Araştırmanın amacı doğrultusunda alanyazın taranmış ve uygun veri toplama aracının hangisi olacağına karar verilmiştir. Derinlemesine bilgiler elde edebilmek amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme yöntemine karar verilmiştir.
Araştırmanın amacıyla ilgili açık uçlu sorulardan oluşan bir havuz oluşturulmuştur. Tez izleme komitesine liste sunulmuş ve komitenin önerileri doğrultusunda listeden araştırma için en çok önem arz edeceği düşünülen yirmi altı soru belirlenip düzenlenmiştir. Berg’in (2004) görüşmedeki soruların düzenlenmesi veya sıralanması sonuçları önemli ölçüde etkileyebilir. Korkutucu demografik sorularla değil genellikle basit sorularla başlanır. Bu sorular cevaplayanlar için kolay olmalıdır, görüşülen kişiyle genel tavır ve göz teması
115
kurmaya olanak sağlamalıdır. Görüşme süreci ilerledikçe daha karmaşık ve hassas sorulara geçilebilir şeklindeki uyarısına görüşme soruları düzenlenirken dikkat edilmiştir.
Sorular hazırlanırken Yıldırım ve Şimşek’in (2011) belirttiği görüşme formu hazırlama adımlarına da dikkat edilmiş ve bu adımlara uyulup uyulmadığı uzman görüşüne sunulmuştur.
Tablo 7. Görüşme Formunun Hazırlanması
Görüşme formunun hazırlanması danışıldı Uzmana danışılmadı Uzmana 1. Kolay anlaşılabilecek sorular yazma
2. Odaklı (spesific) sorular hazırlama 3. Açık uçlu sorular sorma 4. Yönlendirmekten kaçınma 5. Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma 6. Alternatif sorular ve sondalar (probes) hazırlama
7. Farklı türden sorular yazma 8. Soruları mantıklı bir biçimde düzenleme
9. Soruları geliştirme
(Yıldırım ve Şimşek, 2011’den tez için uyarlanmıştır.)
Yedinci maddeyle ilgili uzmanlara soru sorulmamıştır. Çünkü araştırmada tercih edilen yöntem gereği açık uçlu sorular kullanılmıştır.
Uzman görüşü için tablo oluşturulurken üçlü dereceleme ölçeği kullanılmış, “gerekli”, “düzeltilmeli”, “gereksiz” maddelerine yer verilmiştir. Hazırlıklar sonrasında soruların kapsam geçerliliğini sağlamak için Gazi Üniversitesi, Düzce Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Niğde Üniversitesi, Kırıkkale Üniversitesinde Türkçe Eğitimi alanında çalışan yedi öğretim üyesinin görüşleri alınmıştır. Öğretim üyelerinin beşi doçent, ikisi yardımcı doçenttir. Uzmanlardan yaklaşık üç hafta gibi bir süreçte dönüt alınmıştır. Miles ve Huberman’ın (2015) uyum yüzdesi için önerdiği;
Görüş birliği / toplam görüş birliği + görüş ayrılığı sayısı (Miles, Huberman, 2015, s. 64) formülü kullanılmıştır.
Uzmanlardan gelen dönütlere göre 1, 3, 5, 6, 10, 11, 16, 20, 21, 26. soruların uyum yüzdesi 0,83; 7, 9, 17, 19. soruların uyum yüzdesi 0.91; 2, 4, 8, 12, 13, 14, 15, 18, 22, 23, 24, 25. soruların uyum yüzdesi ise 1 olarak bulunmuştur.
116
Daha sonra ön uygulama için beş Türkçe öğretmeniyle görüşme yapılmıştır. Görüşmenin haricinde katılımcılardan görüşme soruları ve süreciyle ilgili de dönüt vermeleri istenmiştir.
Uzman görüşleri ve ön uygulama doğrultusunda sorular şekillendirilmiştir. Soruların uzman görüşü alma ile ön uygulama öncesi ve sonrasındaki şekli tablo 8.’de gösterilmiştir.
Tablo 8. Görüşme Sorularının İlk ve Son Şekli
Görüşme sorularının önceki şekli Görüşme sorularının sonraki şekli
1. Ölçme ve değerlendirme hakkında bilgi verir misiniz?
Sonda: Sizce ölçme nedir? Sizce ölçme ne işe yarar? Sizce değerlendirme nedir? Sizce değerlendirme ne işe yarar?
1. Ölçme ve değerlendirme kavramları hakkında bilgi verir misiniz?
Sonda : Sizce ölçme nedir? Sizce ölçme ne işe yarar? Sizce değerlendirme nedir? Sizce değerlendirme ne işe yarar? 2. Türkçe öğretiminde ölçme ve
değerlendirmeyi nerelerde (hangi amaçlarla) kullanıyorsunuz?
Sonda: Öğrencilerinizin hazırbulunuşluğunu nasıl ölçüyorsunuz?
Süreci nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkçe öğretiminde süreç değerlendirme yapılmalı mı? Süreç değerlendirme nasıl yapılmalı?
Genel değerlendirmeyi (dönem sonundaki değerlendirmeyi) nasıl yapıyorsunuz?
2. Türkçe öğretiminde ölçme ve
değerlendirmeyi nerelerde (hangi amaçlarla) kullanıyorsunuz?
Sonda: Öğrencilerinizin hazırbulunuşluğunu nasıl ölçüyorsunuz?
Süreci nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkçe öğretiminde süreç değerlendirme yapılmalı mı? Süreç değerlendirme nasıl yapılmalı?
Genel değerlendirmeyi (dönem sonundaki değerlendirmeyi) nasıl yapıyorsunuz?
3. TEOG Türkçe sınavı hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?
Sonda: Bildiğiniz gibi Türkçe dersi için üç sınav yapılıyor. Birincisi ve üçüncüsü size ait ikincisi ise TEOG. TEOG’un %70’i yaptığınız sınavların ise %30’u etkili. Bu durum
hakkında ne düşünüyorsunuz? Böyle olması sizin ölçme ve değerlendirmeye verdiğiniz önemi etkiliyor mu?
Birinci ve üçüncü sınavları okulda ortak olarak mı yapıyorsunuz? Bunun olumlu ve olumsuz yönleri nelerdir?
TEOG sorularının sizin anlattığınız ders içeriğine uygun olup olmadığı hakkındaki görüşünüz nedir?
TEOG okuma becerisi ve dil bilgisi
3. TEOG Türkçe sınavı hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?
Sonda: Bildiğiniz gibi Türkçe dersi için üç sınav yapılıyor. Birincisi ve üçüncüsü size ait ikincisi ise TEOG. TEOG’un %70’i yaptığınız sınavların ise %30’u etkili. Bu durum
hakkında ne düşünüyorsunuz? Böyle olması sizin ölçme ve
değerlendirmeye verdiğiniz önemi etkiliyor mu?
Çıkarıldı.
TEOG sorularının sizin anlattığınız ders içeriğine uygun olup olmadığı hakkındaki görüşünüz nedir?
TEOG okuma becerisi ve dil bilgisi
Sondalar, görüşülen bireyin soruyu daha iyi anlamasına yardımcı olmak ve daha ayrıntılı yanıtlar vermesini
sağlamak için kullanılır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 133).
Araştırma için hazırlanan sondalar, öğretmenin verdiği cevaplar doğrultusunda sorulmuştur. Öğretmenin bilmediği bir konuda yönlendirme yapılmamıştır.
117 üzerine kuruludur. TEOG’u bunlar ve diğer dil becerileri (konuşma, dinleme, yazma
becerileri) açısından değerlendiriniz.
üzerine kuruludur. TEOG’u bunlar ve diğer dil becerileri (konuşma, dinleme, yazma
becerileri) açısından değerlendiriniz. 4. Türkçe Dersi Öğretim Programı ve
kitaplarda pek çok ölçme ve değerlendirme aracı sunulmaktadır. Bu araçlarla ilgili görüşleriniz nelerdir?
Sonda: Kısa cevaplı maddeler? Çoktan seçmeli maddeler? Eşleştirme maddeleri? Doğru/yanlış maddeleri? Açık uçlu sorular? Görüşme yöntemi? Tutum ölçekleri? Akran değerlendirme?
Gözlem? Öğrenci gözlem dosyanız var mı? Her öğrenciye ayrılmış bir sayfanız var mı?
Öğrenci ürün dosyası?
Performans ödevi? 26 Temmuz 2014 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan
İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ile birlikte performans ödevleri (performans görevleri) kaldırıldı. Performans ödevinin kaldırılması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Proje ödevi? Sözlü notu?
4. Türkçe Dersi Öğretim Programı ve kitaplarda pek çok ölçme ve değerlendirme aracı sunulmaktadır. Bu araçlarla ilgili görüşleriniz nelerdir?
Sonda: Kısa cevaplı maddeler? Çoktan seçmeli maddeler? Eşleştirme maddeleri? Doğru/yanlış maddeleri? Açık uçlu sorular? Görüşme yöntemi? Tutum ölçekleri? Akran değerlendirme?
Gözlem? Öğrenci gözlem dosyanız var mı? Her öğrenciye ayrılmış bir sayfanız var mı?
Öğrenci ürün dosyası?
Performans ödevi? 26 Temmuz 2014 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan
İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ile birlikte performans ödevleri (performans görevleri) kaldırıldı. Performans ödevinin kaldırılması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Proje ödevi? Sözlü notu? 5. Türkçe Ders Programı ve kitapları sizi
ölçme ve değerlendirmede yönlendiriyor mu? Sonda: Evet → Nasıl?
Çıkarıldı. 6. Okuma, dinleme/izleme, konuşma, yazma,
dil bilgisi alanlarına göre ayrı ayrı puanlama yapıp ortalama alıyor musunuz?
Sonda: Hayır → Niçin? Evet → Nasıl?
5. Okuma, dinleme/izleme, konuşma, yazma, dil bilgisi alanlarına göre ayrı ayrı puanlama yapıp ortalama alıyor musunuz?
Sonda: Hayır → Niçin? Evet → Nasıl? 7. Okuma becerisine yönelik ölçme aracı
hazırlıyor musunuz? 1. Okuma becerisine yönelik ölçme aracı hazırlıyor musunuz? 8. Okuma becerisine yönelik ölçme aracı
hazırlarken nelere dikkat edersiniz?
2. Okuma becerisine yönelik ölçme aracı hazırlarken nelere dikkat edersiniz? 9. Okuma becerisinin ölçümünde kullandığınız
ölçme araçları nelerdir?
Sonda: En sıktan en aza doğru sıralar mısınız?
3. Okuma becerisinin ölçümünde kullandığınız ölçme araçları nelerdir?
Sonda: En sıktan en aza doğru sıralar mısınız? 10. Programdaki okuma becerisine yönelik
ölçme ve değerlendirme uygulamalarını yeterli buluyor musunuz?
Sonda: Hayır → Niçin?
4. Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki okuma becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamaları hakkında ne düşünüyorsunuz?
11. Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki okuma becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamalarını yeterli buluyor musunuz?
Sonda: Hayır → Niçin?
Çıkarıldı.
118
ölçme araçları hakkındaki görüşünüz nedir? ölçme araçları hakkındaki görüşünüz nedir? 13. Sizce bir öğretmen okuma becerisinin
ölçme ve değerlendirmesi açısından hangi yeterliklere sahip olmalıdır?
6. Sizce bir öğretmen okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesi açısından hangi yeterliklere (bilgi ve becerilere) sahip olmalıdır?
14. Okuma becerisinin ölçümünde karşılaştığınız sorunlar nelerdir?
7. Okuma becerisinin ölçümünde karşılaştığınız sorunlar nelerdir? 15. Okuma becerisinin ölçme ve
değerlendirmesinde değişiklik yapmak isteseniz neleri değiştirirsiniz? Alternatif: Okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesine ilişkin neler önerirsiniz?
8. Okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesinde değişiklik yapmak isteseniz neleri değiştirirsiniz? Alternatif: Okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesine ilişkin neler önerirsiniz? 16. Size verdiğim listedeki okuma
kazanımlarının ölçümü hakkında ne düşünüyorsunuz?
9. Size verdiğim listedeki okuma kazanımlarının ölçümü hakkında ne düşünüyorsunuz?
17. Dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme aracı hazırlıyor musunuz?
1. Dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme aracı hazırlıyor musunuz?
18. Dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme aracı hazırlarken nelere dikkat edersiniz?
2. Dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme aracı hazırlarken nelere dikkat edersiniz? 19. Dinleme/izleme becerisinin ölçümünde
kullandığınız ölçme araçları nelerdir?
Sonda: En sıktan en aza doğru sıralar mısınız?
3. Dinleme/izleme becerisinin ölçümünde kullandığınız ölçme araçları nelerdir?
Sonda: En sıktan en aza doğru sıralar mısınız? 20. Programdaki dinleme/izleme becerisine
yönelik ölçme ve değerlendirme
uygulamalarını yeterli buluyor musunuz? Sonda: Hayır → Niçin?
Çıkarıldı.
21. Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki ölçme ve değerlendirme uygulamalarını yeterli buluyor musunuz? Sonda: Hayır → Niçin?
4. Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki ölçme ve değerlendirme
uygulamaları hakkında ne düşünüyorsunuz? 22. Dinleme/izleme kazanımlarıyla birebir
eşleştirilmiş ölçme araçları hakkındaki görüşünüz nedir?
5. Dinleme/izleme kazanımlarıyla birebir eşleştirilmiş ölçme araçları hakkındaki görüşünüz nedir?
23. Sizce bir öğretmen dinleme/izleme becerisinin ölçme ve değerlendirmesi açısından hangi yeterliklere sahip olmalıdır?
6. Sizce bir öğretmen dinleme/izleme becerisinin ölçme ve değerlendirmesi açısından hangi yeterliklere (bilgi ve becerilere) sahip olmalıdır?
24. Dinleme/izleme becerisinin ölçümünde karşılaştığınız sorunlar nelerdir?
7. Dinleme/izleme becerisinin ölçümünde karşılaştığınız sorunlar nelerdir?
25. Dinleme/izleme becerisinin ölçme ve değerlendirmesinde değişiklik yapmak isteseniz neleri değiştirirsiniz? Alternatif: Okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesine ilişkin neler önerirsiniz?
8. Dinleme/izleme becerisinin ölçme ve değerlendirmesinde değişiklik yapmak isteseniz neleri değiştirirsiniz? Alternatif: Okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesine ilişkin neler önerirsiniz? 26.Size verdiğim listedeki dinleme/izleme
kazanımlarının ölçümü hakkında ne düşünüyorsunuz?
9.Size verdiğim listedeki dinleme/izleme kazanımlarının ölçümü hakkında ne düşünüyorsunuz?
Birinci soruya sadece “kavramları” kelimesi eklenmiştir. Üçüncü sorunun “Birinci ve üçüncü sınavları okulda ortak olarak mı yapıyorsunuz? Bunun olumlu ve olumsuz yanları nelerdir?” şeklindeki sondası ön görüşmelerde Türkçe öğretmenlerinin yönetmelik gereği
119
ortak sınav yapmadıklarını söylemeleri üzerine çıkarılmıştır. Uzmanlar tarafından öğretmenleri yönlendireceği ve ön uygulama sürecindeki öğretmenler tarafından da dördüncü, on birinci, yirmi birinci sorulara benzer oldukları belirtildiği için beşinci, onuncu ve yirminci sorular çıkarılmıştır. “Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki okuma becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamalarını yeterli buluyor musunuz?” şeklindeki on birinci sorunun uzmanlar tarafından öğretmenleri yönlendirebileceği düşünülmüş ve soru “Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki okuma becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamalarını hakkında ne düşünüyorsunuz?” şeklinde değiştirilmiştir. Aynı şekilde “Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamalarını yeterli buluyor musunuz?” şeklindeki yirmi birinci sorunun da uzmanlar tarafından öğretmenleri yönlendirebileceği düşünülmüş ve soru “Öğretmen kılavuz kitabı ve çalışma kitabındaki dinleme/izleme becerisine yönelik ölçme ve değerlendirme uygulamalarını hakkında ne düşünüyorsunuz?” şeklinde değiştirilmiştir. On üçüncü ve yirmi üçüncü soruya ön uygulamada bazı öğretmenler yeterlik kavramını anlayamadıkları için parantez içinde “bilgi ve becerilere” kavramları eklenmiştir.
İkinci, dördüncü, altıncı, yedinci, sekizinci, dokuzuncu, on ikinci, on dördüncü, on beşinci, on altıncı, on yedinci, on sekizinci, on dokuzuncu, yirmi ikinci, yirmi dördüncü, yirmi beşinci, yirmi altıncı sorularda herhangi bir değişiklik olmamıştır.
Bu hâliyle yirmi üç soruluk Türkçe eğitiminin ölçme ve değerlendirmesi, okuma becerisinin ölçme ve değerlendirmesi, dinleme/izleme becerisinin ölçme ve değerlendirmesi boyutlarından oluşan bir yarı yapılandırılmış görüşme formu elde edilmiştir.
Ayrıca öğretmenlerin
a) Cinsiyetine,
b) Mezun olunan lisans türüne, c) Eğitim durumuna,
d) Eğitim düzeyine, e) Görev süresine
f) Görev yapılan şehirlere ilişkin demografik bilgilere de yer verilmiştir.
Görüşme sorularının özelliklerine bakıldığında soruların açık uçlu olduğu görülmektedir. Çünkü nitel araştırma, veri toplarken önceden belirlenmiş cevapların verdiği dayatmayı
120
ortadan kaldırmayı hedefler (Patton, 2015) ve açık uçlu sorular, araştırmacıya keşfetme ve toplanan verilerden yola çıkarak kuram oluşturma olanağı sağlar (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 93).
Patton’a (2015) göre soru tiplerini birbirinden ayırabilmek mülakat yapan kişinin neyin sorulduğu konusunda net olmasını ve mülakat yapılan kişinin de uygun bir şekilde cevaplamasını sağlar. İnsanlara altı tür soru sorulabilir: Bir kişinin gözlemcinin olmadığı durumlarda gerçekleşen davranışlarını, deneyimlerini ve etkinliklerini kısacası ne yaptığını öğrenmeyi hedefleyen deneyim ve davranış soruları; düşünceleri, yargıları ve değerleri sorgulayan insanların bilişsel ve yorumlama süreçlerini anlamayı hedefleyen düşünce ve
değer soruları; katılımcıların duygusal tepkilerini, duyuşsal seviye cevaplarını ortaya
çıkarmayı hedefleyen duygu ve his soruları; katılımcının olgular ile ilgili bilgisini araştıran bilgi soruları; görülen, duyulan, tadılan ve koklanan şeylerle ilgili katılımcıların yaşadıkları deneyim sırasında var olan uyaranları tarif etmelerini sağlayan duyusal
sorular; yaş, eğitim, meslek vb. katılımcının kişilik özelliklerini belirlemede kullanılan
standart geçmiş ile ilgili ve demografik sorulardır.
Ayrıca sorular şimdiki, geçmiş ve gelecek zamanda sorulabilir (Patton, 2015, s. 351). Buna göre yarı yapılandırılmış görüşme formunda yer alan yirmi üç sorunun soru seçenekleri matrisindeki dağılımı tablo 9.’da gösterilmiştir:
Tablo 9. Soru Seçenekleri Matrisi
SORU ODAĞI Geçmiş Şimdi Gelecek
Davranışlar/deneyimler 2, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 15, 16, 17, 20, 21 Düşünceler/değerler 3, 4, 9, 10, 14, 18, 19, 23 13, 22 Duygular, hisler Bilgi 1 Duyusal Geçmiş a, b, c, d, e
Patton’un (2015, s. 351) soru seçenekleri matrisi tez için uyarlanmıştır.
Tablo 9’a göre yarı yapılandırılmış görüşme formunda yer alan sorulardan on ikisi deneyim ve davranış soruları olup şimdiki zamanda; on tanesi düşünce ve değer soruları olup sekizinin şimdiki zamanda ikisinin ise gelecek zamanda; bir sorunun ise şimdiki zamanda sorulmuş bilgi sorusu olduğu görülmektedir. Araştırmanın amacı doğrultusunda duygu/his, duyusal sorulara yer verilmemiştir.
121
Veri toplama aracını hazırlama sürecinde görüşme öncesi hazırlık aşamaları olan genel ve özel amaçlı araştırma sorularına karar verme, görüşme sorularını tasarlama (ilgili olma, uygun katılımcıların seçimi, cevaplama kolaylığı), soruları sıralama, süreç ihtiyaçlarını düşünme, giriş ve kapanışları hazırlama, görüşülen kişilerin kayıtları için hazırlanma, görüşme formu için pilot test yapma adımları tamamlanmış (Büyüköztürk vd., 2013) ve asıl uygulamaya geçilmiştir.