmuştur. Bu değişikliklerle, BPP’deki faiz oranları APİ çerçevesindeki işlemlere paralel olarak indirilmiştir. 2002 yılı başında, BPP’de yüzde 59 olan gecelik alım kotasyonu basit faizi, yıl sonunda

Merkez Bankası. BPP nin kurulduğu zamandan beri üstlendiği aracılık faaliyetini 2002 yılında kademeli bir şekilde kaldırmıştır. Merkez Bankası, 2002 yılında toplam altı kez faiz indiriminde bulunmuştur.

inmiştir. 2002 yılı başında yüzde 62 olan gecelik satış kotasyonu basit faizi ise yıl sonunda yüzde 5 l ’e inmiştir.

T A B L O III.2 .5

B A N K A L A R A R A S I P A R A P İ Y A S A S I ’N D A O R T A L A M A B A S İ T F A İZ L E R

Toplam Merkez Bankası İşlemleri

2 0 0 2 O/N 1 Hafta O/N I Hafta 4 Hafta

Ocak 59,00 62,00 59,00 62,00 . Şubat 58,30 61,01 58,21 61,03 Mart 54,73 56,79 54,61 56,82 Nisan 51,31 52,68 51,32 52,67 51,66 Mayıs 48,00 49,00 48,00 49,00 49,16 Haziran 48,00 49,00 48,00 49,00 51,34 Temmuz 48,03 49,00 48,00 49,00 52,26 Ağustos 46,16 46,37 46,14 46,37 47,84 Eylül 46,00 46,00 46,00 46,00 48,26 Ekim 46,00 46,00 46,00 46,00 48,69 Kasım 44,53 44,61 44,51 44,61 45,57 Aralık 44,00 44,00 44,00 44,00 44,62 Kaynak: TCMB.

Merkez Bankası’nm BPP’deki yaptığı işlemlerin toplam BPP işlemlerinin çok önemli bir kısmını oluşturması, BPP’de yapılan Merkez Bankası’nm taraf olmadığı diğer işlemler faizlerinin de büyük ölçüde Merkez Bankası’mn faizlerine paralel gelişme göstermesine neden olmuştur (Tablo II.2.5). BPP’nin toplam işlem hacmi 2002 yılında 435,3 katrilyon düzeyinde gerçekleşmiş ve bu işlemlerin yüzde 96,9’una Merkez Bankası taraf olmuştur. BPP’de gerçekleşen işlemlerin yüzde 49,8’sini gecelik, yüzde 47,3’ünü 1 haftalık, yüzde 2,9’unu 4 haftalık (Türk lirası depo alım ihalesi), kalan yüzde 0,02’sini ise geç likidite penceresindeki işlemler ve

1 ay vadeli işlemler oluşturmaktadır.

BPP’de 2001 yılı sonunda işlem yetkisine sahip banka sayısı 62 iken, bu sayı 2002 yılı sonunda banka devir, tasfiye ve birleşmeleri sonucunda 55’e inmiştir. 1999 yılında bankacılık sisteminde gün içinde oluşan acil fon ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve ödemeler sistemindeki aksamaların giderilmesi amacıyla uygulamaya konulan Gün İçi Limit (GİL) uygulaması ile bankalara 2002 yılında toplam 2,1 katrilyon Türk lirası borçlanma imkanı sağlanmıştır.

T A B L O I I I .2.6

B A N K A L A R A R A S I P A R A P İY A S A S I" 1 (T rilyon TL)

2 0 0 2 O/N LON 1 Hafta 4 Hafta 1 Aylık Toplam

Ocak 11.248,5 - 26.831,6 - • - 38.080,0' Şubat 7.924,0 - 24.238,5 - - 32.162,4 Mart 9.653,1 - 20.901,1 - - 30.554,1 Nisan 10.956,3 - 18.492,1 399,3 - 29.847,7 Mayıs 18.026,2 - 18.817,9 1.248,9 - 38.093,0 Haziran 15.297,6 - 18.548,4 1.398,2 - 35.244,2 Temmuz 17.536,0 - 18.733,4 1.796,9 - 38.066,2 Ağustos 19.647,9 - 12.564,2 1.597,9 - 33.809,9 Eylül 24.475,7 - 10.978,3 1.528,9 - 36.982,8 Ekim 25.730,4 6,3 12.207,2 1.780,2 - 39.724,0 Kasım 26.386,5 20,4 12.723,6 1.798,1 45,5 40.974,1 Aralık 29.802,8 - 10.726,7 1.198,5 - 41.728,0 Toplam 216.684,7 26,7 205.762,6 12.746,7 45,5 435.266,2 Kaynak: TCMB.

(1) İşlem hacmi rakamları tek taraflıdır.