Tipolojiler

Güvenlik, aktivite-donatı alanları, dışarıdaki çevreden ayrışma biçimi ve kullanıcı profili temaları ile ilgili farklı korumalı yerleşim tipolojileri vardır.

Blakely ve Snyder’e (1997) göre, korumalı yerleşimler yaşam tarzı, prestij ve güvenlik bölgesi olmak üzere üç farklı tipten oluşmaktadır.

1. Yaşam tarzı: Kapılar ve duvarlar güvenliği sağlamak dışında, donatıların ve

boşzaman aktivite alanlarının dış çevreden ayrılmasını sağlamaktadırlar.

Yaşam tarzı toplulukları kendi içinde üç kategoriye ayrılmaktadırlar. Bunlar;

• Emekli toplulukları (kent çeperinde yer alan ve çoğunluğu başlangıçta ikinci konut olarak kullanılan konutlar)

• Golf ve boş zaman aktivite toplulukları

• Yeni banliyö kenti toplulukları (binlerce konuttan oluşan ve üst-üst orta-orta gelir grubunu içeren topluluklar)

2. Prestij: Duvarlar ve kapılar prestij, farklılık ve ayrıcalıklılık sağlamaktadır.

Rekreasyonel özellikleri yaşam tarzı topluluklarına göre daha sınırlıdır. Kapıları ve duvarları dışında aslında standart konut yerleşimleridir.

Prestij toplulukları kendi içinde üç kategoriye ayrılmaktadırlar. Bunlar;

• Zengin ve ünlü toplulukları (Medyadan kaçan ünlü ve zengin grubun yerleşimleri)

• Süper zenginlerin toplulukları (top-fifth communities) (Prestij amaçlı üst sınıf için yapılan yerleşimler)

• Yönetici toplulukları (executive community) (Üst-orta sınıf yerleşimleri)

3. Güvenlik bölgesi: Suç korkusundan ve trafikten kaçış alanlarıdır. Üst, üst orta

ve orta gelir grubundan oluşmaktadırlar.

Güvenlik bölgesi toplulukları kendi içinde üç kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar;

• Kent içinde (city perch) yer alanlar

• Banliyöde (suburban perch) bulunanlar

• Barikatlarla sokak kapatma (barricade perch) şeklinde olanlar

Blakely ve Snyder (1997) sınıflamasında; yaşam tarzı topluluklarında rekreasyon tabanlı bir ayrışma, prestij topluluklarında gayrimenkul değerini garanti altına alma ve arttırma tabanlı bir ayrışma ve güvenlik bölgesi topluluklarında ise güvenli bir bölge yaratma tabanlı bir ayrışma söz konusudur. Tüm bu tipolojiler sosyal değerler ve motivasyonlar açısından farklılık göstermektedirler. Yaşam tarzı topluluklarında özelleştirme hizmetlerin sağlanması temellidir. Prestij topluluklarda ise homojenlik ve istikrar önemli olmaktadır. Güvenlik bölgesi topluluklarında ise suç korkusu nedeniyle toplumun geri kalanını dışarıda bırakma ve ondan ayrışma temel gerekçedir.

Burke (2001) korumalı yerleşimleri beş grup altında toplamaktadır:

• Kentsel güvenlik bölgesi (urban security zone): Mevcut bir kentsel parçaya kapılar ve duvarlar ekleyerek istenmeyen yayaların ve araçların alana girişini engellemek amacıyla oluşturulan yerleşimlerdir.

• Güvenli apartman toplulukları (secure apartment complexes): 3-4 katlı apartmanlardan oluşan ve özel bir açık alan vb. bulunmayan korumalı yerleşim tipidir.

• Güvenli banliyö gayrimenkulleri (secure suburban estates): En yaygın korumalı yerleşim tipidir. Banliyöde yer alan ve pek çok aktivite-donatı alanına sahip korumalı yerleşim tipidir.

• Güvenli resort toplulukları (secure resort communities): Banliyö yapılaşmalarından çok daha büyük olan ve tatil-dinlenme temelli yaşam tarzı donatılarını içeren alanlardır.

• Güvenli kırsal-konut gayrimenkulleri (secure rural-residential estates): Kentin çeperlerinde yer alan düşük yoğunlukta geniş bahçeli tek evlerden oluşan yerleşimlerdir.

Luymes (1997), korumalı yerleşimleri girişteki kontrol düzeyi ve çevresel geçirgenlik düzeylerine göre dört grup altında toplamıştır.

• 1. Derece güvenlik düzeyi: Sembolik bir giriş kapısına sahip, duvarları alçak ve süreksiz olan korumalı yerleşimleri kapsamaktadır.

• 2. Derece güvenlik düzeyi: Girişin elektronik sistemlerle kontrol edildiği ve çevresinin çitlerle ve/veya bitkilendirme ile sınırlandırıldığı korumalı yerleşimleri içermektedir.

• 3. Derece güvenlik düzeyi: 24 saat güvenliğin bekçi kulübesinde beklediği ve etrafı 2m’den alçak dekoratif duvarlarla çevrili olan korumalı yerleşim tipidir.

• 4. Derece güvenlik düzeyi: Korumalı yerleşim içine girişte iki (bazen daha fazla) ayrı güvenlik kapısından geçilmektedir. Kısacası alanın içine girmek için birkaç kontrol noktasından geçmek gerekmektedir. 2m’den yüksek sürekli duvarlarla çevrilmiş en yüksek güvenliğe sahip korumalı yerleşimler bu grupta yer almaktadır.

Luymes’in (1997) sınıflandırmasında, 1.Derece güvenlik düzeyinden 4. derece güvenlik düzeyine doğru güvenlik düzeyi artarken çevresel geçirgenlik düzeyi azalmaktadır.

Grant ve Mittelsteadt (2004) ise Blakely ve Snyder’in yukarıda bahsedilen sınıflandırmasına mülkiyet yapısını, konumu, büyüklüğü ve politik bağlamı eklemişlerdir. Korumalı yerleşimler mülkiyet yapılarına göre; kendi evine sahipliğin, kondominyum sahipliğinin, mevsimlik kullanımın olduğu ve kiracı olunan olarak dört gruba ayrılmaktadırlar. Konumla ilgili olarak ise kent içi boş alanları dolduran, banliyölerdeki yeşil alanlarda konumlanan, kentin oldukça dışında yer alan (resort) ve kent içi kırsal alanlarda konumlananlar olarak dört grupta toplanmaktadırlar. Korumalı yerleşimler büyüklüklerine göre; çıkmaz sokak (cul-de-sac), mahalle (10-

100 konut birimi), köy (yüzlerce konut birimini ve ek olarak ticaret alanlarını içeren) ve kasaba (binlerce konut biriminde ve karma kullanımlardan oluşan yerleşim) ölçeklerinde bulunmaktadırlar. Korumalı yerleşimin bulunduğu ortamdaki politik yaklaşım korumalı yerleşimlerin gelişimini etkilemektedir. Bu nedenle KY’lerin üretim süreçleri politik bağlama göre çeşitlilik göstermektedir. KY’lerin sınırlandırılması amaçlı politikalarla KY’lerin gelişimini destekleyen politikalar farklı süreçleri tanımlamaktadır. Ayrıca KY’lerin büyüyen/gelişen bir alanda ya da durağan/köhneyen bir alanda yer alması da politik yaklaşımları farklılaştırmaktadır.

Yukarıda bahsedilen genel sınıflandırmaların yanı sıra ülkelere özel korumalı yerleşim tipolojileri de mevcuttur.

Giglia (2003), Meksika’daki KY’leri gelir gruplarına göre beş sınıfta toplamaktadır. Bunlar;

1. Orta-alt sınıf konut gelişmeleri: Duvarlar ve çitlerle çevrili olsalar da kapılar

her zaman açıktır ve ayırıcılarda süreklilik olmadığı için alana girmek serbest. Yerleşim sakinleri, uyuşturucu bağımlılarından ve hırsızlardan tedirgin durumdadırlar ve yerleşim içindeki bazı alanlar mekansal olarak çok kötü durumdadırlar (çöpler, grafitiler vb.) ve genç evsizler korumalı yerleşimlerin bahçelerinde uyumaktadırlar.

2. Orta sınıf konut gelişmeleri: Duvarlarla çevrili ve 24 saat güvenliğin kapıda

beklediği tek giriş kapısı olan yerleşimlerdir. Orta gelir grubu entellektüeller, Güney Amerika’dan gelenler ve yurt dışından gelenler (Asya ve Doğu Avrupa) bu alanlarda ikamet etmektedirler.

3. Orta-üst sınıf yatay kondominyumlar: Ormana yakın sessiz bir alan üzerinde

konumlanmaktadırlar. Güvenliğe ve her işe bakan bir kapıcısı mevcuttur.

4. Üst sınıf duvarlı mahalleler: Alan tamamen çitlerle-duvarlarla çevrilidir.

Alanda güvenlik görevlileri ve otomatik bariyerler mevcuttur ve alana kartla giriş yapılmaktadır. Kente çok uzak olmayan orman içinde izole yerleşimlerdir.

Şili’de iki tip KY vardır: Dikey kondominyumlar (farklı apartman dairelerinden oluşan yüksek bloklar) ve düşey kondominyumlar (tek parsele yerleşmiş bungalovlar) (Borsdorf ve diğ., 2007).

Brezilya’daki KY’ler; özel kondominyumlar, kapalı parseller ya da adalar, yatay kondominyumlar, ayrıcalıklı kondominyumlar vb. gibi pek çok tipte üretilmektedir. Yatay kondominyumlar üst ve orta sınıfa hitap etmektedir. Kentin çeperinde yoksul bölgeye yakın konumda yer almaktadır (Silva, 2007).

Suudi Arabistan’da temelde üç tip KY vardır. Bunlar; geniş aile yerleşimleri, kültürel yerleşimler ve devlet görevlilerinin oturduğu yerleşimlerdir (Glasze ve Alkhayyal, 2002). Geniş aile yerleşimi bir grup villadan oluşmaktadır ve her villanın kendi girişi özeldir. Konut birimlerinden birisi daha büyüktür ve orada aile reisi yaşamaktadır. Ortak alanda yüzme havuzu, bahçe, çocuk oyun alanı vb. alanlar bulunmaktadır. Kültürel yerleşimlerde batılı profesyoneller oturmaktadır. Yabancılar için yapılan bu KY’ler üç tipten oluşmaktadır.

1. Bekar kalifiye işçiler için yapılan portatif, hareketli ve prefabrike ünitelerden

oluşan yerleşimler,

2. Bekar yarı profesyoneller ya da teknikerler için yapılan ve içinde birkaç

donatı ve hizmet bulunan basit konutlar,

3. Göçle gelmiş profesyonellerin aileleri ile birlikte yaşadıkları bilinen

anlamıyla KY’lerdir (Peyzajı, pek çok aktivite ve donatı alanı, yerel kliniği vb. olan)

Lübnan’daki KY’ler ise; kondominyum tipi apartmanlar, KY tipi yerleşimler (müstakil evler ve apartmanlardan oluşan) ve villa komplekslerinden oluşmaktadırlar. Ayrıca ikinci konut olarak kullanılan sahil evleri, dağ evleri ve kayak kasabaları da bir çeşit KY olarak değerlendirilmektedir (Glasze ve Alkhayyal, 2002).

Çin’de iki tip KY vardır: Sosyalist dönemden kalma iş birimi yerleşkesi (work-unit compounds) ve günümüzdeki bilinen haliyle KY’ler (commodity housing enclaves) (Wu, 2005).