Toprak profili elektriksel iletkenlik (EC) değerleri

Araştırmada 2017 yılı için elde edilen toprak saturasyon eriyiği elektriksel iletkenlik ve pH değerleri, üç tekerrürün ortalama değerleri olarak çizelge 4.50’de, farklı tabansuyu derinliklerinde zaman boyutunda meydana gelen sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi ise şekil 4.21-23’de verilmiştir.

Çizelge 4.50 incelendiğinde; en düşük elektriksel iletkenlik değeri (0.427 dS/m) Temmuz ayında sulama suyu kalitesinin en düşük ve tabansuyunun olmadığı T1D3

konusunda 60-80 cm toprak derinliğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (10.168 dS/m) ise; Eylül ayında, sulama suyu tuzluluğu elektriksel iletkenliğinin 2.5 dS/m, tabansuyu derinliğinin 0.60 m olduğu T3D1 konusunda 20-40 cm toprak derinliğinde belirlenmiştir.

Deneme başlangıç toprağı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m iken deneme sonunda tuzluluğun en yüksek olduğu konuda bu değerin 10.168 dS/m’ye kadar yükseldiği görülmektedir. Yaklaşık 40.7 kat düzeyinde olan bu tuzluluk artışı, yüksek tabansuyu tuzluluğu, yüksek tabansuyu seviyesi ve sulama suyu tuzluluğunun toprak tuzluluğuna ne derece etkili olduğunu göstermektedir.

93

Çizelge 4.50 2017 yılı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik ve pH değerleri

Sulama suyu

*Deneme başlangıç toprağı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m, pH değeri 8.61’dir.

94

Şekil 4.21’de 2017 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için farklı derinliklere göre sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi verilmiştir. Tabansuyu derinliğinin 0.60 m olduğu konularda, elektriksel iletkenlik değerleri 1.853-10.168 dS/m aralığında değişmiştir. Şekil 4.21 incelendiğinde, sulama suyu tuzluluğu arttıkça toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin de arttığı görülmektedir. Deneme başlangıç toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m iken deneme sonunda bu değer 10.168 dS/m’ye kadar yükselmiştir. Bu durum tuzlu tabansuyu koşulunda, yüksek tabansuyu derinliğinin toprak profil tuzluluğunu yüksek bir oranda etkilediğini göstermiştir.

Şekil 4.21 2017 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ve toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.22’de tabansuyu seviyesinin 0.80 m olduğu konularda, farklı sulama suyu kalitelerinin, farklı toprak derinliklerinde, toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin değişimi verilmiştir. En düşük elektriksel iletkenlik değeri (1.017 dS/m) T1 konusunun 40-60 cm derinliğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (9.305 dS/m) ise T3 konusunun 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir.

Sulama suyu tuzluluğu arttıkça ve zamana bağlı olarak toprak tuzluluk değeri de artış göstermiştir. Deneme başlangıcı toprağı elektriksel iletkenlik değeri D1=0.60 m konusunda en fazla 37.2 kat artış göstererek 9.305 dS/m’lik tuzluluk değerine ulaşmıştır.

95

Şekil 4.22 2017 yılı D2=0.80 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu-toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.23’de tabansuyu olmayan D3 konusunda, toprak profilinde meydana gelen tuzluluk değişimleri verilmiştir. Toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri 0.402-4.063 dS/m aralığında değişmiştir. Tabansuyu olmayan konularda toprak yüzeyine yakınlaştıkça tuzluluk değerleri artış göstermiştir. Deneme başlangıç toprak tuzluluk değeri deneme sonunda 16.3 kat artarak 4.063 dS/m değerine ulaşmıştır.

Şekil 4.23 2017 yılı D3=1.00 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu-toprak tuzluluğu ilişkisi

Araştırmanın birinci yılı sonunda (Eylül ayı için) alınan toprak örnekleri elektriksel iletkenlik değerleri için varyans analizi yapılmış (çizelge 4.51), varyans analizi sonucu

96

oluşturulan Duncan gruplandırması çizelge 4.51’de verilmiştir. İstatistiksel olarak, araştırmanın 2017 yılı sonunda alınan toprak örneklerinin elektriksel iletkenlik değerleri arasındaki fark sulama suyu kalitesi*tabansuyu derinliği interaksiyonu açısından % 5 düzeyde önemli bulunmuştur. Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları ise çizelge 4.52’de gösterilmiştir.

Çizelge 4.51 Araştırmanın 2017 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri varyans analizi sonuçları

V.K. K.T. S.D. K.O. F P

Genel 5220.206 108

T 54.150 2 27.075 54.215 0.000

D 812.414 2 406.207 813.379 0.000

Toprak derinliği 0.745 3 0.248 0.498 0.685

T * D 7.614 4 1.904 3.812 0.007

T * Toprak derinliği 0.344 6 0.057 0.115 0.994

D * Toprak derinliği 3.443 6 0.574 1.149 0.343

T * D * Toprak derinliği 0.686 12 0.057 0.114 1.000

Hata 35.957 72 0.499

Çizelge 4.52 incelendiğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (9.819 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 2.5 dS/m ve tabansuyunun 0.60 m olduğu T3D1 konusunda elde edilirken, en düşük elektriksel iletkenlik değeri ise (1.508 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 0.25 dS/m ve tabansuyunun olmadığı T1D3 konusunda elde edilmiştir.

T3D1 konusu Aa grubunda, T1D3 konusu Cb önem grubunda yer almıştır.

Çizelge 4.52 Araştırmanın 2017 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri ait bazı tanıtıcı istatistik ve Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları

Tabansuyu derinliği

Sulama suyu kaliteleri (dS/m) TabanSuSev Ort±SH T1 (0.25 dS/m) T2 (1.0 ds/m) T3 (2.5 ds/m)

D1 (0.60 m) 7.504±0.217Ca 9.212±0.250Ba 9.819±0.086Aa 8.845±0.199 D2 (0.80m) 7.151±0.208Ba 7.409±0.197Bb 8.218±0.238Ab 7.592±0.143 D3 (1.00 m) 1.508±0.066Cb 2.716±0.130Bc 3.284±0.187Ac 2.503±0.147 Su Kalitesi

Ort±SH

5.388±0.475 6.446±0.476 7.107±0.481

(^*P<0.05; A, B, C, a, b, c) Her bir tabansuyu seviyesinde sulama suyu kalitesi karşılaştırılması büyük harfle ifade edilirken, her bir sulama suyu kalitesi seviyesinde tabansuyu seviyelerinin karşılaştırılması küçük harfle gösterilmiştir.

97

Araştırmanın ikinci yılında toprak profilindeki tuz hareketinin incelenmesi için toprak örnekleri 1:2.5 oranında seyreltilerek, çözeltide elektriksel iletkenlik ve pH değerleri belirlenmiştir. Çizelge 4.53’de bu değerler, üç tekerrürün ortalaması olarak verilmiştir.

Toprak örnekleri, lizimetrelerde farklı derinliklerden (0-20, 20-40, 40-60 ve 60-80 cm), denemenin başında, daha sonra takip eden her ayın son haftasında olmak üzere Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında alınmıştır. Araştırmanın 2018 yılı deneme başlangıcı, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında alınan toprak örnekleri için tabansuyu derinliği konularına göre sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkileri şekil 4.24-26’da verilmiştir. Bütün tabansuyu konularında toprak tuzluluğu sulama suyu tuzluluğuna paralel olarak artış göstermiştir. Artan bu tuzluluğu yüksek tabansuyu seviyesi de desteklemiştir. Bajwa vd.(1986) on yıl süren arazi çalışmalarında, pirinç-buğday ve mısır-pirinç-buğday rotasyonları altında iyi kalitede ve tuzlu sulama suyu ile yetiştiricilik yapıp, topraktaki tuz profilini incelemişlerdir. Sulama suyu tuzluluğu arttıkça topraktaki tuzun ilk 5 yıl hızlı bir şekilde arttığını ve 5 yıldan sonra toprağın 0-90 cm derinliğinde çözünür tuz konsantrasyonunun önemli ölçüde değişmediğini ifade etmişlerdir.

Şekil 4.24 2018 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.24-26 incelendiğinde; farklı tabansuyu seviyelerinde farklı sulama suyu kalitesinin toprak profil tuzluluğuna etkileri görülmektedir. Tabansuyu seviyesinin 0.60 m olduğu konularda, elektriksel iletkenlik değerleri 0.986-15.803 dS/m aralığında değişmiştir (şekil 4.24). Sulama suyu kalitesi kötüleştikçe toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerleri artmıştır.

98

Çizelge 4.53 2018 yılı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik ve pH değerleri

Sulama

99

Şekil 4.25’de tabansuyu seviyesinin 0.80 m olduğu konularda, farklı sulama suyu kalitelerinin, farklı toprak derinliklerinde, toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin değişimi verilmiştir. En düşük elektriksel iletkenlik değeri (1.125 dS/m) deneme başlangıcında T1 konusu 0-20 cm, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri ise (11.150 dS/m) Eylül ayında T3 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir. Sulama suyu tuzluluğu arttıkça ve zaman ilerledikçe toprak tuzluluk değeri artış göstermiştir.

Şekil 4.25 2018 yılı D2=0.80 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.26’da tabansuyu olmayan konularda, toprak profilinde meydana gelen tuzluluk değişimleri verilmiştir. Toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri 0.524-8.523 dS/m aralığında değişmiştir. Lizimetrelerde toprak yüzeyine yakınlaştıkça tuzluluk değerleri artmıştır. Tuzlu tabansuyu olmaması nedeniyle yoğun bir şekilde tuz birikimi toprak yüzeyinde gerçekleşmiştir. Ayrıca yine tabansuyu olmadığı için sulama suyu tuzluluğunun etkisi bu konuda daha belirgin olarak ortaya çıkmıştır.

Sulama suyu tuzluluğunun artması toprak profiline taşınan tuz miktarını artırmıştır (Güngör vd. 1993). Sulanan alan içerisinde mevsim boyunca profil tuzluluğunun artması karakteristik bir durumdur (Yurtseven ve Öztürk 2001).

100

Şekil 4.26 2018 yılı D3=1.00 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Araştırmanın 2018 yılı deneme sonunda alınan toprak örnekleri elektriksel iletkenlik değerleri için varyans analizi yapılmış (çizelge 4.54), varyans analizi sonucu oluşturulan Duncan gruplandırması çizelge 4.55’de verilmiştir. İstatistiksel olarak, araştırmanın 2018 yılı sonunda alınan toprak örneklerinin elektriksel iletkenlik değerleri arasındaki fark sulama suyu kalitesi*tabansuyu derinliği interaksiyonu açısından % 5 düzeyde önemli bulunmuştur.

Çizelge 4.54 Araştırmanın 2018 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri varyans analizi sonuçları

V.K. K.T. S.D. K.O. F P

Genel 8281.529 108

T 207.911 2 103.956 66.290 0.000

D 771.823 2 385.911 246.085 0.000

Toprak derinliği 2.476 3 0.825 0.526 0.666

T * D 49.198 4 12.300 7.843 0.000

T * Toprak derinliği 0.684 6 0.114 0.073 0.998

D * Toprak derinliği 9.385 6 1.564 0.997 0.434

T * D * Toprak derinliği 3.046 12 0.254 0.162 0.999

Hata 112.911 72 1.568

Çizelge 4.55 incelendiğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (13.057 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 2.5 dS/m ve tabansuyunun 0.60 m olduğu T3D1 konusunda

101

elde edilirken, en düşük elektriksel iletkenlik değeri ise (2.060 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 0.25 dS/m ve tabansuyunun olmadığı T1D3 konusunda elde edilmiştir. Her bir tabansuyu derinliğinde sulama suyu kalitesi karşılaştırıldığında; D1 ve D3

konularında; T3 konusu A, T2 konusu B ve T1 konusu C grubunda yer alırken; D2

konusunda, T3 konusu A, T2 ve T1 konuları B grubunda yer almıştır. Her bir sulama suyu kalitesinde tabansuyu derinliği karşılaştırıldığında ise; T1 konusunda, D1 ve D2

konuları a, D3 konusu b, T2 ve T3 konularında ise, D1 konusu a, D2 konusu b ve D3

konusu c grubunda yer almıştır.

Çizelge 4.55 Araştırmanın 2018 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri ait bazı tanıtıcı istatistik ve Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları

Tabansuyu derinliği

Sulama suyu kaliteleri (dS/m) TabanSuSev Ort±SH T1 (0.25 dS/m) T2 (1.0 dS/m) T3 (2.5 dS/m)

D1 (0.60 m) 8.911±0.297Ca 10.651±0.262Ba 13.057±0.550Aa 10.873±0.362 D2 (0.80 m) 8.516±0.229Ba 7.970±0.179Bb 10.491±0.162Ab 8.992±0.212 D3 (1.00 m) 2.060±0.109Cb 5.332±0.216Bc 6.110±0.587Ac 4.500±0.361 Su Kalitesi

Ort±SH

6.496±0.546 7.984±0.387 9.886±0.553

(^*P<0.05; A, B, C, a, b, c) Her bir tabansuyu seviyesinde sulama suyu kalitesi karşılaştırılması büyük harfle ifade edilirken, her bir sulama suyu kalitesi seviyesinde tabansuyu seviyelerinin karşılaştırılması küçük harfle gösterilmiştir.