TOPRAK VE SU KAYNAKLARI

Türkiye, toprak kalitesi bakımından yeterince zengin değildir. Arazi yetenek sınıflarına göre korunması gereken arazilerin ülkemizin yaklaşık dörtte birini oluşturduğu ve ülkemizde her türlü tarıma elverişli arazilerin ise sadece yüzde 6,5 oranında kaldığı görülmektedir. Türkiye’de ülke yüzeyi genellikle çok dik ve sarp meyillidir (yüzde 47,5). Toprakların yüzde 86’sı organik madde bakımından fakir olup, yüzde 31,5’inde taşlılık, yüzde 3,6’sında drenaj ve yüzde 1,7’sinde çoraklık sorunu mevcuttur. Ülke topraklarının yüzde 63,2’sinde ise ileri derecede su erozyonu mevcuttur (DPT, 2007-3).

Türkiye’de kişi başına düşen yenilenebilir su potansiyeli yaklaşık 3.500 m³’tür. Dünya ortalaması olan 7.600 m³’ün yaklaşık yarısına karşılık gelen bu değer nedeniyle ülkemiz, su fakiri olmamakla birlikte, su kısıtı bulunan ülkeler arasında sayılmaktadır. Kişi başına düşen kullanılabilir yıllık su miktarı 1.500-1.735 m³ civarındadır ve ülkemiz su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır.

Bölgede bulanan 3.806.398 ha alanın yüzde 44,9’unu oluşturan işlenebilir tarım arazileri birçok bitkinin yetiştirilmesine uygun koşullar taşımaktadır. Ancak bazı yerlerde üst toprak aşınmış olması nedeniyle erozyon bölge tarımı için ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Tarla tarımına uygun olmayan dar, parçalı ve genelde aşırı meyilli arazilerin işlenmesi toprak yapısını bozmaktadır. Uygun tarımsal tekniklerin ve girdilerin etkin bir şekilde kullanılması, bölgede birçok ürünün yetiştirilmesi ve birim alandan daha fazla gelir elde edilmesini sağlayacaktır (YHGP, 2006).

3.2.2.1 Bölge Arazi Varlığı ve Toprak Yapısı

Bölgedeki mevcut arazi varlığı incelendiğinde tarım arazisinin en fazla alanı kapladığı, bunu sırasıyla orman ve fundalıkların izlediği görülmektedir. Bölgede tarım arazisi ve orman-fundalık ülke genelinden daha fazla, çayır mera alanları ise ülke genelinden daha azdır. Ancak bölge mera alanları ülke geneline göre daha kaliteli bir bitki desenine sahiptir. Bölge arazi varlığı Tablo 3.2.2.1.1’de verilmiştir.

Bölge 1991 ve 2001 Yılları Genel Tarım Sayım (GTS) verileri karşılaştırıldığında, toplam arazi varlığında yüzde 11,26; tarla arazisinde yüzde 10; sebze üretim alanında yüzde 41,14 ve meyve alanında yüzde 10,64 azalma meydana geldiği görülmektedir (Tablo 3.2.2.1.2).

Bölgede korunması gerekli olan ve I. ve II. sınıf tarım alanları ile orman ve büyük sulama alanları Şekil 3.2.2.1.1’de verilmiştir. Bölgede birinci sınıf kullanım kabiliyetine sahip 290.320 hektar işlemeli tarıma elverişli arazi vardır. Bafra ve Çarşamba ovaları bu arazi sınıfına girmektedir. Bölgenin ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf kullanım kabiliyetine sahip toplam 1.072.149 hektar işlemeli tarıma elverişli arazisi bulunmaktadır. Bu sınıflar içerisine giren arazilerden bazıları Amasya, Tokat ve

Kişi Başına Düşen Su Miktarı (m³/yıl)

Türkiye 1.735

Asya Ortalaması 3.000

Batı Avrupa Ortalaması 5.000

Afrika Ortalaması 7.000

Güne Amerika Ortalaması 23.000

Dünya Ortalaması 7.600

Tablo 3.2.2.1 Dünya Ortalamasına Göre Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarı

Kaynak: DPT, 2007-3

130

Çorum ilindeki ovalardır (Samsun Tarım İl Müdürlüğü, 2006).

3.2.2.2 Sulama

Bölgede Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri ile bunların kolları üzerine inşa edilmiş bulunan su alma ve depolama yapıları ile yeraltı suyundan yararlanılarak sulama tesisleri geliştirilmiştir. Bölge sulama alanlarına ilişkin veriler Tablo 3.2.2.2.1’de verilmiştir.

İller Bölge Türkiye (2003)

Arazi Türü Amasya Çorum Samsun Tokat Toplam Payı (%) Toplam Payı (%)

Tarım Arazisi 253.029 619.554 455.324 381.209 1.709.116 44,9 26.968.000 34,4

Çayır-mera 65.992 145.379 33.721 124.405 369.497 9,7 20.500.000 26,2

Orman-fundalık 203.934 365.208 358.107 387.060 1.314.309 34,5 20.703.000 26,4

Diğer 47.145 148.239 110.748 107.344 413.476 10,9 10.184.700 13,0

Toplam 570.100 1.278.380 957.900 1.000.018 3.806.398 100,0 78.355.700 100,0 Tablo 3.2.2.1.1 Arazi Varlığı (ha), 2009

Kaynak: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat Tarım İl Müdürlükleri, 2010, Basılmamış Doküman Samsun Tarım İl Müdürlüğü, 2006

1991 2001

1991-2001 Değişim (%) Alan (da) Payı (%) Alan (da) Payı (%)

Toplam Arazi 11.606.499 100,00 10.299.577 100,00 -11,26

İşlenmeyen Alan 1.615.519 13,92 1.484.175 14,41 -8,13

Nadas 1.044.749 9,00 1.080.071 10,49 3,38

Tarıma elverişli olup kullanılmayan arazi 167.801 1,45 166.893 1,62 -0,54

Daimi çayır ve otlak arazisi 155.305 1,34 81.611 0,79 -47,45

Koruluk ve orman arazisi 61.847 0,53 78.129 0,76 26,33

Tarıma elverişsiz arazi 185.817 1,60 77.471 0,75 -58,31

İşlenen Arazi 9.990.980 86,08 8.815.402 85,59 -11,77

Tarla 8.766.275 75,53 7.835.019 76,07 -10,62

Sebzelik ve Çiçek Bahçeleri 373.980 3,22 220.134 2,14 -41,14

Meyvelik ve diğer uzun ömürlü bitkiler 850.725 7,33 760.249 7,38 -10,64

Tablo 3.2.2.1.2 Tarım İşletmeleri Bazında Arazi Kullanımı

Kaynak: DİE, 2004 DİE,1994

Arazi Yetenek Ordoları Toprak Sınıfı TR83 Türkiye

İşlemeli tarıma elverişli

Tarım dışı arazi VIII 25.074 5.113.050

Toplam 1.460.166 51.689.773

Tasnif dışı arazi+su kaynakları 89.840 4.228.621

Genel Toplam 2.822.633 77.899.700

Tablo 3.2.2.1.3 Kullanım Kabiliyetine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı (ha)

Kaynak: Samsun Tarım İl Müdürlüğü, 2006

131

Şekil 3.2.2.2.1 TR83 Arazi Varlığı Kaynak: YHGP, 2006

132

Bölgedeki 357.330 ha sulama alanı içinde 74.605 ha KHGM, 97.475 ha ise DSİ ve 185.250 ha ise halk sulamaları tarafından sulanmaktadır. Türkiye’de sulama oranları yüzde57’ye ulaşırken bölgedeki toplam sulanabilir 1.187.654 ha arazinin ancak yüzde30’u sulanabilmektedir. Bu oran Tokat’ta yüzde34, Amasya’da yüzde 32, Samsun’da yüzde 28 ve Çorum’da yüzde 26’da kalmaktadır.

Sulama şebekelerinde sulama alanlarının az olması, proje sahalarında toplulaştırma işlemi ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin (su dağıtım kanalı inşası, açık drenaj kanalları inşası, tarla içi yol inşası ve arazi tesviyesi) yeterince gerçekleştirilememesinden kaynaklanmaktadır. Bölge sulanabilir tarım arazisinin Türkiye sulanabilir tarım arazisine oranı yüzde14 olmasına karşın, bölgede sulanan tarım alanı ülkede sulanan tarım alanına oranı sadece yüzde7’de kalmaktadır. Bu oran tarımsal sulama konusunda yatırımlara ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir (Samsun Tarım İl Müdürlüğü, 2006).

Bölgede yapılan tarla içi geliştirme hizmetleri beklenen düzeyin gerisinde kalmıştır. 2006 yılı itibariyle, bölgede kamu kesimi tarafından inşa edilen 188.355 ha alanın 58.037 ha’ında (yüzde 30,8) tarla içi geliştirme hizmetleri bitirilmiştir. Tokat ilinde 23.061 ha, Samsun ilinde 28.033 ha, Amasya ilinde 5.205 ha, Çorum ilinde 1.738 ha alanda tarla içi geliştirme hizmetleri tamamlanmıştır.

KHGM tarafından bölgede öncelikle kamu kesimi sulama alanlarını kapsayan 188.355 ha alanda arazi toplulaştırılması gerekirken 13.331 ha alanda toplulaştırma yapılabilmiş ve bölgedeki arazi toplulaştırmasının gerçekleşme oranı yüzde 7 olmuştur. Bölge sulamalarında toplulaştırma yapılan 13.331 ha alanın 11.978 ha’ı Tokat ilinde gerçekleştirilmiştir. Bu değer bölgede yapılan arazi toplulaştırmasının yüzde 89,8’idir. Amasya ilinde 1.209 ha, Samsun ilinde 144 ha alanda arazi toplulaştırması yapılırken Çorum ilinde arazi toplulaştırması yapılmamıştır (KHGM, 2010). Tarımsal verimliliğin artmasını sağlayan arazi toplulaştırmasının bölgede hızlandırılarak devam ettirilmesi gerekmektedir.