Sulama Suları Kalite Analizleri - ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA

4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA

4.3 Sulama Suları Kalite Analizleri

Araştırmada farklı sulama suyu kalitesi ve farklı tabansuyu derinliklerinde yetiştirilen fasulye, vejetasyon süresi boyunca 2017 yılında 7, 2018 yılında 5 kez sulanmıştır. Her sulama öncesinde su örnekleri alınmış, kalite analizleri Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Su Kalitesi ve Drenaj laboratuvarında yapılmıştır. Sulama suyu örneklerinde elektriksel iletkenlik, pH, anyonlardan Cl^-, SO4-2, HCO3-, CO3-, katyonlardan ise Na⁺, K⁺, Ca⁺², Mg⁺² içerikleri belirlenmiştir. Araştırmanın 2017 yılına ait sulama suyu kalite analizleri çizelge 4.47’de, 2018 yılına ait analizler çizelge 4.48’de yer almaktadır.

Çizelge 4.47 incelendiğinde; katyonlardan Na⁺ değerleri 0.60-10.22 me/L, K⁺ değerleri 0.06-0.40 me/L, Mg⁺² değerleri 0.48-2.39 me/L ve Ca⁺² değerleri 0.98-19.51 me/L aralığında konulara göre değişkenlik göstermiştir. Anyonlardan ise; Cl^- değerleri 1.02-22.19 me/L, SO4-2 değerleri 0.63-3.91 me/L, HCO3- ise 0.11-1.98 me/L aralığında değişmiştir.

Çizelge 4.48 incelendiğinde; katyonlardan Na⁺ değerleri 0.73-9.78 me/L, K⁺ değerleri 0.08-0.39 me/L, Mg⁺² değerleri 0.68-2.23 me/L ve Ca⁺² değerleri 1.05-18.02 me/L aralığında konulara göre değişkenlik göstermiştir. Anyonlardan ise; Cl^- değerleri 1.20-22.77 me/L, SO4-2 değerleri 0.75-3.07 me/L, HCO3- ise 0.20-2.18 me/L aralığında değişmiştir.

Çizelge 4.47 2017 yılı sulama suları kalite analizleri Sulama Suyu

Kalitesi Konuları Ph EC (dS/m) Katyonlar (me/L) Anyonlar (me/L)

Na⁺ K⁺ Mg⁺² Ca⁺² Toplam Cl^- SO4-2 HCO3- Toplam 1.Sulama

T1 7.12 0.26 1.18 0.09 0.48 1.01 2.76 1.62 0.99 0.11 2.71

T2 7.02 1.00 3.67 0.34 2.39 4.42 10.81 6.01 3.07 1.02 10.10

T3 6.93 2.50 5.46 0.37 1.73 18.02 25.59 19.95 3.18 1.92 25.05

2.Sulama

T1 7.10 0.27 0.63 0.13 0.68 0.98 2.42 1.02 1.12 0.67 2.81

T2 7.03 1.10 4.20 0.28 2.12 5.11 11.71 6.66 3.20 1.14 11.00

T3 6.98 2.50 5.02 0.40 1.73 18.22 25.38 20.23 2.76 1.72 24.72

3.Sulama

T1 7.11 0.27 0.75 0.09 0.81 1.20 2.85 1.41 0.89 0.52 2.81

T2 7.04 1.20 3.50 0.18 1.50 10.18 15.36 10.03 2.59 1.98 14.60

T3 6.90 2.52 5.20 0.43 1.82 18.72 26.16 21.08 2.14 1.82 25.04

4.Sulama

T1 7.11 0.27 0.64 0.10 0.93 1.04 2.72 1.68 0.73 0.21 2.62

T2 7.06 1.00 3.50 0.18 1.50 4.98 10.16 6.65 2.59 1.39 10.63

T3 6.97 2.50 5.63 0.35 1.65 17.22 24.85 20.80 2.35 1.72 24.86

5.Sulama

T1 7.09 0.25 0.60 0.07 0.85 1.04 2.56 1.62 0.73 0.20 2.56

T2 6.98 1.00 4.15 0.27 1.31 5.04 10.77 6.63 2.65 1.26 10.54

T3 6.87 2.50 6.01 0.35 0.96 18.29 25.61 22.19 1.89 1.36 25.44

6.Sulama

T1 7.08 0.25 0.61 0.08 0.89 1.09 2.67 1.63 0.75 0.22 2.60

T2 7.00 1.00 3.38 0.12 0.77 5.85 10.12 7.19 1.77 1.65 10.61

T3 6.87 2.53 10.22 0.36 1.82 12.32 24.72 20.17 2.53 1.89 24.59 7.Sulama

T1 7.12 0.25 0.70 0.06 0.67 1.09 2.52 1.73 0.63 0.20 2.56

T2 7.01 1.00 2.96 0.13 0.78 6.31 10.18 7.41 1.81 1.09 10.31

T3 6.89 2.55 3.76 0.20 0.82 19.51 24.29 18.89 3.91 1.78 24.58

Çizelge 4.48 2018 yılı sulama suları kalite analizleri Sulama Suyu

Kalitesi Konuları Ph EC (dS/m) Katyonlar (me/L) Anyonlar (me/L)

Na⁺ K⁺ Mg⁺² Ca⁺² Toplam Cl^- SO4-2 HCO3- Toplam

1.Sulama

T1 7.12 0.25 0.73 0.09 0.80 1.06 2.67 1.36 0.97 0.20 2.53

T2 7.05 1.00 3.99 0.22 2.09 4.65 10.95 6.01 3.07 1.12 10.20

T3 6.97 2.50 6.88 0.38 1.04 17.29 25.59 21.35 1.85 1.96 25.16

2.Sulama

T1 7.11 0.25 0.63 0.08 0.70 1.05 2.45 1.36 0.75 0.42 2.53

T2 7.05 1.00 3.65 0.19 2.23 4.51 10.57 5.56 2.95 1.23 9.74

T3 6.99 2.50 7.70 0.22 1.85 14.89 24.66 20.79 2.91 1.41 25.11

3.Sulama

T1 7.11 0.26 0.55 0.09 0.76 1.11 2.51 1.20 0.90 0.40 2.50

T2 6.99 1.10 4.10 0.20 1.86 5.32 11.47 6.33 2.75 1.27 10.36

T3 6.78 2.40 9.18 0.42 1.93 12.37 23.91 21.53 2.91 1.42 25.86

4.Sulama

T1 7.08 0.26 0.73 0.09 0.68 1.07 2.56 1.45 0.93 0.22 2.60

T2 7.06 1.10 2.88 0.29 1.67 5.93 10.77 6.40 2.67 1.09 10.16

T3 6.77 2.60 5.89 0.37 1.73 18.02 26.02 22.77 2.76 1.52 27.05

5.Sulama

T1 7.13 0.26 0.73 0.09 0.80 1.06 2.67 1.51 1.04 0.42 2.97

T2 7.02 1.00 4.02 0.17 1.63 5.10 10.92 6.33 2.62 1.25 10.20

T3 6.89 2.50 9.78 0.39 1.90 13.32 25.40 20.74 2.11 2.18 25.03

91 4.4 Tabansuyu Kalite Analizleri

Araştırmada uygulanan tabansuları, elektriksel iletkenlik değeri 10 dS/m olacak şekilde NaCl, CaCl2 ve MgSO4 tuzları kullanılarak hazırlanmıştır. Uygulanan tabansularına ilişkin kalite analizi çizelge 4.49’da verilmiştir.

Çizelge 4.49 Tabansuyu kalite analizi

Ph EC (dS/m) Katyonlar (me/L) Anyonlar (me/L)

Na⁺ K⁺ Mg⁺² Ca⁺² Toplam Cl^- SO4-2 HCO3- Toplam 7.68 10.21 22.59 0.16 49.12 31.29 103.16 59.29 30.35 12.23 101.86

4.5 Toprak Profil Tuzluluğu Analizleri

Araştırmada farklı sulama suyu kalitelerinin ve farklı tabansuyu derinliklerinin toprak profilinde meydana getirdiği çözelti hareketi incelenmiştir. Bu amaçla bütün lizimetrelerden bitki yetiştirme dönemi başında ve sonunda, ayrıca bitki vejetasyon süresi boyunca da aylık periyotlarda, farklı derinliklerden toprak örnekleri alınmış ve analizleri yapılmıştır.

Araştırmanın ilk yılında lizimetrelerin 0-20, 20-40, 40-60 ve 60-80 cm derinliklerinden toprak örneği alınmıştır. Deneme başlangıcı toprağına ilave olarak Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarının son haftalarında olmak üzere 3 kez daha toprak örneği alınmıştır.

Başlangıç toprağı ve alınan 3 toprak örneği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Su Kalitesi ve Drenaj Laboratuvarında 1:2.5 oranında sulandırılarak, süzükte kalite analizleri yapılmıştır.

Denemenin ikinci yılında da her biri 0-20, 20-40, 40-60 ve 60-80 cm olmak üzere toplam 4 kez toprak örneği alınmıştır. Denemenin ikinci yıl başlangıcında tabansuyu seviyelerine göre yıkama işlemi yapılmış olup, birinci yıl deneme başlangıcı toprak tuzluluğu seviyesine getirilmeye çalışılmıştır. İlk örnek sulama başlamadan önce her lizimetreden (deneme başlangıç toprak örneği olarak) alınmıştır. Daha sonraki toprak

örnekleri de takip eden ayların son haftalarında olmak üzere Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında alınmıştır.

Topraktaki çözelti hareketinin incelenmesi amacıyla alınan toprak örneklerinde, elektriksel iletkenlik, pH, Cl^-, SO4-2, HCO3-, CO3- anyon, Na⁺, K⁺, Ca⁺², Mg⁺² katyon değerleri belirlenmiştir.

4.5.1 Toprak profili elektriksel iletkenlik (EC) değerleri

Araştırmada 2017 yılı için elde edilen toprak saturasyon eriyiği elektriksel iletkenlik ve pH değerleri, üç tekerrürün ortalama değerleri olarak çizelge 4.50’de, farklı tabansuyu derinliklerinde zaman boyutunda meydana gelen sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi ise şekil 4.21-23’de verilmiştir.

Çizelge 4.50 incelendiğinde; en düşük elektriksel iletkenlik değeri (0.427 dS/m) Temmuz ayında sulama suyu kalitesinin en düşük ve tabansuyunun olmadığı T1D3

konusunda 60-80 cm toprak derinliğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (10.168 dS/m) ise; Eylül ayında, sulama suyu tuzluluğu elektriksel iletkenliğinin 2.5 dS/m, tabansuyu derinliğinin 0.60 m olduğu T3D1 konusunda 20-40 cm toprak derinliğinde belirlenmiştir.

Deneme başlangıç toprağı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m iken deneme sonunda tuzluluğun en yüksek olduğu konuda bu değerin 10.168 dS/m’ye kadar yükseldiği görülmektedir. Yaklaşık 40.7 kat düzeyinde olan bu tuzluluk artışı, yüksek tabansuyu tuzluluğu, yüksek tabansuyu seviyesi ve sulama suyu tuzluluğunun toprak tuzluluğuna ne derece etkili olduğunu göstermektedir.

Çizelge 4.50 2017 yılı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik ve pH değerleri

Sulama suyu

*Deneme başlangıç toprağı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m, pH değeri 8.61’dir.

Şekil 4.21’de 2017 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için farklı derinliklere göre sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi verilmiştir. Tabansuyu derinliğinin 0.60 m olduğu konularda, elektriksel iletkenlik değerleri 1.853-10.168 dS/m aralığında değişmiştir. Şekil 4.21 incelendiğinde, sulama suyu tuzluluğu arttıkça toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin de arttığı görülmektedir. Deneme başlangıç toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değeri 0.25 dS/m iken deneme sonunda bu değer 10.168 dS/m’ye kadar yükselmiştir. Bu durum tuzlu tabansuyu koşulunda, yüksek tabansuyu derinliğinin toprak profil tuzluluğunu yüksek bir oranda etkilediğini göstermiştir.

Şekil 4.21 2017 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ve toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.22’de tabansuyu seviyesinin 0.80 m olduğu konularda, farklı sulama suyu kalitelerinin, farklı toprak derinliklerinde, toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin değişimi verilmiştir. En düşük elektriksel iletkenlik değeri (1.017 dS/m) T1 konusunun 40-60 cm derinliğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (9.305 dS/m) ise T3 konusunun 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir.

Sulama suyu tuzluluğu arttıkça ve zamana bağlı olarak toprak tuzluluk değeri de artış göstermiştir. Deneme başlangıcı toprağı elektriksel iletkenlik değeri D1=0.60 m konusunda en fazla 37.2 kat artış göstererek 9.305 dS/m’lik tuzluluk değerine ulaşmıştır.

Şekil 4.22 2017 yılı D2=0.80 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu-toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.23’de tabansuyu olmayan D3 konusunda, toprak profilinde meydana gelen tuzluluk değişimleri verilmiştir. Toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri 0.402-4.063 dS/m aralığında değişmiştir. Tabansuyu olmayan konularda toprak yüzeyine yakınlaştıkça tuzluluk değerleri artış göstermiştir. Deneme başlangıç toprak tuzluluk değeri deneme sonunda 16.3 kat artarak 4.063 dS/m değerine ulaşmıştır.

Şekil 4.23 2017 yılı D3=1.00 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu-toprak tuzluluğu ilişkisi

Araştırmanın birinci yılı sonunda (Eylül ayı için) alınan toprak örnekleri elektriksel iletkenlik değerleri için varyans analizi yapılmış (çizelge 4.51), varyans analizi sonucu

oluşturulan Duncan gruplandırması çizelge 4.51’de verilmiştir. İstatistiksel olarak, araştırmanın 2017 yılı sonunda alınan toprak örneklerinin elektriksel iletkenlik değerleri arasındaki fark sulama suyu kalitesi*tabansuyu derinliği interaksiyonu açısından % 5 düzeyde önemli bulunmuştur. Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları ise çizelge 4.52’de gösterilmiştir.

Çizelge 4.51 Araştırmanın 2017 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri varyans analizi sonuçları

V.K. K.T. S.D. K.O. F P

Genel 5220.206 108

T 54.150 2 27.075 54.215 0.000

D 812.414 2 406.207 813.379 0.000

Toprak derinliği 0.745 3 0.248 0.498 0.685

T * D 7.614 4 1.904 3.812 0.007

T * Toprak derinliği 0.344 6 0.057 0.115 0.994

D * Toprak derinliği 3.443 6 0.574 1.149 0.343

T * D * Toprak derinliği 0.686 12 0.057 0.114 1.000

Hata 35.957 72 0.499

Çizelge 4.52 incelendiğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (9.819 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 2.5 dS/m ve tabansuyunun 0.60 m olduğu T3D1 konusunda elde edilirken, en düşük elektriksel iletkenlik değeri ise (1.508 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 0.25 dS/m ve tabansuyunun olmadığı T1D3 konusunda elde edilmiştir.

T3D1 konusu Aa grubunda, T1D3 konusu Cb önem grubunda yer almıştır.

Çizelge 4.52 Araştırmanın 2017 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri ait bazı tanıtıcı istatistik ve Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları

Tabansuyu derinliği

Sulama suyu kaliteleri (dS/m) TabanSuSev Ort±SH T1 (0.25 dS/m) T2 (1.0 ds/m) T3 (2.5 ds/m)

D1 (0.60 m) 7.504±0.217Ca 9.212±0.250Ba 9.819±0.086Aa 8.845±0.199 D2 (0.80m) 7.151±0.208Ba 7.409±0.197Bb 8.218±0.238Ab 7.592±0.143 D3 (1.00 m) 1.508±0.066Cb 2.716±0.130Bc 3.284±0.187Ac 2.503±0.147 Su Kalitesi

Ort±SH

5.388±0.475 6.446±0.476 7.107±0.481

(^*P<0.05; A, B, C, a, b, c) Her bir tabansuyu seviyesinde sulama suyu kalitesi karşılaştırılması büyük harfle ifade edilirken, her bir sulama suyu kalitesi seviyesinde tabansuyu seviyelerinin karşılaştırılması küçük harfle gösterilmiştir.

Araştırmanın ikinci yılında toprak profilindeki tuz hareketinin incelenmesi için toprak örnekleri 1:2.5 oranında seyreltilerek, çözeltide elektriksel iletkenlik ve pH değerleri belirlenmiştir. Çizelge 4.53’de bu değerler, üç tekerrürün ortalaması olarak verilmiştir.

Toprak örnekleri, lizimetrelerde farklı derinliklerden (0-20, 20-40, 40-60 ve 60-80 cm), denemenin başında, daha sonra takip eden her ayın son haftasında olmak üzere Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında alınmıştır. Araştırmanın 2018 yılı deneme başlangıcı, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında alınan toprak örnekleri için tabansuyu derinliği konularına göre sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkileri şekil 4.24-26’da verilmiştir. Bütün tabansuyu konularında toprak tuzluluğu sulama suyu tuzluluğuna paralel olarak artış göstermiştir. Artan bu tuzluluğu yüksek tabansuyu seviyesi de desteklemiştir. Bajwa vd.(1986) on yıl süren arazi çalışmalarında, pirinç-buğday ve mısır-pirinç-buğday rotasyonları altında iyi kalitede ve tuzlu sulama suyu ile yetiştiricilik yapıp, topraktaki tuz profilini incelemişlerdir. Sulama suyu tuzluluğu arttıkça topraktaki tuzun ilk 5 yıl hızlı bir şekilde arttığını ve 5 yıldan sonra toprağın 0-90 cm derinliğinde çözünür tuz konsantrasyonunun önemli ölçüde değişmediğini ifade etmişlerdir.

Şekil 4.24 2018 yılı D1=0.60 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.24-26 incelendiğinde; farklı tabansuyu seviyelerinde farklı sulama suyu kalitesinin toprak profil tuzluluğuna etkileri görülmektedir. Tabansuyu seviyesinin 0.60 m olduğu konularda, elektriksel iletkenlik değerleri 0.986-15.803 dS/m aralığında değişmiştir (şekil 4.24). Sulama suyu kalitesi kötüleştikçe toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerleri artmıştır.

Çizelge 4.53 2018 yılı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik ve pH değerleri

Sulama

Şekil 4.25’de tabansuyu seviyesinin 0.80 m olduğu konularda, farklı sulama suyu kalitelerinin, farklı toprak derinliklerinde, toprak saturasyon ekstraktındaki elektriksel iletkenlik değerlerinin değişimi verilmiştir. En düşük elektriksel iletkenlik değeri (1.125 dS/m) deneme başlangıcında T1 konusu 0-20 cm, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri ise (11.150 dS/m) Eylül ayında T3 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir. Sulama suyu tuzluluğu arttıkça ve zaman ilerledikçe toprak tuzluluk değeri artış göstermiştir.

Şekil 4.25 2018 yılı D2=0.80 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Şekil 4.26’da tabansuyu olmayan konularda, toprak profilinde meydana gelen tuzluluk değişimleri verilmiştir. Toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri 0.524-8.523 dS/m aralığında değişmiştir. Lizimetrelerde toprak yüzeyine yakınlaştıkça tuzluluk değerleri artmıştır. Tuzlu tabansuyu olmaması nedeniyle yoğun bir şekilde tuz birikimi toprak yüzeyinde gerçekleşmiştir. Ayrıca yine tabansuyu olmadığı için sulama suyu tuzluluğunun etkisi bu konuda daha belirgin olarak ortaya çıkmıştır.

Sulama suyu tuzluluğunun artması toprak profiline taşınan tuz miktarını artırmıştır (Güngör vd. 1993). Sulanan alan içerisinde mevsim boyunca profil tuzluluğunun artması karakteristik bir durumdur (Yurtseven ve Öztürk 2001).

100

Şekil 4.26 2018 yılı D3=1.00 m tabansuyu konusu için sulama suyu tuzluluğu ile toprak tuzluluğu ilişkisi

Araştırmanın 2018 yılı deneme sonunda alınan toprak örnekleri elektriksel iletkenlik değerleri için varyans analizi yapılmış (çizelge 4.54), varyans analizi sonucu oluşturulan Duncan gruplandırması çizelge 4.55’de verilmiştir. İstatistiksel olarak, araştırmanın 2018 yılı sonunda alınan toprak örneklerinin elektriksel iletkenlik değerleri arasındaki fark sulama suyu kalitesi*tabansuyu derinliği interaksiyonu açısından % 5 düzeyde önemli bulunmuştur.

Çizelge 4.54 Araştırmanın 2018 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri varyans analizi sonuçları

V.K. K.T. S.D. K.O. F P

Genel 8281.529 108

T 207.911 2 103.956 66.290 0.000

D 771.823 2 385.911 246.085 0.000

Toprak derinliği 2.476 3 0.825 0.526 0.666

T * D 49.198 4 12.300 7.843 0.000

T * Toprak derinliği 0.684 6 0.114 0.073 0.998

D * Toprak derinliği 9.385 6 1.564 0.997 0.434

T * D * Toprak derinliği 3.046 12 0.254 0.162 0.999

Hata 112.911 72 1.568

Çizelge 4.55 incelendiğinde, en yüksek elektriksel iletkenlik değeri (13.057 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 2.5 dS/m ve tabansuyunun 0.60 m olduğu T3D1 konusunda

101

elde edilirken, en düşük elektriksel iletkenlik değeri ise (2.060 dS/m) sulama suyu tuzluluğunun 0.25 dS/m ve tabansuyunun olmadığı T1D3 konusunda elde edilmiştir. Her bir tabansuyu derinliğinde sulama suyu kalitesi karşılaştırıldığında; D1 ve D3

konularında; T3 konusu A, T2 konusu B ve T1 konusu C grubunda yer alırken; D2

konusunda, T3 konusu A, T2 ve T1 konuları B grubunda yer almıştır. Her bir sulama suyu kalitesinde tabansuyu derinliği karşılaştırıldığında ise; T1 konusunda, D1 ve D2

konuları a, D3 konusu b, T2 ve T3 konularında ise, D1 konusu a, D2 konusu b ve D3

konusu c grubunda yer almıştır.

Çizelge 4.55 Araştırmanın 2018 yılı Eylül ayı toprak saturasyon ekstraktı elektriksel iletkenlik değerleri ait bazı tanıtıcı istatistik ve Duncan çoklu karşılaştırma sonuçları

Tabansuyu derinliği

Sulama suyu kaliteleri (dS/m) TabanSuSev Ort±SH T1 (0.25 dS/m) T2 (1.0 dS/m) T3 (2.5 dS/m)

D1 (0.60 m) 8.911±0.297Ca 10.651±0.262Ba 13.057±0.550Aa 10.873±0.362 D2 (0.80 m) 8.516±0.229Ba 7.970±0.179Bb 10.491±0.162Ab 8.992±0.212 D3 (1.00 m) 2.060±0.109Cb 5.332±0.216Bc 6.110±0.587Ac 4.500±0.361 Su Kalitesi

Ort±SH

6.496±0.546 7.984±0.387 9.886±0.553

4.5.2 Toprak profili klorür (Cl^-) değerleri

Araştırmada toprak profilinde tabansuyu konularına göre 2017 yılı klor değişimleri şekil 4.27’de, 2018 yılı klor değişimleri şekil 4.28’de verilmiştir.

102

Şekil 4.27 2017 yılı tabansuyu konularına göre toprak profilinde klorür değişimi

103

Şekil 4.28 2018 yılı tabansuyu konularına göre toprak profilinde klorür değişimi

104

Şekil 4.27’de araştırmanın 2017 yılı D1=0.60 m, D2=0.80 m tabansuyu konuları ile tabansuyu bulunmayan D3=1.00 m konuları için toprak profilinde meydana gelen klor değişimleri verilmiştir. D1=0.60 m konusunda en yüksek klor değerine (79.82 meq/L), D1=0.60 m tabansuyu konusunda, Eylül ayında T3 konusunda 60-80 cm toprak derinliğinde ulaşılmıştır. Deneme başlangıç klor değerine göre bu artış 48.7 kat olmuştur. Deneme sonunda en düşük klor değeri (38.37 meq/L) T1 konusunda 0-20 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir.

D2=0.80 m tabansuyu konusunda toprak profilindeki klor değişimleri incelendiğinde, toprakta tuz birikiminin artmasıyla birlikte klor değerleri de yükselmiştir. Araştırma 2017 yılı sonunda, en yüksek klor değeri 63.38 meq/L olurken, en düşük klor değeri 42.57 meq/L olmuştur.

D3=1.00 m tabansuyu olmayan konusunda toprak profilindeki klor değişimleri incelendiğinde, araştırma sonunda T3 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde en yüksek klor değeri (31.49 meq/L) elde edilirken, T1 konusu 60-80 cm toprak derinliğinde en düşük klor değeri (7.43 meq/L) elde edilmiştir.

Şekil 4.28’de 2018 yılı için D1=0.60 m, D2=0.80 m tabansuyu konuları ile tabansuyu bulunmayan D3=1.00 m konusu için toprak profilinde meydana gelen klor değişimleri verilmiştir. Araştırmanın 2018 yılı deneme başlangıcında toprak klor içerikleri her bir lizimetre için değerlendirilmiştir. Deneme başlangıcında T1 konusu 20-40 cm toprak derinliğinde en düşük klor değeri (17.68 meq/L) elde edilirken, deneme sonunda T3

konusu 40-60 cm toprak derinliğinde en yüksek klor değeri (108.34 meq/L) elde edilmiştir.

D2=0.80 m tabansuyu konusu için toprak profilinde meydana gelen klor değişimleri de şekil 4.28’de görülmektedir. Deneme sonunda en yüksek klor değeri (73.80 meq/L) T3

konusu 60-80 cm toprak derinliğinde elde edilmiş olup, en düşük klor değeri (47.01 meq/L) ise T2 konusu 60-80 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir.

105

Araştırma 2018 yılı D3=1.00 m tabansuyu olmayan konu için toprak profilinde klor değişimleri incelendiğinde, en yüksek klor değeri (59.16 meq/L) T3 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir. En düşük klor değeri ise (9.17 meq/L) T1

konusunda 60-80 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir.

Araştırmanın 2017 ve 2018 yıllarında farklı toprak derinliklerinde meydana gelen klor değişimleri incelendiğinde; sulama suyu tuzluluğunun artışına paralel olarak klor değerleri artış göstermiştir. Tabansuyu derinlikleri arasında farka göre klorün birikme yaptığı derinliklerde de değişkenlik gözlenmiştir. Tabansuyu seviyesinin toprak yüzeyine en yakın olduğu D1=0.60 m konularında 40-60 ve 60-80 cm derinliklerinde artışlar meydana gelirken, D3=1.00 m konusunda ise 0-20 cm toprak profilinde daha fazla klor birikimleri meydana gelmiştir. Bu durum buharlaşma nedeniyle üst toprak katmanına su ile klorün de hareket ettiğini göstermektedir.

4.5.3 Toprak profili sülfat (SO4=) değerleri

Araştırmada tabansuyu konularına göre toprak profilinde meydana gelen sülfat değişimleri yıllara göre hazırlanmıştır. Araştırmanın 2017 yılı için toprak profilinde meydana gelen sülfat değişimleri şekil 4.29, 2018 yılı için ise şekil 4.30’da gösterilmiştir.

106

Şekil 4.29 2017 yılı tabansuyu konularına göre toprak profilinde sülfat değişimi

107

Şekil 4.30 2018 yılı tabansuyu konularına göre toprak profilinde sülfat değişimi

108

Şekil 4.29’da 2017 yılına ait tabansuyu konularında farklı toprak derinliklerinde meydana gelen sülfat değişimleri verilmiştir. Araştırma deneme toprağı sülfat değeri 0.57 meq/L iken D1=0.60 m tabansuyu konusunda, deneme sonunda en yüksek sülfat değeri 79.82 meq/L değerine ulaşmıştır. Yaklaşık olarak 48.7 kat bir artış meydana gelmiştir. En yüksek sülfat değerine deneme sonunda T3 konusu 60-80 cm’lik toprak derinliğinde ulaşılmıştır.

Araştırmanın 2017 yılı D2=0.80 m tabansuyu konusunda; en yüksek sülfat değeri (22.682 meq/L) Eylül ayında T3 konusunda 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir. Bu derinlikte, deneme başlangıcı sülfat değerine göre 39.8 kat artış meydana gelmiştir.

Araştırmanın 2017 yılı tabansuyu olmayan D3=1.00 m konusunda, en yüksek sülfat değeri (8.701 meq/L), deneme sonu T3 konusunda 0-20 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir. Deneme başlangıç sülfat değerine göre 15.3 kat artış gözlenmiştir.

Şekil 4.30’da 2018 yılı için tabansuyu konularına göre toprak profili sülfat değişimleri verilmiştir. Araştırmanın 2018 yılı deneme başlangıcındaki toprak sülfat içerikleri her bir lizimetrede ve farklı derinliklerde değişkenlik göstermiştir. D1=0.60 m tabansuyu konusunda, deneme başlangıcında T1 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde en düşük sülfat değeri (1.970 meq/L) elde edilirken, deneme sonunda T3 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde en yüksek sülfat değeri (38.540 meq/L) elde edilmiştir.

D2=0.80 m tabansuyu konusunda sülfat değerleri, 2.310-26.675 meq/L aralığında değişkenlik göstermiştir. En düşük sülfat değeri T1 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde elde edilirken, en yüksek sülfat değeri T3 konusu 20-40 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir.

D3=1.00 m tabansuyu olmayan konuda ise sülfat değerleri 1.270-24.247 meq/L arasında değişmiştir. En düşük sülfat değeri 2018 yılı deneme başlangıcı T1 konusu 0-20 cm

109

toprak derinliğinde elde edilirken, en yüksek sülfat değerine deneme sonunda T3 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde ulaşılmıştır.

Şekil 4.29-30 incelendiğinde, sulama suyu tuzluluğunun artışına paralel olarak sülfat değerleri de artış göstermiştir. Tabansuyu derinliğinin 0.60 m ve 0.80 m olduğu konularda sülfat birikimleri daha fazla olmuştur. Bunun nedeni şöyle açıklanabilir.

Tabansuyu içeriğinde MgSO4 tuzu kullanılmasından ve bu konularda tabansuyu tüketiminin fazla olmasından dolayı D3 konusuna göre daha yüksek değerler elde edilmiştir.

4.5.4 Toprak profili sodyum (Na⁺) değerleri

Araştırmada tabansuyu konularına göre toprak profilinde meydana gelen sodyum değişimleri 2017 yılı için şekil 4.31’de, 2018 yılı için şekil 4.32’de verilmiştir.

Araştırma tabansuyu konuları arasındaki sodyum değerleri incelendiğinde en yüksek sodyum değeri (22.911 meq/L) D1=0.60 m tabansuyu derinliğinde, sulama suyu tuzluluğu T3=2.5 dS/m konusunda, Eylül ayı, 60-80 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir. En düşük sodyum değeri ise (0.961 meq/L), D3=1.00 m tabansuyu olmayan, sulama suyu tuzluluğunun 0.25 dS/m olduğu T1 konusunda, Temmuz ayında, 0-20 cm toprak derinliğinde elde edilmiştir.

Deneme başlangıç sodyum değeri 0.447 meq/L iken bu değer D1 konusunda en fazla 51.3 kat, D2 konusunda 40.1 kat ve D3 konusunda 19.5 kat artış göstermiştir. Tabansuyu seviyesi yükseldikçe sodyum değerlerinde de bir artış gözlenmiştir. Bu artışı sulama suyu tuzluluğunun artışı da desteklemiştir. Araştırma birinci yıl sonunda toprak yüzeyinde biriken suda çözünebilir Na⁺ değerleri incelendiğinde, deneme başlangıcı Na⁺ değerine göre, T3D1 konusunda % 41, T3D2 konusunda % 29 ve T3D3 konusunda % 19 kat artarak toprak yüzeyine taşınmıştır.

110

Şekil 4.31 2017 yılı tabansuyu konularına ait toprak profilinde sodyum değişimi

111

Şekil 4.32 2018 yılı tabansuyu konularına ait toprak profilinde sodyum değişimi

112

Araştırmanın 2018 yılı tabansuyu konularında toprak profilinde meydana gelen sodyum değişimleri şekil 4.32’de verilmiştir. Bütün tabansuyu konuları incelendiğinde, sulama suyu tuzluluğu arttıkça sodyum değerlerinin arttığı görülmektedir. Tabansuyu seviyesi düştükçe sodyum değerlerinde de azalma meydana gelmiştir.

Tabansuyu seviyesinin 0.60 m olduğu D1 konusunda, en yüksek sodyum değeri (25.262 meq/L) T3 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde Eylül ayında elde edilmiştir. En düşük sodyum değeri ise (0.987 meq/L), deneme başlangıcı, T1 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde meydana gelmiştir.

Tabansuyu seviyesinin 0.80 m olduğu D2 konusunda, en yüksek sodyum değeri (30.079 meq/L) T2 konusu 40-60 cm toprak derinliğinde Eylül ayında, en düşük sodyum değeri (5.028 meq/L) ise T1 konusu 0-20 cm toprak derinliğinde deneme başlangıcında elde edilmiştir.

Tabansuyunun olmadığı D3 konusunda, en yüksek sodyum değeri 8.881 meq/L iken en düşük sodyum değeri 0.987 meq/L olarak belirlenmiştir. Sulama suyu tuzluluğunun

Belgede ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ (sayfa 102-0)