Bu araştırmada verilerin toplanmasında; Kişisel Bilgi Formu ve Maslach Tükenmişlik Envanteri araçları kullanılmıştır. Veri toplama araçları tek form haline getirilerek birlikte uygulanmıştır.
2.10.1. Kişisel Bilgi Formu
Kişisel bilgi formu, seçilen araştırma grubu olan akademisyenlerin; yaş, cinsiyet, medeni durum, mesleki kıdem, öğrenim durumu, unvanı, görev yapmakta olduğu fakülte veya yüksekokul ve meslekten duyulan manevi doyum derecesi gibi değişkenlere göre durumlarını ifade eden 8 maddeden oluşan bir ankettir.
2.10.2. Maslach Tükenmişlik Envanteri
Bu araştırmada akademisyenlerin tükenmişlik düzeyini belirlemek için Maslach (1981) tarafından geliştirilmiş, daha sonra Ergin (1993) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış olan Maslach Tükenmişlik Envanteri (Maslach Burnot Inventory-MBI) kullanılmıştır. Toplam 22 maddeden oluşan ölçek (MTE) tükenmişliği üç alt boyutta değerlendirmektedir. Birinci alt boyut olan “duygusal tükenme” boyutunda 9 madde, ikinci alt boyut olan “duyarsızlaşma” boyutunda 5 madde ve üçüncü alt boyut olan “kişisel başarı” boyutunda ise 8 madde yer almaktadır .
Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ni oluşturan üç alt ölçeğin kapsadığı envanter maddeleri aşağıda belirtilmiştir.
- Duygusal Tükenme (DT):
1. İşimden soğuduğumu hissediyorum.
2. İş dönüsü kendimi ruhen tükenmiş hissediyorum.
3. Sabah kalktığımda bir daha bu işi kaldıramayacağımı hissediyorum.
8. Yaptığım işten tükendiğimi hissediyorum.
13. İşimin beni kısıtladığını hissediyorum.
14. İşimde çok fazla çalıştığımı hissediyorum.
16. Doğrudan doğruya insanlarla çalışmak bende çok fazla stres yaratıyor .
20. Yolun sonuna geldiğimi hissediyorum.
- Kişisel Başarısızlık (KB):
4. İşim gereği karşılaştığım insanların ne hissettiğini hemen anlarım.
7. İşim gereği karşılaştığım insanların sorunlarına en uygun çözüm yollarını bulurum.
9. Yaptığım iş sayesinde insanların yaşamına katkıda bulunduğuma inanıyorum.
12. Çok şeyler yapabilecek güçteyim.
17. İşim gereği karşılaştığım insanlarla aramda rahat bir hava yaratırım.
18. İnsanlarla yakın bir çalışmadan sonra kendimi canlanmış hissederim.
19. Bu işte birçok kayda değer başarı elde ettim.
21. İşimdeki duygusal sorunlara serinkanlılıkla yaklaşırım.
- Duyarsızlasma (D):
5. İşim gereği karşılaştığım bazı kimselere sanki insan değillermiş gibi davrandığımı fark ediyorum.
11. Bu işin beni giderek katılaştırmasından korkuyorum.
15. İşim gereği karşılaştığım insanlara ne olduğu umurumda değil.
22. İşim gereği karşılaştığım insanların bazı problemlerini sanki ben yaratmışım gibi davrandıklarını hissediyorum.
2.10.2.1. Maslach Tükenmişlik Envanterinin Güvenirliliği
Bu araştırmada kullanılan MBI ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Ergin (1993) tarafından yapılmıştır. Güvenirlik iki yöntemle incelenmiştir. Bunlardan ilki, ölçeğin her üç alt boyutu için iç tutarlılığın hazırlanmasıdır. Toplam 552 doktor ve hemşireden oluşan denek grubundan elde edilen verilerin söz konusu üç alt boyuta ilişkin Cronbach Alpha katsayıları şu şekildedir. Duygusal tükenme 0,83; Duyarsızlaşma 0,65; Kişisel başarı 0,72. Ölçeğin güvenirliği bir de test/tekrar-test yöntemiyle incelenmiştir. Bunun için ilk uygulamadan 2-4 hafta sonra 99 deneğe ulaşılmıştır. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin tekrar test güvenirlik katsayıları ise Duygusal tükenme 0,83; Duyarsızlaşma 0,72; Kişisel başarı 0,67. şeklindedir (Ergin, 1993: 145).
2.10.2.2. Maslach Tükenmişlik Envanterinin Geçerliliği
Bu araştırmada kullanılan MBI ölçeğinin yapı geçerliği, Ergin tarafından faktör yapısının incelenmesi yoluyla incelenmiştir. Bu doğrultuda yapılan faktör analizi önce 5 doğal faktör ortaya koymuşsa da, bunların üç faktörde yığıldığı görülmüştür. Bu nedenle, varimax rotation yapılarak yeniden değerlendirilmiştir. Bunun sonucunda, üç temel faktör ortaya çıkmıştır. Bu da, MBI ölçeğinin Türkçe uyarlamasının, özgün İngilizce ölçek ile tamamen tutarlı olduğunu ortaya koymuştur. Bu faktörler;
1-Duygusal Tükenme (1, 2, 3, 6, 8, 13, 14, 16, 20)
3-Kişisel Başarısızlık, alt faktörleridir (4, 7, 9, 12, 17, 18, 19, 21) (Ergin, 1993: 145-146).
2.10.2.3. Maslach Tükenmişlik Envanterinin Cevaplanması
Araştırmada kullanılan Maslach Tükenmişlik Envanteri 22 sorudan oluşmaktadır. Maslach Tükenmişlik Envanterinin cevap seçenekleri likert tipine uygun olarak hazırlanmış ve 0-4 arasında değişen değerlerle ifade edilmiştir. Envanteri dolduran kişilerden soru maddesinde belirtilen duyguyu yaşama yoğunluğuna göre cevaplaması istenmektedir. Araştırmaya katılan kişiden, soruda belirtilen duyguyu yaşama yoğunluğunu belirten seçeneği işaretlemesi istenmektedir.
2.10.2.4. Maslach Tükenmişlik Envanterinin Puanlanması
Maslach Tükenmişlik Envanteri‘nde yapılan puanlama sonucunda toplam puan ve alt ölçek puanları elde edilmektedir. Maslach Tükenmişlik Envanteri‘ni oluşturan üç alt ölçeğin puanları her madde için 0- 4 puan arasında değerlendirilir, her alt ölçek için ayrı ayrı toplanarak kişinin alt ölçeklerden aldığı puanlar hesaplanır. Duygusal Tükenme ve Duyarsızlaşma alt boyutları olumlu, Kişisel Başarı alt boyutu ise olumsuz ifadeler içermektedir. Olumsuz ifadelerin ters yönde puanlanmaları gerekmektedir. Bu nedenle Duygusal Tükenme (DT) ve Duyarsızlaşma (D) alt ölçeklerinden yüksek puanlar , Kişisel Başarı (KB) alt ölçeğinden düşük puanlar almak tükenmişliği ifade etmektedir. Buna göre DT ve D alt ölçeklerini oluşturan maddeler; ” hiçbir zaman = 0, çok nadir = 1, bazen = 2, çoğu zaman = 3, her zaman = 4 “ şeklinde, KB alt ölçeğini oluşturan maddeler ise ters puanlama ile “ her zaman = 0, çoğu zaman = 1, bazen = 2, çok nadir = 3, hiç bir zaman = 4 “ şeklinde puanlanır. Bu şekilde alt ölçek puanları hesaplanır. Bu üç alt ölçeklerden alınan puan arttıkça tükenmişlik düzeyi de artmaktadır.
2.10.2.5. Maslach Tükenmişlik Envanterinin Puanlarının Yorumu
Maslach Tükenmişlik Envanterinin alt ölçeklerinden alınan puanlar yorumlanırken
Duygusal Tükenme alt boyutunda, 27 puan ve üzeri yüksek, 17-26 puan arası normal, 0-16 puan arası ise düşük bir tükenmeyi ifade eder. Duyarsızlaşma alt boyutunda, 13 ve üzeri puan yüksek, 7-12 puan arası normal, 0-6 puan arası ise düşük düzeyde bir duyarsızlaşmayı ifade eder. Son olarak Kişisel Başarı alt boyutunda ise, 0-31 puan arası yüksek, 32-28 arası normal, 39 ve üzeri düşük bir kişisel başarısızlık boyutunu anlatır.