Ambalaj Gereçleri

Ambalaj, içine konulan her türlü ürünü kullananı ve çevreyi koruyan, en temiz ve sağlıklı koşullarda tarlalardan, fabrikalardan kısacası üretim yerlerinden evimize ve işyerimize kadar gelmesini ve ihtiyacımız olan boyutlarda almamızı sağlayan, çağdaş yaşamın vazgeçilmezi ve değerli bir parçasıdır. Ambalaj; metal, kağıt / karton, cam, plastik vb. malzemelerden yapılmış ürünlerdir.

Yapılan arkeolojik kazılarda insanoğlunun yaşamlarının her döneminde bir şekilde ambalajları kullandığı görülmüştür. İlk ambalaj örnekleri zeytinyağı için dev toprak küplerde ve amforalarda saklanıp taşınırmış. Günümüzde daha az malzeme ile daha fazla ambalaj üretimi için çalışmalar yapılmaktadır. Ambalajların önemli bir görevi de, taşıdığı bilgilerle tüketiciye seçim ve kullanım kolaylığı sağlamasıdır (Kıran, 2009: 5-6).

a. Metal Ambalajlar

Evlerde gıda ve yiyecek ambalajında kullanılan iki çeşit ambalaj malzemesi vardır. Bunlar teneke ve alüminyumdur. Günlük hayatta en çok kullanılan yağ tenekeleri ve meşrubat kutuları metal ambalajların en önemlileridir. Metal ambalajların geri dönüştürülmesi sonucunda pencere çerçevesi ve sprey kutusu gibi metal malzemeler üretilmektedir.

b. Kâğıt / Karton Ambalajlar

Kâğıt ve karton türleri arasında gazete kağıtları, evsel atıkların önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Kağıdın hammaddesi selülozdur. Kaynağı da ormanlar ve özel yetiştirilen bitki türleridir. Kağıt ve karton ambalajlar üretim kolaylığı ve ekonomik olması açısından tercih edilse de, bazı ürünler için tek başlarına yeterli olmazlar. Böyle durumlarda iç torba veya başka bir malzeme ile desteklenirler. Yeni tasarımlar ile karton ambalajların kullanım alanları da artmıştır. İki kağıdın arasına oluklu şekil verilmiş bir diğer kağıdın konarak kuvvetlendirilmesi yolu ile elde edilen ambalaj malzemesine oluklu mukavva denir. Oluklu kartonlardan üretilmiş kutular giderek daha fazla miktarda ahşap ambalajların yerini almaktadır ve bu kutular esas olarak taşıma ambalajı olarak kullanılırlar.

c. Ahşap Ambalajlar

Ahşap ambalajların hammaddesi ağaçtır. Sert ve dayanıklı olması nedeniyle ağır ve boyutları oldukça büyük olan kırılgan ürünlerini; havalandırma özelliği sayesinde taze sebze ve meyvelerin ve bu gibi ürünlerden çok daha büyük olan makinelerin nakliyesi için ambalajlanmasında ahşap kullanılır. Ahşap yaşayan bir malzeme olduğundan böceklenmemesi için özel olarak ilaçlanır.

d. Cam Ambalajlar

Camın hammaddesi silisli kum, soda ve kireçtir. Tüm bu malzemeler 1500 derece gibi çok yüksek sıcaklıklarda eritilir. Sıvı hale gelen bu karışım istenilen ambalaja uygun kalıplara dökülerek çeşit çeşit cam ambalajlar üretilir.

Cam ambalajlar en sağlıklı ambalaj çeşidi olup, geri dönüşüm oranı en yüksek olanıdır. Cam şişe ve kavanozların kullanımı oldukça eski yıllara uzanmaktadır. Cam şişeler depozitolu ve depozitosuz olarak ikiye ayrılır. Depozitolu şişeler temizlenerek tekrar kullanılır. Depozitosuz olanlar ise, diğer cam atıklar ile birlikte renklerine göre ayrılmak suretiyle, kırılarak cam tozu haline getirilir. (Kıran, 2009: 7-8 ).

e. Plastik Ambalajlar

Evsel atıklar arasında bulunan özellikle gıda, meşrubat, deterjan ve kozmetik ürünlerin ambalajlarıdır. Plastik ambalaj atıkları yıkanıp granül haline dönüştürülerek

ikincil ürün imalatında hammadde olarak; plastik torba, marley, pis su borusu, elyaf, dolgu malzemesi ve sera örtüsü imalatı ile otomotiv sektöründe kullanılmaktadır (Kurgun,Tarkay ve Aydın, 2004: 53).

Plastik ambalaj üretiminde yaygın olarak kullanılan malzemeler

PET(Polietilen Tereftalat): Çeşitli boyutlarda içme suyu, gazlı içecek, meyve suyu ve bitkisel yağ şişeleri, salata kapları PET plastiğinden yapılmaktadır.

PVC(Polivinil Klorür): Şampuan ve çamaşır suyu, şeffaf sıvı deterjan ambalajları, sıvı motor yağı şişeleri, suni deri ve oyuncaklar PVC den yapılmaktadır.

PS (Polistiren): Yumurta kartonları, soğutucular, tepsiler, hazır gıda ambalajları, kahve bardakları, video ve ses kaseti, tek kullanımlık çatal bıçak takımı, su bardağı, kapaklar, yoğurt kapları, polistiren plastiklerden yapılmaktadır.

PP (Polipropilen): Margarin tüpleri ketçap şişeleri, petleri, cips ve bisküvi için poşetler, mikrodalga yiyecek tepsileri, ilaç şişeleri, yoğurt kapları, kapaklar polipropilen plastiklerden yapılmaktadır.

PE(PoliEtilen): Çöp torbası, süt kutusu, şampuan ve sıvı sabun kutuları yapımında kullanılan bir plastik çeşidi olan polietilenin iki türü vardır.

HDPE (Yüksek Yoğunluklu Polietilen ): Plastik tüpler, atık torbaları, kaseler, kovalar, süt, su, meyve suları, sıvı deterjanlar, motor yağları, şampuanlar, parfüm, losyon konulan kaplar, bidon ve variller HDPE den yapılmaktadır.

LDPE (Düşük Yoğunluklu Polietilen ): Çuval, film torbası, çöp torbası, ekmek ve sandviç torbası, gıda ambalajı, derin dondurucu torbası, bakkal torbaları, margarin tüpleri ile çeşitli kavanozların esnek kapaklarının yapımında kullanılır.

PC (polikarbonat ): Polikarbonat çok dayanıklı bir malzemedir, bu özeliğinden dolayı kırılmaya dayanıklı cam yapımında kullanılır. Evlerimizde kullanılan damacana ismini verdiğimiz şişeler polikarbonattan üretilirler. Darbelere dayanıklılığından dolayı farklı ambalajlarda kullanılabilir.

f. Kompozit Ambalajlar

Kompozit ambalajlar farklı ürünlerde ve uygulama alanlarında oldukça sık karşılaşılan bir ambalaj çeşididir. Evlerimizde kullandığımız süt ve meyve suyu kutuları, hazır çorba ve bazı çikolata ambalajları gibi ambalajlar kompozit ambalajlara örnek verilebilirler. Gövdeyi oluşturan ana malzeme (karton vb.) ambalaja, hava ve sıvı geçirimsizlik özelliği kazandırarak bariyer görevi görür. İçine koyulacak ürünün dayanıklılığını artırmak içinse ikinci veya üçüncü bir ambalaj malzemesine ihtiyaç duyulur. Gelişen yeni teknoloji ile bütünüyle plastik ya da ince bir metal katman ile kaplanmış malzemelerin katmanlar halinde birlikte kullanılmaları ile üretilmiş kompozit ambalajları da görmek mümkündür. Kompozit ambalajların diğer malzemelerden üretilen ambalajlara göre başta gelen avantajları kırılgan olmamaları, diğer malzeme tiplerine göre daha ucuz ve hafif olmalarıdır (Kıran, 1992:9-11).

Tablo 2

Ambalajların Üzerinde Görülerin İşaretlerin Anlamları

Tablo 3

Ambalajların Üzerindeki İşaretlerin Anlamları

Kaynak: www.ambalaj.org.tr/sayfa-36-Ambalajlarin-üzerindeki-işaretlerin-anlamları.htm

Tablo 4

Ambalajların Üzerindeki İşaretlerin Anlamları

2.11. Artık Materyallerin Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

1- Evinizde oluşan artık materyaller kişilerin sağlığına zarar vermeyecek şekilde biriktirilmesi çeşitlerine göre ayrılmasına,

2- Artık materyallerin sınıf ortamında kullanımında hijyen ve güvenlik hususuna dikkat edilmesine,

3- Ambalaj atıklarının içinde zararlı, beklemiş, bozulmuş, artıklar var ise kullanılmamasına,

4- Her türlü artık materyalin hijyeni sağlayacak uygun temizlik maddeleri ile temizlenmesine,

5- Plastik malzemelerde keskinliği olabilecek yüzeylerin kullanımında eldiven kullanılmasına,

6- Süt, meyve suyu gibi sıvı ambalaj kutularının evlerimizde aile büyükleri desteği ile sabun ile temizlenmesine,

7- Kesici aletlerin (bıçak, jilet vs.). öğrenciler tarafından kullanılmamasına, göz solunum ve cilt sağlığına zarar vermeyecek yapıştırıcıların seçilmesine dikkat edilmelidir.

2.12. İlgili Araştırmalar

Araştırma konusuyla bağlantılı olabileceği düşünülen, Türkiye’de yapılan ilgili araştırmalar incelenmiştir.

Demirci (2001). “Kadınların Evsel Katı Atıkları ile İlgili Bilgi Düzeyleri İle Uygulamaların Saptanması ve Bir Eğitim Modelinin Saptanması” adlı yüksek lisans tezinde evsel katı atıklar, çevre eğitimi, geri dönüşüme uğrayan atıkların kullanıldıkları yerler, Türkiye’de katı artık ve çevre ile ilgili yasal düzenlemeler hakkında bilgi verilerek, Belmek kurslarına devam eden kadın kursiyerlere evsel katı atıklar, çevre bilinci, satın alma, evsel katı atıkların geri dönüşümü, azaltılması, ambalaj malzemelerinin değerlendirilmesi ile ilgili el kitabı dağıtılarak bilgi verilerek ön test ve son test uygulanmıştır. Bilgilenme durumları, farkları eğitim verilen grupların puanlarının diğer gruplardan fazla oranda olduğu, önemli bulunduğu saptanmıştır. Evsel

katı atıklarla ilgili eğitim çocuk yaşlarda başlayıp hayat boyu verilmesi, kadınların evsel atıkları ayrı ayrı gruplandırabileceği, yerel yönetimlerle ailelerin işbirliği içinde olması gerektiği önerilmiştir.

(Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (2008). “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin Uygulama Sorunları ve Çözüm Önerileri” Seminerinde ambalaj atıkları konusunda Türk mevzuatı ve uygulamaları, mevzuatın değerlendirilmesi, ambalaj atıkları ile ilgili mevzuatı uygulama sorunları, satış noktaları ve üreticilerin alacağı önlemler, yeni çevre kanunu, yerel yönetimlerin çevreyle ilgilerinin artırılması ile ilgili konuşmaları ve bilgileri içermektedir.

Okur (2004). “ Ankara İli Evsel ve Endüstriyel Katı Atıklardan Geri Dönüşümü Mümkün Olan Modellerin Potansiyellerinin Araştırılması” adlı yüksek lisans tezinde “Ankara Büyükşehir Belediyesi Sınırları içerisinde geri kazanımı mümkün olan (Kağıt, cam, plastik, metal vs). katı atıkların miktarları, değerlendirilmesi 2001” dahilinde incelenmiş, geri kazanılabilir atıkların oranları, oluşum miktarları, kaynağında ayrıştırılması şeklinde yürütülmüştür. Geri kazanma yönteminin uygulanmasında verimliliği artırabilmek için göz önüne alınması gereken faktörleri ele almıştır. Ankara Büyükşehir Belediyesinin uyguladığı bu projenin geliştirilmesi, her ilçesinde uygulanması, belediyeler arasında işbirliği sağlanması, geri dönüşümlü evsel atıkların ayrı toplanması bu konuda eğitim vermekle mümkün olacağı sonucuna varılmıştır. Geri kazanılabilir maddelerin kaynaklarına göre belirlenmesi, işlenerek ekonomiye katkısını sağlayan işleme teknolojisinin incelenmesi, geri dönüşümlü maddelerin organik atıklardan ayrı toplanması önerilmiştir.

Sheikhkanloymilan (2006). “Evsel Kökenli Katı Atıkların İçinde Bulunan Yeniden Değerlendirilebilir Maddelerin geri kazanımı ve Ankara İli İçin Bir Değerlendirme” adlı yüksek lisans tezinde geri dönüşüm, geri kazanım, katı atıkların geri kazanılması, toplama, ayırma işlemleri, geri kazanımı sağladığı ekonomi ve enerji tasarrufu, başka ülkelerde yapılan uygulamalar ve Türkiye’deki katı atık ve ambalajların durumu, metal, plastik, kağıt, cam üretimleri, geri kazanımları hakkında bilgi verilerek evsel kökenli atıkların geri kazanımım tekrar kullanılması, tabii kaynakların tükenmesini önleyici, ithal malzemeye ödenen döviz miktarını azaltacağı, enerjiden tasarruf sağlayacağı, çevre kirliliğini önlenmesinde önemli ölçüde katkı sağlayacağı açıklanmıştır.

Katı atık toplama hizmeti veren belediyelerden toplanan katı atık miktarı, kişi başı günlük, mevsimlere göre dağılımları kişi ve gün sayısına göre oranları, depolama, bertaraf edilmeleri araştırılmıştır.

Geri kazanılabilir maddelerin işlenerek ekonomiye katkısını sağlayan işleme teknolojisi, toplama stratejilerini geliştirmesi, evsel nitelikli katı atıkların organik kısmını kimyasal ve fiziksel analizlerinin yapılarak kompostlaştırmada kullanılmasının araştırılması önerilmiştir.

Kayalak (2007). “Kırıkkale İlinde Evsel Atıkların Bertarafının Çevresel ve Ekonomik Boyutuyla İncelenmesi’’ adlı yüksek lisans tezinde katı atıkların çevreye en az zarar verebilecek bertarafını incelemiş, Kırıkkale ilinde oluşan atıkların değerlendirmiş, katı atıkların tanımı ve tipleri, değerlendirme yolları sunulmuştur. Burada oluşan katı atıkların termal teknolojiler kullanılarak bertaraf edilmesinin en uygun yöntem olacağı düşünülmüş düzensiz depolama yerine modern yöntemle bertaraf edilebileceği ön görülmüştür. Düzensiz depolamanın yer altı sularını kirlettiği, koku ve yangınlara neden olduğu, uçuşan kağıt, plastik, poşet gibi hafif maddelerin geniş alanlara yaygınlığı, doğaya ve çevreye zarar verdiği açıklanmıştır. Yapılan bu çalışma ile katı atık istatistiki verileri kullanılarak bir evsel katı atık yakma tesisi etüdü yapılmıştır.

Dicleli (2009). “Kimse Bana Ne Diyemez” daha az kaynak tüketmek, bir toplulukla hareket etmek, basit ve doğal olmanın değerlerini bilmek ve olumlu davranışlar sergilemenin kişisel mutluluğa güçlü etkileri sergilemesinin kişisel mutluluğa güçlü etkiler yaptığını, çevreci olabilmek için kırlarda dolaşmak gerekmediğini, daha az israfa dayalı ve idareci yaşam tarzını kolayca benimseyebilirsiniz demektedir.

Çağman (2010). “ Çalışan Kadınların Giysi Kullanım Süreleri ve Kullanım Sonrası Giysileri Değerlendirme Yöntemleri” adlı yüksek lisans tezinde Giysi seçimini etkileyen faktörler ekoloji kavramı ve hazır giyim sektörü, ekolojik tekstillerin Dünya’da ve Türkiye’deki gelişimi ile ilgili bilgi verilerek araştırma sonucuna göre kullanılmış giysileri değerlendirebilecek yeterli düzeyde organizasyonun /kurumun olmadığı ve bu konuda bilinçli olmadığı görülmektedir denmektedir. Kullanılmayan giysilerin yeni ürün olarak sunulmasının ülke ekonomisine katkı sağlayacağını

söylemelerine rağmen, kişilere vermeyi tercih ettikleri sonucuna varılmıştır. Giysilerin değerlendirilmesi, giyim tarzlarını iyileştirerek eğitim verilmesi, ekoloji bilincinin geliştirilmesi, kullanılmayan giysilerin değerlendirilmesi ile ilgili olarak bilgi verilmesi, tekstil geri dönüşümünden elde edilen ürün çeşitliliği ve kullanım alanlarının geliştirilmesi ile ilgili toplumun bilinçlendirilmesi önerilmiştir.