Araştırma Tasarımı ve Stratejileri

Alan araştırmasında nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yöntemi benimsenerek, görüşme formu yaklaşımı ile derinlemesine görüşme tekniği kullanılmıştır.

Araştırma sürecinde şekillenen, keşfetmeye ve anlamaya öncelik veren nitel araştırma yöntemi; “gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama

yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma” olarak tanımlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.39). Nitel araştırma, araştırma sürecinin çeşitli aşamaları arasındaki karşılıklı etkileşimi, esnekliği ve ilişkiyi ön plana çıkarmaktadır (Maxwell, 1996). Nitel araştırmanın en önemli özellikleri; doğal ortama duyarlık, araştırmacının katılımcı rolü, bütüncül yaklaşım, algıların ortaya konması, araştırma deseninde esneklik, tümevarımcı analiz ve nitel veridir (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Nitel araştırma, genellenebilir sonuçlar üretme çabası içinde değildir. Araştırmada kesin kurallar ve standartlar olmaması, her araştırma probleminin kendine özgü bir araştırma desenine ve veri analiz stratejisine sahip olmasını gerektirir. Bu nedenle her nitel araştırma kendine özgüdür ve nitel araştırmacı da bu sürecin doğal bir parçasıdır.

Nitel araştırma genel olarak probleme karar verme, veri kaynaklarını belirleme, veri toplama aracını oluşturma, veri toplama, verileri analiz etme ve yorumlama aşamalarından oluşur.

Araştırma problemi belirlenirken, problemi oluşturan değişkenlerin birlikteliği temel alınarak, araştırmaya katılan bireylerin algılarının ve deneyimlerinin ortaya konması hedeflenmektedir. Bu bağlamda, tez çalışması kapsamında yapılan araştırmada açık ve esnek bir tutum izlenmiş ve ilgili araştırma sorusuna ilişkin mümkün olduğu kadar detaylı ve derinlemesine veri toplanmaya çalışılmıştır. Bu tür çalışmalarda araştırmacı topladığı tanımlayıcı ve detaylı verilerden yola çıkarak incelediği probleme ilişkin ana temaları ortaya çıkarma, topladığı verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma ve bu verilerden yola çıkarak bir kuram oluşturmaya çalışır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Nitel araştırmanın tüm aşamaları araştırma probleminden etkilendiği gibi, yine bu etkenler, araştırma probleminin daha açık bir biçimde belirlenmesine ve tanımlanmasına katkıda bulunurlar.

Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan ve tez kapsamında kullanılan “durum çalışması” her olayın kendi ortamı içinde değerlendirilmesini ön planda tutmaktadır. Nitel durum çalışmasında, bir duruma ilişkin etkenler (ortam, bireyler, olaylar, süreçler vb.) bütüncül bir yaklaşımla ele alınırken ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve ilgili durumdan nasıl etkilendikleri üzerinde odaklanılır. Durum çalışması, “nasıl”,

“niçin” ve “ne” sorularını temel alan, araştırmacının kontrol edemediği bir olgu ya da olayı derinliğine incelemesine olanak veren araştırma yöntemidir. Durum çalışması aşamaları; araştırma sorularının geliştirilmesi, araştırmanın alt problemlerinin geliştirilmesi, analiz biriminin saptanması, çalışılacak durumun belirlenmesi, araştırmaya katılacak bireylerin seçimi, verilerin toplanması ve toplanan verinin alt problemlerle ilişkilendirilmesi, verinin analiz edilmesi ve yorumlanması, durum çalışmasının raporlaştırılmasıdır. Tez kapsamında yapılan durum çalışmasında bütüncül çoklu durum deseni kullanılmıştır. Her bir durum kendi içinde bütüncül olarak ele alınmış ve daha sonra birbirleriyle karşılaştırılmıştır.

Nitel yöntemlerden en sık kullanılanı görüşmedir ve tez kapsamında “görüşme formu yaklaşımı” ile gerçekleştirilmiştir. Görüşme, insanların bakış açılarını, deneyimlerini, duygularını ve algılarını ortaya koymak için kullanılan, oldukça güçlü bir yöntemdir (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Durum çalışmalarında “analitik genelleme” yapılabilir ve analitik genellemede araştırmacı, bir evrene değil, bir kurama genelleme yapmaktadır. Ancak bazı durumlarda araştırmanın sınırları bağlamında istatistiksel genelleme de yapılabilir.

Araştırma sorularının açık uçlu olarak hazırlanması, araştırmacıya keşfetme ve toplanan verilerden yola çıkarak kuram oluşturma olanağı sağlar. Tez kapsamında “amaçlı örnekleme yöntemi” kullanılarak zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak sağlanmıştır. Tez kapsamında amaçlı örnekleme yönteminde maksimum çeşitlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Kuramsal örneklemede araştırmacı veri toplarken örnekleminin ne kadar büyük olacağından emin değildir. Ancak araştırmacı, ortaya çıkan kavramlar ve süreçler birbirini tekrar etmeye başladığı zaman yeterli sayıda veri kaynağına (tez kapsamında bireylere) ulaştığına karar verebilmektedir. Tez kapsamında yapılan alan araştırmasında 33 hanehalkı ile görüşüldükten sonra ortaya çıkan kavramların ve süreçlerin tekrar etmeye başladığı görülmüştür. Bu sebeple çalışmanın doygunluğa ulaştığı örneklem 33 hanehalkından oluşmaktadır.

Tez kapsamında veri analizi olarak kullanılan “içerik analizi”, elde edilen verilerin daha yakından incelenmesini ve bu verileri açıklayan kavram ve temalara ulaşılmasını sağlamaktadır. Araştırmacının yorumları, betimsel bulgularla desteklendiği takdirde okuyucu için büyük önem taşımaktadır. İçerik analizinde

temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Bu nedenle, toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması, daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan temaların saptanması gerekmektedir. Amaç, kodlama yoluyla verilerin altında yatan kavramları ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmaktır. Ortaya çıkan kodlar (kavramlar) ve bu kodlar arasındaki ilişkiler (temalar), verilerin altında yatan olguyu ya da kuramı açıklamada kullanılan temel taşlar olarak görev yapmaktadır. Elde edilen verilerin analizi sırasıyla; veri kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması aşamalarından oluşmaktadır.

Korumalı yerleşimlerin tercih sebeplerinde etkili olan faktörlerin irdelenmesi konulu tez çalışmasının araştırma tasarım şeması Şekil 3.4’te yer almaktadır.

Şekil 3.4 : Korumalı yerleşimlerin tercih sebeplerinde etkili olan faktörlerin .... ... .irdelenmesi konulu araştırma tasarım şeması. ...