Taş –Toprak Ürünler

Taş, dünyanın hemen her bölgesinde en çok tercih edilen yapı ve heykel malzemesidir. Alçı taşı(anhydrite),basalt, kireçtaşı (chalk), çakmaktaşı (flint), granit,kireçtaşı / traverten limestone), mermer, obsidiyen ve kumtaşı / köfeki ( sand

stone) gibi türleri olan ve çatlatma, oyma, sondaj ve aşınma yoluyla elde edilen bu doğal malzeme oluşum biçimine göre magmatikler (plutonik, volkanik) tortullar (klastik,kalkerler) kimyasal başkalaşmışlar (tillatlar, gnayslar, mikaşistler) olarak gruplanabilmektedirler.

Yukarıdaki bahsedilen taş türlerinin neredeyse tamamının Anadolu’nun değişik bölgelerinde bol miktarda var olduğu tespit edilmiştir (Özbek, 2002:).

Doğal taşlar tarih boyunca insanoğlu tarafından yapılarda ve anıtlarda güzelliği ve dayanıklılığı nedeniyle kullanılmıştır. Zamanla kullanımı artan doğal taşlar günümüzde özellikle inşaat, kaplama, döşeme, heykelcilik, mıcır, porselen ve cam sanayi, optik sanayi ve süs eşyası gibi alanlarda kullanılmaktadır (Uyanık, 2001:5).

Seramik kaplama malzemeleri yer ve duvar kaplamasında kullanılan, seramikten yapılmış plakalardır. Türkiye’de çoğunlukla seramik yer karolarına “seramik karo”, duvar karolarına “fayans” denilmektedir.

Seramik karolar, çoğunlukla killer ve/veya diğer anorganik hammaddelerden üretilen, genellikle yer ve duvar kaplamalarında kullanılan, kalıptan çekme metoduyla veya oda sıcaklığında preslenerek şekillendirilen, fakat başka işlemlerle de şekil verilebilen, daha sonra kurutulup istenen özelikleri kazandırmaya yeterli olacak sıcaklıklarda pişirilen plakalardır. Karolar sırlı veya sırsız olabilir, yanmazlar ve ışıktan etkilenmezler. Seramik kaplama malzemeleri üretiminde kil, kaolen, feldspat, kuvars gibi ana hammaddeler ile frit, zirkon, korund, çinko oksit, boraks, asit borik, talk, volastonit, renk verici metal oksitler ve seramik boyaları gibi maddeler kullanılır (DPT, 2001:8).

2.7.2.1. Doğal Yapı Gereçleri

Mermer

Mermer, kireçtaşı ve benzerlerinin yüksek ısı ve basınç altında yeniden kristal yapısının değişmesi ile mermer meydana gelir. Mermer, % 56 kalsiyumoksit (CaO) ve % 44 karbondioksit (CO2) ihtiva eder. Mermerin çeşitli renkler alması az miktarda

demir veya diğer metal oksitlerin, bileşimde yer almasındandır. Mermere renk veren mineraller arasında talk, mika, grafit, demir oksitler, pirit ve kuartz sayılabilir.

Silikat mineralleri bol miktarda mevcut olduğunda mermerler birçok değişik renkler alırlar. Mesela piroksenler ve amfiboller yeşil; grena ve vezüviyanit kahverengi; epidot, kontrodit ve sfen sarı rengi kazandırırlar. Siyah ve gri mermerler ince grafit tabakalarının mevcudiyeti ile teşekkül eder.

Oniks mermerleri büyük mikyasta silisyum dioksitten teşekkül etmiş kalsendondur. Su çözeltilerinden çökelerek teşekkül ettikleri için eskiden bunlara su mermeri denirdi.

Bilim adamlarına göre mermer, paleozoik jeolojik zamanda meydana gelmiştir. Mermer yer kabuğunda bazen kilometrelerce derinlere kadar uzanabilir. Karalarda bol miktarda bulunur. Fransa, İtalya, Belçika, İspanya mermer yönünden zengindir. Uruguay renkli mermerleri ile ünlüdur. En kaliteli mermerler Hindistan, Afrika ve Amerika'nın Vermont bölgesinde çıkarılmaktadır.

Mermerin topraktan çıkarılması, teknik imkanlarla arttırılmaktadır. Delme ve kesme makineleri, kaldırma ve taşıma araçları ile kabaca topraktan çıkarılan mermer taşları sonra atölyelerde özel testerelerle, planyalarla, tornalarla işlenir. İnce sanat işleri el ile yapılır.

Mermerler esas olarak yapılarda, iç dekorasyonda, heykelcilikte, masa-sehpa üstünde ve çeşitli süs eşyalarının yapımında kullanılır. Günümüzde mermer küvet, lavabo, mutfak tezgahı gibi mermer mamulü bina aksesuarları gittikçe yaygınlaşmaktadır. Mermerin sert yapısı merdiven ve zemin döşemelerindeki kullanımını da arttırmaktadır. Heykelcilikte ise mermerin ışığı iletme özelliği ehemmiyet taşır. Açıkta kullanılan mermerin yarıksız olması gerekir. Aksi takdirde mermere sızan su hem renginin bozulmasına hem de ilerde dağılmasına sebebiyet verir. Mermer imalatında artan kırık parçalar da yol, sun'i taş, dolgu maddesi olarak kullanılır.

Yapılan hesap ve tahminlere göre, dünyada yıllık mermer üretimi 550.000 ila 650.000 m3 civarındadır (1993).Dünyada belli başlı mermer üreten ülkeler: İtalya, ABD, Fransa, Portekiz, Batı Almanya, Türkiye, Belçika, İsviçre, Yugoslavya, Yunanistan, Avusturya ve İspanya'dır. Bu ülkelerin içerisinde en güzel mermer İtalya'da

çıkmaktadır. İtalya'daki Carrara ocağından çıkan kar gibi beyaz mermerler, dünyaca ünlüdür. Diğer dünya ülkelerinin mermer üretimi veya mermer üretimine katkıları yok denecek kadar azdır.

Türkiye'de bilinen belli başlı mermer yatakları: Marmara Adası, Ankara, Afyon- İscehisar, Sivrihisar, Haymana, Sakarya-Harmantepe ve Akyazı, Dokurcum, Yalova, Bandırma-Kayacık, Muğla-Hamursuztaşı, Akhisar, Kırşehir-Temirli, Maraş, Göksun, Bursa-Orhaneli, Gebze, Kutluca, Hotan, İskenderun, Yayladağ, Konya-Bozkır, Milas- Güllük ve Adana-Toroslar.

Yapılan tetkiklere göre yurdumuzda en büyük mermer rezervleri Afyon (yaklaşık 276 milyon m3₎ ve Marmara (yaklaşık 400 milyon m3₎ mermer yataklarındadır

(http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/mermer). Granit

Granit, sert ve kristal yapılı minerallerden meydana gelen taneli görünüşlü magmatik derinlik kültesidir. Plüton içindeki taneler çoğunlukla gözle görülebilir büyüklüktedir. Esas mineralleri feldspatın ortoklas cinsi ile az miktarda plajioklas ve kuvarstır. Ayrıca mika, hornblend, piroksen ve ikinci gruba giren turmalin, apatit, zirkon, grena, manyetit gibi mineraller de bulunabilir.

Granitlerin renkleri, umumiyetle açık olmakla birlikte, içindeki feldspatların ve diğer minerallerin cins ve miktarına göre gri, pembe, kırmızımsı olabilir.

Granitler, yeryüzünde çok yaygın olarak bulunurlar. Çeşitli yer kabuğu modellerinde görünür. Yeryüzünün temelini teşekkül ettirdiği kabul edilmektedir. Tabiatta dayk, silis ve batolitler halinde bulunabilir.

Yollarda parke ve bordür taşı, yapılarda yapı taşı olarak çok eskiden beri bol miktarda kullanılmaktadır. Aşınmaya, basınca, darbeye karşı dayanıklı, güzel renkli ve iyi cila kabul eder. Atmosfer tesirlerine ve ayrışmaya karşı direnci yüksektir. Günümüzde daha çok parke ve bordür taşı ve bazı büyük yapılarda kaplama taşı olarak kullanılmaktadır.

Granitlerde kuvars, genellikle hacmen % 20’nin üzerindedir. Derinlik külteleri arasında hacmen % 40’tan fazla kuvars ihtiva eden türe rastlanmaz. Kuvars ve ağır

silikatlar bakımından zengin olan kayaçlar gabro sınıfına girer. Esas bileşeni olan feldspat, plajioklas ve ortoklas (alkali feldspat) halinde olması mümkündür. Birinin diğerine oranı genellikle ikiden azdır. Granitlerde bulunan ikinci ana mineraller muskovit, biyotit, amfibol, piroksen veya nadiren fayalit (demirli olivin) olarak sıralanabilir. Genellikle bunlardan iki veya üçü bir arada bulunur. Çeşitli sınıflamalarda koyu renkli minerallerin oranı farklı olmakla birlikte hacmen % 20’den fazla koyu renkli mineral ihtiva eden taşlara umumiyetle granit adı verilmemektedir.

Teşekkül teorileri: Başlıca iki zıt görüş vardır: 1. Magmatik, 2. Transformist. Birinci teori granitlerin, ana sıvının veya sıvı kristalin, kristalleşmesi sonucu oluştuğunu kabul eder.İkinci teori ise granitlerin magma olmaksızın meydana geldiğini ileri sürer.Granitlerin tortul kültelerin çoğunlukla katı halde metamorfizma sonucu ortaya çıktığı görüşündedir (http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/granit).