Bu araştırmada kullanılan veri toplama aracı üç bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölüm: Katılımcılara ait demografik bilgilerin bulunduğu kişisel bilgi formu.
İkinci bölüm: Erol ve Ordu (2018) tarafından geliştirilmiş; 5’li likert tipinde hazırlanmış, toplam 27 madde, dört boyut ve dokuz alt boyutlu “Örgütsel Yapı Ölçeği-Üniversite Versiyonu”.
Üçüncü bölüm: Taormina (1994) tarafından geliştirilen ve yine Taormina (2004) tarafından güncellen, Türkçe’ye uyarlaması Balcı, Baltacı, Fidan, Cereci ve Acar (2012) tarafından yapılan; 5’li likert tipinde hazırlanmış, toplam 20 madde, dört alt boyuttan oluşan “Örgütsel Sosyalleşme Ölçeği”.
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu
Kişisel bilgi formu, araştırmaya katılan akademisyenlerin cinsiyet, yaş, unvan, görev yaptığı üniversitenin kuruluş yılı, mesleki kıdem, şu anda görev yaptığı üniversitedeki çalışma süresi, yurt dışında görev alma durumu, fakültede yönetici olarak görev yapma durumu gibi demografik bilgilerini edinmek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmış bir formdur.
3.3.2. Örgütsel Yapı Ölçeği-Üniversite Versiyonu
Üniversitelerin örgütsel yapısını belirlemek amacıyla Erol ve Ordu (2018) tarafından geliştirilen “Örgütsel Yapı Ölçeği-Üniversite Versiyonu” kullanılacaktır. Ölçek, dört boyut ve toplam 27 maddeden oluşmaktadır. Bu boyutlar; (1) karmaşıklık, (2) merkezileşme, (3) formalleşme ve (4) tabakalaşma. Ölçeğin; mesleki uzmanlıkların sayısı, profesyonel eğitim, profesyonel etkinlikler alt boyutlarını kapsayan karmaşıklık boyutunda dokuz madde, karara katılım ve otorite hiyerarşisi alt boyutlarını kapsayan merkezileşme boyutunda altı madde, standartlaşma ve profesyonel özgürlük/serbestlik (latitude) alt boyutlarını kapsayan formalleşme boyutunda altı madde, ödüllerde farklılaşma ve statüler arası farklılık alt boyutlarını kapsayan tabakalaşma boyutunda ise altı madde yer almaktadır. Ölçeğin kapsam geçerliliğini test etmek amacıyla Erol ve Ordu (2018) tarafından Lawshe analizi yapılmıştır. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin kapsam geçerliliği indeksleri (content validity index) şu şekildedir: karmaşıklık için 0.68, merkezileşme için 0.69, formalleşme için 0.69 ve tabakalaşma için 0.71’dir. Yapı geçerliliği ise, Açımlayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Analizleri ile test edilmiştir. Ölçeğin güvenilirliğini test etmek amacıyla ölçeğin alt boyutları için Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı hesaplanmıştır. Ölçeğin tamamına ilişkin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı 0.76; karmaşıklık için 0.80, merkezileşme için 0.79, formalleşme için 0.73, tabakalaşma için ise 0.79’dur. Yapılan analizler sonucunda geçerli ve güvenilir olduğu belirlenen veri toplama aracında, üniversitelerin örgütsel yapısını değerlendiren toplam 27 madde yer almaktadır.
Tablo 3.8. Örgütsel Yapı Ölçeği Alt Boyutları ve Madde Numaraları
Alt Ölçek Boyut Madde No
Örgütsel Yapı
Karmaşıklık
Görevsel uzmanlıkların sayısı 1,2,3, Mesleki eğitim 4,5,6, Mesleki etkinlikler 7,8,9, Merkezileşme Karara katılım 10,11,12,
Otorite hiyerarşisi 13,14,15, Formalleşme Standartlaşma 16,17,18, Mesleki özgürlük 19,20,21 Tabakalaşma Ödüllerdeki farklılık 22,23,24,
Statüler arasındaki farklılık 25,26,27
Tablo 3.8.’de izlenebileceği gibi örgütsel yapının karmaşıklık alt boyutunda dokuz madde (1,2,3,4,5,6,7,8,9), merkezileşme alt boyutunda altı madde (10,11,12,13,14,15), formalleşme alt boyutunda altı madde (16,17,18,19,20,21), tabakalaşma alt boyutunda ise altı madde (22,23,24,25,26,27) yer almaktadır. Her madde “Kesinlikle katılmıyorum” ile “Kesinlikle katılıyorum” arasında değişen, 5’li Likert tipi bir ölçek üzerinde değerlendirilmektedir. Ölçeğin “mesleki özgürlük” ve “karara katılım” boyutları ters puanlanmaktadır. Ölçeğin her bir maddesinden alınabilecek en düşük puan 1, en yüksek puan ise 15’tir. Buna göre karmaşıklık boyutundan alınabilecek en düşük puan 9, orta değer 22.5 ve en yüksek puan 45, merkezileşme, formalleşme ve tabakalaşma boyutlarından ise alınabilecek en düşük puan 6, orta değer 15 ve en yüksek puan 30’dur. ÖYÖ-Ü/F’nin her bir boyutundan alınan puanın yükselmesi, örgütsel yapıya etki eden o boyuttaki davranışların artışını göstermektedir.
Ölçek üzerinden elde edilecek bir diğer sonuç ise, örgütsel yapı bileşenlerinin (karmaşıklık, merkezileşme, formalleşme ve tabakalaşma) yüksek veya düşük puan almasına göre, örgütün yapısının Burns ve Stalker’ın (1961) örgütsel sınıflaması baz alınarak belirlenmesidir. Yapısal bileşenlerin yüksek ya da düşük puanlanması ile oluşan farklı varyasyonlara bağlı olarak 16 farklı ölçüm modeli elde edilmiş ve bir ucu mekanik örgüt, diğer bir ucu ise organik örgüt olan bir skala oluşturulmuştur (Erol ve Ordu, 2018). Oluşturulan skalada örgüt yapısının bileşenlerinin düşük ya da yüksek puan almasına göre, 1-16 arasında derecelenen bir ölçüm modeline denk gelmesi ile örgüt yapısının mekanik örgüt yapısına mı
yoksa organik örgüt yapısına mı daha yakın olduğu tespit edilmektedir. Skalada, ölçüm modeli 1’den ölçüm modeli 16’ya doğru gidildikçe örgüt yapısı mekanik örgütten organik örgüte doğru bir değişim izlemektedir. Araştırmacılar (Erol ve Ordu, 2018) tarafından hazırlanan bu skalada ölçüm modelleri yerleştirilirken alanyazındaki görüşlerin temel alındığı ifade edilmiştir. Örneğin, bir üniversitenin karmaşıklık puanı düşük, merkezileşme, formalleşme ve tabakalaşma puanı yüksek olarak hesaplanmıştır. Aşağıda verilen skalaya göre, merkezileşme, formalleşme ve tabakalaşma puanı yüksek (+ ile ifade edilmiş), karmaşıklık puanı düşük (- ile ifade edilmiş) olan örgüt yapısının model 1’e tekabül ettiği ve model 1’in de mekanik örgüt yapısına daha yakın olduğu görülmektedir.
Şekil 3.1.Ölçüm modelleri /örgütsel yapı varyasyonları.
3.3.3. Örgütsel Sosyalleşme Ölçeği
Araştırmada akademisyenlerin sosyalleşme düzeylerini belirlemek amacıyla Taormina (1994) tarafından geliştirilen ve yine Taormina (2004) tarafından güncellenen, Türkçe’ye uyarlaması Balcı, Baltacı, Fidan, Cereci ve Acar (2012) tarafından yapılan “Örgütsel Sosyalleşme Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek, (1) yetiştirme, (2) örgüte ilişkin anlayış, (3) çalışan desteği ve (4) gelecek beklentileri olmak üzere dört boyut, 20 maddeden oluşmaktadır. Orijinal ölçekte yer alan maddelerin faktör yük değerleri 0.45 ila 0.81 arasında değişmektedir. Boyutlara göre Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı “yetiştirme” için 0.76, “örgüte ilişkin anlayış” için 0.72, “çalışan desteği” için 0.72 ve “gelecek beklentileri” için 0.68 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin toplamda Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı 0.89 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin Türkçe
ÖRGÜTSEL YAPI BİLEŞENİ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Karmaşıklık - + - - + + - - + - - + + + + - Merkezileşme + + - + - + + - + + - - + - - - Formalleşme + + + - + + + - - - + - - + - - Tabakalaşma + + + + + - - + + - - + - - - - MEKANİK ÖRGÜT ORGANİK ÖRGÜT ÖLÇÜM MODELİ
uyarlamasının, yapı geçerliliğini sınamak üzere Balcı, Baltacı, Fidan, Cereci ve Acar (2012) tarafından uygulanan faktör analizi sonuçlarına göre, ölçekte yer alan maddelerin faktör yük değerleri 0.39 ila 0.98 arasında değişmektedir. Ölçeğin boyutlarının Cronbach Alfa güvenirlik katsayıları; “yetiştirme” için 0.92, “örgüte ilişkin anlayış” için 0.79, “çalışan desteği” için 0.96 ve “gelecek beklentileri” için 0.91 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin toplamda Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ise 0.77’dir.
Tablo 3.9. Örgütsel Sosyalleşme Ölçeği Alt Boyutları ve Madde Numaraları
Alt Boyutlar Madde No
Örgütsel Sosyalleşme
Yetiştirme 1,2,3,4,5
Örgüte İlişkin Anlayış 6,7,8,910 Çalışan Desteği 11,12,13,14,15 Gelecek Beklentileri 16,17,18,19,20
Tablo 3.2.’de izlenebileceği gibi örgütsel sosyalleşmenin yetiştirme alt boyutunda beş madde (1, 2, 3, 4, 5), örgüte ilişkin anlayış alt boyutunda beş madde (6,7,8,9 10), çalışan desteği alt boyutunda beş madde (11,12,13,14,15), gelecek beklentileri alt boyutunda ise beş madde (16,17,18,19,20) yer almaktadır. Likert tipi ölçek 1 (Tamamen katılmıyorum) – 5 (Tamamen katılıyorum) aralığında derecelendirilmektedir.