Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada veri toplama aracı olarak, Öğrenci Bilgi Formu, Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği-Öğretmen Formu, Öğretmen Bilgi Formu, Öğretmen Görüşme Formu ve Gözlem Formu kullanılmıştır.

Ö6 41+ Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

11-15 yıl 11-15yıl Tam gün O4 Bağımsız Anaokulu Ö7 31-35 Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

6-10 yıl 1-5yıl Tam gün O5 Bağımsız Anaokulu Ö8 31-35 Lisansüstü Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

6-10 yıl 1-5yıl Yarım gün O5 Bağımsız Anaokulu Ö9 41+ Ön Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

21 yıl + 21 yıl + Tam gün O6 Bağımsız Anaokulu Ö10 26-30 Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

6-10 yıl 1-5 yıl Yarım gün O6 Bağımsız Anaokulu Ö11 26-30 Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

6-10 yıl 6-10 yıl Tam gün O5 Bağımsız Anaokulu Ö12 26-30 Lisans Okulöncesi/ Anaokulu Öğr.

6-10 yıl 1-5 yıl Tam gün

O6 Bağımsız Anaokulu

3.4.1. Öğrenci Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından geliştirilen Öğrenci Bilgi Formunda, çocukların demografik özellikleri (çocuğun adı soyadı, çocuğun devam ettiği okul adı, çocuğun okula başlama tarihi, çocuğun cinsiyeti, çocuğun doğum tarihi) ve çocukların ebeveyn bilgileri (anne eğitim durumu, baba eğitim durumu, anne ve baba mesleği, anne ve babanın medeni durumu, kardeş sayısı, ailenin sosyo-ekonomik düzeyi) yer almaktadır (Ek 3).

3.4.2. Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği-Öğretmen Formu

Özgün ölçek, Nicki R. Crick, Juan. F. Casas ve Monique Mosher tarafından 1997 yılında ABD’de okul öncesi dönem çocukların sosyal davranışlarını öğretmen değerlendirmesine dayalı olarak belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçeğin geliştirilmesinde ve maddelerin hazırlanmasında daha önce Nicki R. Crick (27) tarafından ilköğretim çağı çocuklarının sosyal davranışlarını değerlendirmek için geliştirilmiş olan Çocukların Sosyal Davranışları Ölçeği- Öğretmen Formu (Children’s Social Behavior Scale- Teacher Form (CSBS-TF)) isimli ölçekten yararlanılarak uyarlama yapılmıştır. Bu ölçek altı alt boyuttan oluşmaktadır. İlişkisel saldırganlık alt boyutu 8 madde, açık/fiziksel saldırganlık 8 madde, olumlu sosyal davranış alt boyutu 4 madde, depresif duygulanım alt boyutu 3 madde, aynı cinsiyetten akran kabulü alt boyutu 1 madde ve karşı cinsiyetten akran kabulü alt boyutu 1 madde olmak üzere toplam 25 maddeden oluşmaktadır. Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği- Öğretmen Formu’nun (OÖSDÖ-ÖF) (Preschool Social Behavior Scale- Teacher Form, PSBS-TF) geliştirilme sürecinde ise Çocukların Sosyal Davranışları Ölçeği- Öğretmen Formu (Children’s Social Behavior Scale- Teacher Form (CSBS-TF)’nun geliştirilme çalışmaları sürecine dahil olan ve 25 maddeden oluşan formun üzerinde çalışılarak yeniden hazırlanmıştır (Ek 4).

Araçta cevaplayıcı için likert tipi beşli derecelendirme ölçeği kullanılmıştır. Derecelendirme ölçekleri, bireylerin başka bireylerin nitelik ve davranışları hakkındaki gözlem sonuçlarını ya da kanılarını farklı dereceler içinde saptamasına olanak veren bir ölçme aracıdır. Madde cevapları için puanlama, hiçbir zaman (1) ile her zaman (5) arasında yapılmaktadır. Ölçeğin cevaplayıcısı olan öğretmenden

çocuğun her bir maddede ifade edilen davranışı hangi sıklıkla gösterdiğini değerlendirmesi istenmektedir. Ölçekte tersine çevrilerek puanlanan 1 madde bulunmaktadır.

Ölçeğin Türk diline ve kültürüne uyarlama çalışmaları Şen (2009) tarafından yapılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda ölçeğin Türk dili ve kültürüne uyarlanan versiyonunun dört faktörlü olduğu bildirilmiştir.

Ölçeğin birinci faktörü açık/fiziksel saldırganlık 2, 5, 7, 12, 14, 17, 20, 23., (Diğerlerine tekme atar ya da vurur), ikinci faktörü, olumlu sosyal davranış, 1, 3, 6, 10, 18, 24, 25. (Paylaşmada ve sırasını takip etmede iyidir), üçüncü faktörü, ilişkisel

saldırganlık 4, 8, 11, 15, 21, 22. (Akranı istediğini yapmazsa, onunla

oynamayacağını ya da onun arkadaşı olmayacağını söyler) ve dördüncü faktörü,

depresif duygulanım 6, 16, 19. Maddelerden (Akranına kızdığında arkasını döner ya

da uzaklaşır) oluştuğu belirlenmiştir. Faktörlerden birincisi (açık/fiziksel saldırganlık) ölçeğe ilişkin toplam varyansın %44.10’unu, ikinci faktör (olumlu sosyal davranış) %12.03’ünü, üçüncü faktör (ilişkisel saldırganlık) %8.32’sini ve dördüncü faktör (depresif duygulanım) %5.51’ini açıklamaktadır. Birinci faktörde yer alan maddelerin faktör yük değerleri .97 ile .65 arasında değişirken, bu değerler ikinci faktörde yer alan 7 madde için .80 ile .56, üçüncü faktörde yer alan 6 madde için .83 ile .61 ve dördüncü faktörde yer alan 3 madde için .86 ile .51 arasında değişiklik göstermektedir. Ölçeğin alt boyutlara ilişkin Cronbach alpha (α) iç tutarlık katsayıları açık/fiziksel saldırganlık alt boyutu için .95, olumlu sosyal davranış alt boyutu için .89, ilişkisel saldırganlık alt boyutu için .90 ve depresif duygulanım alt boyutu için ise .51 bulunmuştur. Test- tekrar test güvenirlik katsayısının ise; açık/fiziksel saldırganlık alt boyutu için .85, olumlu sosyal davranış alt boyutu için .81, ilişkisel saldırganlık alt boyutu için .73 ve depresif duygulanım alt boyutu için .56 olduğu görülmektedir. Bu araştırmada, sadece açık/fiziksel saldırganlık ile ilişkisel saldırganlık alt boyutlarına ilişkin veriler toplanmış ve analiz edilmiştir.

Ölçeğin geçerliğini test etmede; kapsam geçerliği bağlamında uzman görüşü, yapı geçerliği için açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi, görünüş geçerliği ve özelliği bilinen grupların test puanları arasındaki farkın anlamlılığı yöntemleri kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirliğini test etmek için ise, her yaş grubu ve ölçeğin her

bir boyutu için iç tutarlılık katsayısı ve test-tekrar test güvenirlik katsayısı hesaplamaları yapılmıştır. Sonuç olarak, Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği- Öğretmen Formu’nun geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına ait tüm bulgular, ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının tatmin edici niteliklere sahip olduğunu göstermiştir (Şen ve Arı, 2011).

Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği-Öğretmen Formunun araştırmada kullanılabilmesi için Şen ile görüşülmüş ve gerekli izinler alınarak ölçek araştırmada betimleyici bir veri toplama aracı olarak kullanılmıştır (Ek 2).

3.4.3. Öğretmen Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından geliştirilen Öğretmen Bilgi Formunda, okulöncesi öğretmenlerinin cinsiyet, yaş, mezun olunan öğretim programı, mezun olunan bölüm, kıdem, çalışılan kurum türü ve çalışma saatleri ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Öğretmen Bilgi Formunun giriş bölümünde okulöncesi öğretmenlerine araştırmacıyı tanıtan ve araştırmanın amacını açıklayan bir bölüm yer almıştır (Ek 5).

3.4.4. Öğretmen Görüşme Formu

Okul öncesi öğretmenlerinin eğitim ortamında karşılaştıkları saldırgan davranışlarla baş etme stratejilerini belirlemek amacı ile araştırmacı tarafından yarı yapılandırılmış Öğretmen Görüşme Formu hazırlanmıştır. Öğretmen Görüşme Formu, standartlaştırılmış açık uçlu görüşme yaklaşımı dikkate alınarak hazırlanmış, açık uçlu 4 sorudan oluşmaktadır. Standartlaştırılmış açık uçlu görüşme yaklaşımı, dikkatlice yazılmış ve sıraya konulmuş bir dizi sorudan oluşur ve her görüşülen bireye bu sorular aynı tarz ve sırada sorulur. Bu yaklaşım görüşmeci yanlılığını ve öznelliğini azaltır (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Öğretmen Görüşme Formu, ilgili alan yazın taranarak ve araştırmanın birinci bölümünde betimleyici veri toplamak için kullanılan “Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği-Öğretmen Formu” temel alınarak oluşturulmuştur. Okul Öncesi Sosyal Davranış Ölçeği-Öğretmen Formunun ilişkisel saldırganlık ve fiziksel saldırganlık faktörlerinde yer alan maddeleri incelenmiş, bu maddelerdeki durumlardan yola çıkılarak dört sorudan oluşan bir form hazırlanmıştır. Hazırlanan görüşme formuna 3

alan uzmanının görüşleri doğrultusunda yeniden düzenlenmeler yapılarak son şekli verilmiştir. Öğretmen Görüşme Formunda iki tane ilişkisel saldırganlık ve iki tanede fiziksel saldırganlıkla ilgili olmak üzere, dört farklı problem durumu betimleyen dört soru yer almıştır ve öğretmenlere böyle bir problem durumu ile karşılaştıklarında ne yapacakları sorulmuştur (Ek 6). Aşağıda Öğretmen Görüşme Formunda yer alan sorulardan bir tane örnek verilmiştir.

Doruk ve Mert birlikte blok köşesinde oynuyorlardı. Doruk en sevdiği büyük kamyonu alarak blokları kamyona doldurmaya başladı. Mert de şoför olmaya karar verip küçük kamyonu eline aldı. Daha sonra Mert, Doruk’un yanına gidip büyük kamyonu kendisine vermesini istedi. Doruk kamyonu vermeyince Mert, Doruk’a vurarak oradan uzaklaştı. Bu durumda ne yaparsınız?

3.4.5. Gözlem Formu

Araştırmanın yürütüldüğü okullardaki yönetici ve öğretmenlerin eğitim ortamında yapılacak gözlem çalışmalarında görüntü ve ses kayıt cihazlarının kullanılmasına izin vermemeleri nedeniyle, sınıf ortamında gözlemlenen her durumun “not alma” yoluyla kayıt edilmesine karar verilmiştir. Sınıf gözlemleri sırasında not almayı kolaylaştırmak amacıyla ilgili literatürden yararlanılarak araştırmacı tarafından “Gözlem Formu” hazırlanmıştır (Ek 7). Gözlem formunda, okul adı, çocuğun adı soyadı, yaş grubu, gözlem tarihi ve gözlem yapılan etkinlik ile ilgili tanımlayıcı bilgiler yer almıştır. Formda, çocuklarda gözlenen saldırgan davranışların türü ve sıklığı belirtilmiş, açıklamalar bölümünde saldırgan davranışın öncülleri ve öğretmenlerin bu davranışlarla baş etme stratejileri ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Eğitim ortamında yapılan gözlemler sırasında araştırmacı, çocukların saldırgan davranışlarını ve öğretmenlerin bu davranışlarla baş etme stratejilerini doğal ortamında doğrudan ve bütün yönleriyle inceleme olanağı bulmuş ve Gözlem Formu ile tüm ayrıntılar kayıt altına alınmaya çalışılmıştır.