Araştırmanın birinci alt problemi “Üniversitelerde görev yapan akademisyenlerin algılarına göre, üniversitelerin örgütsel yapı özellikleri nasıldır?” olarak belirlenmiştir. Araştırmaya dahil edilen üniversitelerde görev yapmakta olan akademisyenlerin üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerine ilişkin algı düzeylerini ortaya koymak üzere, akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin boyutlarına verdikleri yanıtlardan elde edilen ortalama ve standart sapma değerleri grup bazında ve genel olarak Tablo 4.1., 4.2., 4.3. ve 4.4.’te sunulmuştur.
Tablo 4.1. Birinci Grupta Yer Alan Akademisyenlerin Üniversitelerin Örgütsel Yapı Özelliklerine İlişkin Algılarının Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri
Boyutlar X̄ Ss 1. GRUP ÜNİVERSİTELER Karmaşıklaşma Merkezileşme Formalleşme Tabakalaşma 3.56 .68 3.41 .53 3.02 .46 3.45 .88
Tablo 4.1. incelendiğinde, araştırmaya katılan birinci grupta yer alan akademisyenlerin, üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerinden karmaşıklık boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.56, “Katılıyorum” düzeyinde, merkezileşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.41, “Katılıyorum” düzeyinde, formalleşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.02, “Az Katılıyorum” düzeyinde, tabakalaşma boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.45, “Katılıyorum” düzeyinde olduğu belirlenmiştir. Birinci grupta yer alan akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin boyutlarına ilişkin algı düzeylerinin sırasıyla en yüksek karmaşıklaşma, tabakalaşma, merkezileşme ve formalleşme boyutlarında olduğu görülmüştür.
Tablo 4.2. İkinci Grupta Yer Alan Akademisyenlerin Üniversitelerin Örgütsel Yapı Özelliklerine İlişkin Algılarının Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri
Boyutlar X̄ Ss 2. GRUP ÜNİVERSİTELER Karmaşıklaşma 3.55 .62 Merkezileşme 3.49 .56 Formalleşme 3.02 .53 Tabakalaşma 3.58 .93
Tablo 4.2. incelendiğinde, araştırmaya katılan ikinci grupta yer alan akademisyenlerin, üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerinden karmaşıklık boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.55, “Katılıyorum” düzeyinde, merkezileşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.49, “Katılıyorum” düzeyinde, formalleşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.02, “Az Katılıyorum” düzeyinde, tabakalaşma boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.58, “Katılıyorum” düzeyinde olduğu belirlenmiştir. İkinci grupta yer alan akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin boyutlarına ilişkin algı düzeylerinin sırasıyla en yüksek tabakalaşma, karmaşıklaşma, merkezileşme ve formalleşme boyutlarında olduğu görülmüştür.
Tablo 4.3. Üçüncü Grupta Yer Alan Akademisyenlerin Üniversitelerin Örgütsel Yapı Özelliklerine İlişkin Algılarının Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri
Boyutlar X̄ Ss 3. GRUP ÜNİVERSİTELER Karmaşıklaşma 3.56 .55 Merkezileşme 3.43 .56 Formalleşme 3.04 .51 Tabakalaşma 3.56 .90
Tablo 4.3. incelendiğinde, araştırmaya katılan üçüncü grupta yer alan akademisyenlerin, üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerinden karmaşıklık boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.56, “Katılıyorum” düzeyinde, merkezileşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.43, “Katılıyorum” düzeyinde, formalleşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.04, “Az Katılıyorum” düzeyinde, tabakalaşma boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.56, “Katılıyorum” düzeyinde olduğu belirlenmiştir.
Üçüncü grupta yer alan akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin boyutlarına ilişkin algı düzeylerinin sırasıyla en yüksek karmaşıklaşma ve tabakalaşma, merkezileşme ve formalleşme boyutlarında olduğu görülmüştür.
Tablo 4.4. Araştırmaya Katılan Tüm Akademisyenlerin Üniversitelerin Örgütsel Yapı Özelliklerine İlişkin Algılarının Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri
Boyutlar X̄ Ss TÜM ÜNİVERSİTELER Karmaşıklaşma 3.49 .64 Merkezileşme 3.44 .55 Formalleşme 3.02 .50 Tabakalaşma 3.52 .90
Tablo 4.4. incelendiğinde, araştırmaya katılan tüm akademisyenlerin, üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerinden karmaşıklık boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.49, “Katılıyorum” düzeyinde, merkezileşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.44, “Katılıyorum” düzeyinde, formalleşme boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.02, “Az Katılıyorum” düzeyinde, tabakalaşma boyutuna ilişkin algılarının aritmetik ortalamasının 3.52, “Katılıyorum” düzeyinde olduğu belirlenmiştir. Araştırmaya katılan tüm akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin alt boyutlarına ilişkin algı düzeylerinin sırasıyla en yüksek tabakalaşma, karmaşıklaşma, merkezileşme ve formalleşme boyutlarında olduğu görülmüştür.
Üniversitelerde görev yapan akademisyenlerin görev yaptıkları kurumların örgütsel yapı özelliklerine ilişkin algıları, kuruluş yılına göre gruplanan üniversiteler bazında incelendiğinde: 1992 yılı öncesinde kurulan birinci grup üniversitelerde görev yapan akademisyenlerin, kurumlarının karmaşıklaşma özelliğine ilişkin algı düzeylerinin tabakalaşma özelliğine ilişkin algı düzeylerinden daha yüksek olduğu, 1992- 2006 yılları arasında kurulan ikinci grup üniversitelerde görev yapan akademisyenlerin kurumlarının tabakalaşma özelliğine ilişkin algı düzeylerinin karmaşıklaşma özelliğine ilişkin algı düzeylerinden daha yüksek olduğu, 2007 yılı ve sonrasında kurulan üçüncü grup üniversitelerde görev yapan akademisyenlerin ise kurumlarının karmaşıklaşma ve tabakalaşma özelliklerine ilişkin algı düzeylerinin eşit olduğu
sonucu bulunmuştur. Diğer iki alt boyutun (merkezileşme ve formalleşme) ise, üç grupta da akademisyenlerce en düşük algılandığı sonucuna ulaşılmıştır.
Akademisyenlerin üniversitelerin örgütsel yapı özelliklerine ilişkin algı düzeyleri belirledikten sonra, akademisyenlerin grup olarak, örgütsel yapı boyutlarına ilişkin algılarının yüksek veya düşük olarak değerlendirilmesi ile ölçüm modeli skalasında (Şekil 4.1.) bulundukları yer tespit edilmiştir. Örgütsel yapı bileşenlerinin tüm gruplarda “yüksek” olarak ölçülmesi sonucunda tüm grupların örgütsel yapısının, skalada “2” numaralı ölçüm modeline denk geldiği belirlenmiştir. Buna göre, üniversitelerin örgütsel yapısının mekanik örgüt yapısına benzer derecede yakın oldukları belirlenmiştir.
Tablo 4. 5. Araştırmaya Katılan Akademisyenlerin Örgütsel Yapı Ölçeğinin Alt Boyutlarından Aldıkları Toplam Puanın Ortalamasına Grup Bazında Değerlendirmesi
Karmaşıklık Puanı Merkezileşme Puanı Formalleşme Puanı Tabakalaşma Puanı 1. Grup 32 (+) 20(+) 18(+) 21(+) 2. Grup 30 (+) 21(+) 18(+) 22(+) 3. Grup 32(+) 20(+) 18(+) 21(+)
Tablo 4.5. incelendiğinde, araştırmaya katılan akademisyenlerin örgütsel yapı ölçeğinin karmaşıklık boyutundan aldıkları toplam puan ortalamalarının yüksek (>22.5) düzeyde ve merkezileşme, formalleşme ve tabakalaşma boyutlarından aldıkları toplam puan ortalamalarının yüksek (>15) düzeyde olduğu görülmektedir. Örgütsel yapı bileşenlerinin tümünün yüksek düzeyde olduğunun tespit edilmesi sonucunda, Erol ve Ordu’nun (2018) ilgili makalesine bakıldığında üç gruptaki üniversitelerin yapısının “2” numaralı ölçüm modeline denk geldiği belirlenmiştir. Şekil 4.1.’de görüldüğü üzere, “2” numaralı ölçüm modeli, mekanik örgüt yapısına oldukça yakın bir modeldir.
Şekil 4.1. Ölçüm modelleri /örgütsel yapı varyasyonları.
Alanyazın incelendiğinde, mekanik yapıda olan örgütlerin, rasyonellik, katılık, hiyerarşik yapılanma, sıkı kontrol sistemleri, formal ilişkiler, merkeziyetçi karar alma, formal kural ve prosedürlere sıkı bağlılık, dar kontrol alanı, dikey iletişim, ayrıntılı görev tanımı, standartlaşma, rutin işler gibi kavram ve ifadelerle tanımlandığı görülmektedir. Üniversitelerin de uzmanlaşmanın hakim olduğu, hiyerarşik yapılanmanın ve dar kontrol alanlarının söz konusu olduğu, dikey iletişim kanallarının kullanıldığı, iş tanımları, kural ve düzenlemeler aracılığıyla birimler arası standartlaşmanın sağlandığı yapılar olduğu düşünüldüğünde araştırma sonucunda elde edilen bu bulgunun (Şekil 4.1.) beklendik olduğunu söylemek mümkündür.