2. GEREÇ ve YÖNTEM
2.2. YÖNTEM
2.2.8. Tibia Külü, Kalsiyum, Fosfor, Mangan ve Çinko
2.2.7. Sıcak Karkas Randımanının Belirlenmesi
Karkaslar kesim işlemi tamamlandıktan hemen sonra tartılarak sıcak karkas ağırlıkları belirlenmiştir. Sıcak karkas ağırlıkları kesim öncesi ağırlıklara bölünerek sıcak karkas randımanı hesaplanmıştır:
Sıcak karkas ağırlığı (g)
Sıcak karkas randımanı, % = _______________________ x 100 Kesim öncesi canlı ağırlık (g)
2.2.8. Tibia Külü, Kalsiyum, Fosfor, Mangan ve Çinko Düzeylerinin Belirlenmesi
Deneme sonunda her alt gruptan 3’er adet olmak üzere, her ana gruptan toplam 12 hayvan kesilerek tibia kül ve Ca, P, Zn, Mn mineral düzeyleri saptanmıştır. Tibia kül oranı IAEA (1980) tarafından önerilen yönteme göre yapılmıştır. Tibia Ca, Zn ve Mn düzeyleri Van Loon (1980) tarafından önerilen yönteme göre kuru yakmayı takiben yaş yakma yapılarak atomik absorbsiyon
spektrometrede (Thermo, M Series 602144v1,23), P analizleri ise hazır ticari kit (Audit) kullanılarak spektrofotometrede (Shimatzu 770 CL, Serial no:U00203901190) yapılmıştır.
2.2.9. Kan Serumunda Kalsiyum ve Fosfor ile Kan Plazmasında Çinko ve Mangan Düzeylerinin Belirlenmesi
Kesim anında normal ve heparinli tüplere kan alınarak 30-60 dakika içerisinde 3000 devirde 10 dakika süreyle santrifüj yapılarak serum ve plazmalar çıkarılmıştır. Elde edilen kan numuneleri kapaklı tüplere alınarak analizler yapılıncaya kadar derin dondurucuda saklanmıştır. Kan serumunda Ca ve inorganik P değerleri hazır ticari kit (Audit) kullanılarak spektrofotometrede (Shimatzu 770 CL, Serial no:U00203901190), plazma Zn ve Mn düzeyleri ise Revy ve ark. (2004) tarafından önerilen metoda göre numuneler hazırlanarak atomik absorbsiyon spektrometrede (Thermo, M Series602144v1,23) ölçülmüştür.
2.2.10. Dışkıda Fosfor Düzeylerinin Belirlenmesi
Denemenin 39-40. günlerinde her alt gruptan 3 adet broyler rastgele seçilerek ayrı bölmelere alınmış ve tepsilerde toplanan dışkılar daha sonra birleştirilmiştir. Toplanan dışkılar 55-60 0C’de kurutulup öğütüldükten sonra 0.5 mm elekten geçirilmiştir. Numuneler analiz edilinceye kadar derin dondurucuda saklanmıştır. Dışkı numuneleri yaş yakma (nitrik-perklorik asit) işlemine tabi tutulmuş ve inorganik P konsantrasyonu hazır ticari kit (Audit) kullanılarak spektrofotometrede (Shimatzu 770 CL, Serial no:U00203901190) belirlenmiştir.
2.2.11. Tibial Diskondroplazi İnsidensinin Belirlenmesi
Tibial diskondroplazi insidensi için alınan tibialarının proksimal bölümleri Bancroft ve Gamble (2002) tarafından belirtilen yönteme göre Ankara
Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı Laboratuvarları’nda dekalsifiye edilmiş ve alkol serileri ile kloroformdan geçirilerek parafinde bloklanmıştır. Her parafin bloktan 5 mikron kalınlığında kesitler alınarak Hematoksilen-Eozin (HxE) boyası ile boyandıktan sonra, preparatların ışık mikroskobunda histopatolojik incelemesi ve sonuçların değerlendirilmesi İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı’nın katkılarıyla yapılmıştır.
2.2.12. Ölüm Oranlarının Belirlenmesi
Çalışma süresince gerçekleşen ölümler günlük olarak kayıt edilmiştir.
2.2.13. İstatistik Analizler
Gruplarda canlı ağırlık, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi ve yemden yararlanma derecesi, sıcak karkas randımanı, kanda kalsiyum, inorganik fosfor, çinko ve mangan düzeyleri ile kemikte kül, kalsiyum, fosfor, mangan ve çinko miktarı ile dışkı fosfor düzeyleri bakımından gruplara ait istatistiksel hesaplamalar ve grupların ortalama değerleri arasındaki farklılıkların önemliliği varyans analiz metodu, gruplar arası farkın önemlilik kontrolü için Duncan testi uygulanmıştır. Gruplar arasında ölüm oranı ve TD insidensi bakımından bir farklılığın olup olmadığının kontrolünde Khi-Kare testi kullanılmıştır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu, 1995). İstatistik analizler SPSS 10.00 (Inc., Chiago, II, USA) programında gerçekleştirilmiştir.
3. BULGULAR
Araştırmada kullanılan karma yemlerin analiz yolu ile elde edilen besin madde miktarları ve metabolize olabilir enerji (ME) değerleri Çizelge 3.1‘de verilmiştir.
Çizelge 3.1. Karma yemlerin metabolize olabilir enerji değerleri (kcal/kg) ile ham besin madde miktarları (%)
Araştırma sonunda gruplardan elde edilen haftalık ortalama canlı ağırlıklar (CA) ve canlı ağırlık artışları (CAA) sırasıyla Çizelge 3.2 ve 3.3’de gösterilmiştir. Kırk iki günlük deneme sonunda pozitif kontrol (PK), negatif kontrol (NK), fitaz enzimi (F), sitrik asit (SA) ve fitaz enzimi+sitrik asit (F+SA) gruplarında ortalama canlı ağırlıklar sırasıyla 1794.35, 1623.54, 1840.88, 1632.41 ve 1979.48 g olarak bulunmuştur. NK ve SA gruplarına ait ortalama canlı ağırlıklar PK, F ve F+SA gruplarından araştırmanın 1. haftasında (P<0.05) ve 2, 3, 4, 5, 6. haftalarında (P<0.001) istatistiksel bakımdan farklılık gösteren düzeyde düşük olarak saptanmıştır. Altıncı haftada ise F+SA
grubunda ortalama canlı ağırlık bütün deneme gruplarından yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Grupların ortalama CAA civciv döneminde (0-3 hafta) PK, F ve F+SA gruplarında, NK ve SA gruplarından istatistiksel açıdan önemli derecede yüksek saptanmıştır (P<0.001). Denemenin piliç döneminde (4-6 hafta) F grubuna ait değerler PK, NK ve SA gruplarından, F+SA grubuna ait veriler ise tüm gruplardan istatistiksel bakımdan önemli derecede yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Denemede CAA’na ilişkin sonuçlara genel olarak bakıldığında PK ve F gruplarına ait değerler NK ve SA gruplarından önemli derecede yüksek, buna karşılık F+SA grubu değerlerinden düşük bulunmuştur (P<0.001). Deneme süresince fitaz ve sitrik asit kombinasyonu alan grubun (F+SA) diğer gruplardan daha fazla canlı ağırlık artışı sağladığı gözlenmiştir (P<0.001).
Grupların ortalama yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları sırasıyla Çizelge 3.4 ve 3.5’de verilmiştir. Araştırmada 0-21. günler arasında PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 858.59, 725.71, 768.59, 733.67 ve 809.07 g yem tüketilmiştir. Buna göre, gruplar arasında gözlenen rakamsal farklılığın PK grubunda NK, F ve SA gruplarından, F+SA grubunda ise NK ve SA gruplarından istatistiksel bakımdan önemli derecede yüksek (P<0.001) olduğu saptanmıştır. Piliç döneminde (4-6 hafta) ve kırk iki günlük deneme sonunda yem tüketimi bakımından oluşan farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0.05). Araştırma sonucunda bir kilogram canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 1.99, 2.11, 1.87, 2.07 ve 1.84 kg olarak belirlenmiş olup, farklılıklar istatistiksel bakımdan önemli (P<0.05) bulunmuştur. Deneme sonunda F+SA ve F gruplarının, NK ve SA gruplarına göre yemden daha iyi yararlandıkları, PK grubuna göre ise tüm grupların önemli bir farklılıkları bulunmadığı saptanmıştır. Araştırmanın ilk 21 günlük civciv döneminde YYO en düşük olan NK grubu ile F ve F+SA grupları arasında istatistiksel önem taşıyan farklılıklar bulunmuştur (P<0.05). Araştırmanın piliç döneminde (4-6
hafta) YYO en iyi olan F+SA grubunun PK, NK ve SA gruplarından,
F grubunun ise NK ve SA gruplarından istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılık sağladığı bulunmuştur.
Kontrol ve deneme gruplarında kesilen hayvanlara ait sıcak karkas randımanı değerleri Çizelge 3.6’da gösterilmiştir. Sıcak karkas randımanı PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla % 70.08, 69.49, 71.70, 68.71 ve 71.25 olarak belirlenmiştir. Deneme sonunda F ve F+SA gruplarının, NK ve SA gruplarına göre sıcak karkas randımanı istatistiksel bakımdan farklı bulunmuş (P<0.01), PK grubuna ait değerler ise tüm gruplara ait bulgulardan önemli bir farklılık göstermemiştir.
Grupların tibia kül, kalsiyum, inorganik fosfor, çinko ve mangan düzeyleri Çizelge 3.7’de gösterilmiştir. Tibia kül düzeyleri PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla % 62.70, 60.98, 62.09, 61.52, 63.62 olup, F+SA grubu ile NK ve SA grupları arasında istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılıklar bulunmuştur. Tibia inorganik P düzeyleri PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 100.16, 95.00, 98.90, 98.90 ve 105.55 g/kg olup, NK ve F+SA grupları arasındaki rakamsal farklılığın istatistiksel bakımdan önemli (P<0.05) olduğu saptanmıştır. Tibia Ca, Zn ve Mn düzeyleri bakımından gruplara ait veriler arasında istatistik önem taşıyan bir farklılık saptanmamıştır (P>0.05).
Deneme sonunda tüm gruplara ait kan serumu Ca ve P düzeyleri ile plazma Zn ve Mn oranları Çizelge 3.8’de gösterilmiştir. PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında serum Ca düzeyleri sırasıyla 13.12, 12.25, 11.71, 13.50 ve 10.68 mg/dl olup, F+SA grubu ile PK ve SA grupları arasında istatistiksel bakımdan önem (P<0.01) taşıyan farklılıklar bulunmuştur. Deneme sonunda alınan kanlara ait serum inorganik P düzeyleri sırasıyla 6.11, 4.90, 5.90, 4.97 ve 7.07 mg/dl olarak saptanmıştır. Buna göre F+SA grubuna ait değer, NK ve SA gruplarına ait bulgulardan önemli derecede yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Kan plazması Zn ve Mn düzeyleri bakımından ise gruplar arasında istatistiksel önem taşıyan bir fark ortaya çıkmamıştır (P>0.05).
Gruplara ait dışkı inorganik P düzeyleri Çizelge 3.9’da gösterilmiştir.
PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında dışkı inorganik P düzeyi sırasıyla
% 0.54, 0.47, 0.38, 0.43 ve 0.39 olarak saptanmıştır (<ekil 3.1). Dışkı inorganik P düzeyleri bakımından gruplar arasındaki rakamsal farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0.05).
Gruplara ait tibial diskondroplazi (TD) insidensi Çizelge 3.10’da gösterilmiştir. PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında TD insidensi sırasıyla
% 25.00, 73.30, 35.70, 33.30 ve 31.30 olarak belirlenmiştir. TD insidensinin en yüksek olduğu NK grubu ile PK, F, SA ve F+SA grupları arasında istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılıklar saptanmıştır. Tibiadan elde edilen kesitlerde, normal (<ekil 3.2) ve tibial diskondroplastik değişiklikler (<ekil 3.3) görülmektedir.
Araştırma süresince hayvanlarda herhangi bir hastalık belirtisi gözlenmemiştir. Denemenin sonuna kadar geçen sürede NK, F ve SA gruplarında sırasıyla 3 (% 3.75) , 3 (% 3.75) ve 2 (% 2.5) adet hayvan ölmüş, PK ve F+SA gruplarında herhangi bir ölüm olayı meydana gelmemiştir.
Çizelge 3.2. Grupların haftalık ortalama canlı ağırlıkları, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
____________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit
Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
0 37.44 0.27 37.35 0.54 37.39 0.28 37.43 0.78 37.61 0.28 0.947
1 111.40a 4.90 100.36b 2.22 109.96a 2.96 101.18b 4.26 110.37a 9.22 0.019*
2 273.57a 10.10 231.74b 10.07 270.95a 17.15 238.96b 13.95 270.00a 18.12 0.001***
3 578.52a 34.22 444.90b 24.77 535.07a 33.16 460.52b 34.05 561.05a 37.54 0.001***
4 954.47a
50.43 756.64b 44.30 893.74a 48.30 757.88b 60.47 933.90a 67.37 0.001***
5 1336.10a 52.51 1184.07b 25.39 1355.95a 82.72 1199.74b 31.04 1439.08a 101.04 0.001***
6 1794.35b 49.48 1623.54c 45.62 1840.88b 89.42 1632.41c 79.21 1979.48a 83.62 0.001***
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.3. Grupların haftalık ortalama canlı ağırlık artışları, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
1 73.95a 4.96 63.01b 2.38 72.56a 3.09 63.75b 4.00 72.75a 9.22 0.020*
2 162.17a 7.78 131.37b 8.32 160.99a 14.85 137.78b 10.15 159.62a 11.61 0.002**
3 304.95a 26.17 213.16c 14.91 264.11b 17.13 221.55c 20.61 291.05ab 20.99 0.001***
4 375.95a 19.68 311.73b 26.93 358.67a 16.86 297.31b 27.45 372.85a 33.06 0.001***
5 381.62c 10.96 427.43bc 43.81 462.21ab 64.24 441.86abc 33.52 505.18a 53.19 0.020*
6 458.25b 28.26 439.47b 24.21 484.92b 29.98 432.66b 55.12 540.40a 22.16 0.003**
0 – 3 541.07a 34.39 407.54b 24.84 497.66a 33.19 423.08b 33.55 523.42a 37.34 0.001***
4 – 6 1215.82c 17.16 1178.63c 27.35 1305.80b 76.82 1171.83c 68.74 1418.43a 50.19 0.001***
0 – 6 1756.89b 49.62 1586.17c 45.96 1803.46b 89.60 1594.91c 79.45 1941.85a 83.50 0.001***
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.4. Grupların haftalık ortalama yem tüketimleri, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x S x x Sx x Sx x Sx P
1 124.17a 4.05 103.74c 4.29 111.57bc 10.27 116.07ab 7.35 111.42bc 6.55 0.012*
2 252.75a 4.77 224.30bc 14.00 227.57bc 8.33 212.30c 25.13 234.80ab 3.43 0.011*
3 481.67a 13.94 397.67c 25.92 429.45bc 17.49 405.30c 42.72 462.85ab 46.35 0.008**
4 707.80a 27.50 621.90b 25.27 664.30ab 44.94 623.85b 68.76 709.27a 14.01 0.015*
5 877.67 25.90 883.20 80.15 895.40 99.17 859.52 70.06 973.57 19.61 0.189
6 1055.97 34.02 1109.17 102.44 1042.07 91.50 1083.82 49.94 1088.10 20.86 0.653
0 – 3 858.59a 11.55 725.71c
28.02 768.59bc 13.56 733.67c 65.07 809.07ab 51.17 0.001***
4 – 6 2641.44 69.64 2614.27 196.93 2601.77 214.35 2567.19 91.55 2770.94 35.90 0.337
0 – 6 3500.03 68.63 3339.98 187.14 3370.36 217.38 3300.86 153.97 3580.01 83.06 0.102 Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.5. Grupların haftalık ortalama yemden yararlanma oranları, (kg yem / kg canlı ağırlık artışı)
D e n e m e g r u p l a r ı
_____________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
1 1.68 0.14 1.64 0.04 1.53 0.09 1.82 0.19 1.54 0.16 0.061 2 1.56ab 0.10 1.70a 0.06 1.42b 0.14 1.53b 0.07 1.47b 0.09 0.012*
3 1.58 0.13 1.87 0.19 1.63 0.17 1.82 0.04 1.60 0.28 0.121
4 1.88 0.11 2.01 0.25 1.85 0.18 2.09 0.15 1.91 0.13 0.316 5 2.30 0.11 2.07 0.13 1.94 0.19 1.96 0.28 1.94 0.18 0.087 6 2.30ab 0.13 2.53a 0.28 2.15b 0.16 2.52a 0.24 2.01b 0.08 0.007**
0 – 3 1.58 ab 0.10 1.78 a 0.09 1.55 b 0.12 1.73 ab 0.04 1.55b 0.20 0.051*
4 – 6 2.17ab 0.06 2.21a 0.15 1.99bc 0.14 2.20a 0.14 1.95c 0.07 0.019*
0 – 6 1.99ab 0.08 2.11a 0.13 1.87b 0.13 2.07a 0.10 1.84b 0.10 0.017*
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01.
n=4
Çizelge 3.6. Gruplarda kesilen hayvanların ortalama sıcak karkas randımanı (%)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit
x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P Sıcak karkas randımanı 70.08ab 1.65 69.49b 1.84 71.70a 1.34 68.71b 2.50 71.25a 1.97 0.002**
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. **P<0.01.
n=12
Çizelge 3.7. Gruplardaki hayvanların ortalama tibia külü, kalsiyum, fosfor, çinko ve mangan düzeyleri
D e n e m e g r u p l a r ı
______________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
Tibia külü, % 62.70ab 1.31 60.98b 2.11 62.09ab 2.72 61.52b 2.33 63.62a 1.22 0.029*
Kalsiyum, g/kg 183.75 20.38 192.33 28.02 192.50 20.39 180.58 25.63 193.12 38.74 0.703 Fosfor, g/kg 100.16ab 4.12 95.00b 8.89 98.90ab 7.71 98.90ab 10.25 105.55a 9.30 0.053*
Çinko, µg/g 216.14 24.94 224.49 37.76 212.48 17.30 214.02 37.49 218.35 36.70 0.903
Mangan, µg/g 11.17 3.22 17.08 5.40 15.14 9.25 15.59 6.54 15.24 8.36 0.316 Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05.
n=12
Çizelge 3.8. Gruplardaki hayvanların kan serumu ortalama kalsiyum ve fosfor (mg/dl), kan plazması ortalama çinko ve mangan düzeyleri (µg/dl)
D e n e m e g r u p l a r ı
_________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx P
Kalsiyum 10 13.12a 2.68 11 12.25ab 1.79 10 11.71ab 1.46 12 13.50a 1.41 11 10.68b 2.07 0.009**
Fosfor 10 6.11ab 1.55 11 4.90b 0.89 10 5.90ab 1.48 12 4.97b 1.03 11 7.07a 1.42 0.001***
Çinko 8 207.70 46.14 8 192.72 35.47 9 189.34 37.07 6 172.69 24.47 10 201.17 33.48 0.456 Mangan 8 5.55 1.43 8 4.93 1.69 9 5.11 1.90 6 6.16 1.42 10 5.72 1.50 0.611
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. **P<0.01, ***P<0.001.
n=n
Çizelge 3.9. Gruplardaki hayvanların ortalama dışkı fosfor düzeyleri (Kuru maddede, %)
D e n e m e g r u p l a r ı
_________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx P
Dışkı P düzeyi 4 0.54 0.11 4 0.47 0.04 4 0.38 0.09 4 0.43 0.11 4 0.39 0.09 0.19
Grupların ortalama değerleri arasındaki fark istatistik bakımdan önemsiz (P>0.05) bulunmuştur.
n=n
Çizelge 3.10. Gruplardaki hayvanların tibialarından elde edilen preparatların histopatolojik incelemesi sonucu tibial diskondroplazi insidensi, (%).
________________________________________________________________________________
Gruplar TD TD Toplam ( - ) ( + ) ( n ) ________________________________________________________________________________
Pozitif kontrol 12 4a 16 (% 75.00) (% 25.00)
Negatif kontrol 4 11b 15 (% 26.70) (% 73.30)
Fitaz enzimi 9 5a 14 (% 64.30) (% 35.70)
Sitrik asit 10 5a 15 (% 66.70) (% 33.30)
Fitaz enzimi+Sitrik asit 11 5a 16 (% 68.70) (% 31.30)
________________________________________________________________________________
a, b, Aynı sütunda farklı harf taşıyan ortalama grup yüzdeleri arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir (P<0.05).
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
PK NK F SA F+SA
Gruplar
Dışkı fosfor düzeyi (%)
ekil 3.1. Gruplara ait ortalama dışkı fosfor düzeyleri, (Kuru maddede, %)
ekil 3.2. Tibiadan alınan kesitte histopatolojik inceleme sonucu ekil 3.3. Tibiadan alınan kesitte histopatolojik inceleme sonucu, normal görünüm (Boya:H.E., Büyütme: 40 X). kondrositlerde diskondroplastik değişiklikler, lakunlarda
bozulma ve düzensizlikler (Boya:H.E., Büyütme: 40 X).
4. TARTIMA
Bu araştırma, broyler rasyonlarına katılan fitaz enzimi ve sitrik asidin canlı ağırlık (CA) ve canlı ağırlık artışı (CAA), yem tüketimi (YT), yemden yararlanma oranı (YYO), sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı, tibia külü (TK), bazı tibia ve kan mineral düzeyleri, dışkı P oranı ve tibial diskondroplazi (TD) insidensi üzerine etkilerini belirlemek amacı ile gerçekleştirilmiştir.
4.1. Canlı Ağırlık ve Canlı Ağırlık Artışı
Deneme süresince pozitif kontrol (PK), fitaz enzimi (F) ve fitaz enzimi+sitrik asit (F+SA) gruplarında bulunan hayvanlara ait canlı ağırlık verilerinin negatif kontrol (NK) ve sitrik asit (SA) gruplarındaki hayvanlara ait değerlerden daha iyi olduğu belirlenmiştir. Kırk iki günlük denemenin sonunda canlı ağırlık bakımından gruplar arasında istatistiksel öneme (P<0.001) sahip farklılık saptanmıştır. Deneme sonunda 1623.54 g ile en düşük canlı ağırlığın elde edildiği NK grubuna göre, PK grubunda % 10.52 (1794.35 g), F grubunda
% 13.38 (1840.88 g), SA grubunda % 0.54 (1632.41 g) ve F+SA grubunda
% 21.92 (1979.48 g) düzeylerinde daha fazla canlı ağırlık kazanılmıştır.
Beklenildiği gibi rasyon YP düzeyinin civciv döneminde % 0.45’ten 0.31’e, piliç döneminde % 0.36’dan 0.21’e indirildiği NK grubunda CA ve CAA istatistiksel bakımdan önemli derecede düşük (P<0.001) bulunmuştur.
Benzer şekilde Simons ve ark. (1990) broyler rasyonlarında toplam P oranını 0-24. günlerde % 0.75’den 0.60’a veya 0.45’e (P<0.001), 0-4. haftalarda ise sadece % 0.45’e (P<0.01); Scheideler ve Ferket (2000) civciv döneminde YP seviyesini % 0.45’den 0.33’e, piliç döneminde % 0.42’den 0.30’a (P<0.004);
Lan ve ark. (2002) civciv döneminde % 0.46’dan 0.24’e, piliç döneminde
% 0.35’den 0.23’e; Dilger ve ark. (2004) civciv döneminde % 0.50’den 0.24’e, piliç döneminde % 0.38’den 0.18’e; Yu ve ark. (2004) civciv döneminde % 0.45’den 0.35’e, piliç döneminde % 0.40’dan 0.30’a
düşürmenin canlı ağırlığı istatistiksel açıdan önemli derecede azalttığını (P<0.05) belirlemişlerdir. Buna karşılık Simons ve ark. (1990) broyler rasyonlarında toplam P oranını 0-4. haftalarda % 0.75’den 0.60’a; Sohail ve Roland (1999) 4-6. haftalarda YP seviyesini % 0.425’ten % 0.325 veya 0.225’e; Akyürek ve ark. (2005) civciv döneminde (0-21.günde) % 0.45’ten 0.35’e; Saçaklı ve ark. (2006) 3-38. günlerde bıldırcın rasyonlarında YP düzeyini % 0.35’den 0.20’ye düşürmenin canlı ağırlığı etkilemediğini (P>0.05) bildirmişlerdir. Bu farklılıkların muhtemelen rasyonun içeriği ve yapısı, hayvanın türü veya yaşı gibi nedenlerden kaynaklanabileceği düşünülebilir.
Mısır+soyaya dayalı P bakımından yetersiz rasyonlara fitaz enzimi ilave edilmesi durumunda (F), bu gruptaki CA ve CAA düzeyleri NK grubuna göre istatistiksel açıdan önemli derecede yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Bu sonuç, P miktarı azaltılmış broyler rasyonlarına fitaz enzimi katılmasının fitat fosfor yarayışlılığını artırdığını ve canlı ağırlık kaybını önlediğini göstermiştir.
Canlı ağırlık kaybına yol açan, fosfor bakımından yetersiz rasyonlara farklı dönemlerde değişik düzeylerde fitaz enzimi ilavesi ile benzer sonuçlar alınmıştır (Simons ve ark., 1990; Scheideler ve Ferket, 2000; Lan ve ark., 2002; Dilger ve ark., 2004; Yu ve ark., 2004). Buna karşılık, Silversides ve ark. (2004) YP düzeyi % 0.40’tan 0.23’e düşürülmüş ve 80 0C üzerinde pelet yapılmış broyler rasyonlarına 4-21. günlerde dört ayrı kaynaktan sağlanan üç farklı düzeydeki fitaz enzimi ilavesinin (150, 450 ve 1250 FTU/kg yem) genelde canlı ağırlıktaki kaybı gideremediğini, sadece bir kaynağa ait 1250 FTU/kg düzeyindeki enzimin bu konuda olumlu etki gösterdiğini bildirmişlerdir.
Bu çalışmada fosfor bakımından yetersiz mısır+soyaya dayalı broyler rasyonlarına % 2 oranında sitrik asit katılan SA grubuna ait CA ve CAA değerlerinin NK grubu verilerine benzerlik gösterdiği, buna karşılık PK, F ve F+SA gruplarına ait CA ve CAA bulgularından önemli derecede düşük bulunduğu gözlenmiştir (P<0.001). Bu durum, mısır+soyaya dayalı P bakımından yetersiz olan broyler rasyonlarına % 2 oranında sitrik asit
ilavesinin CA ve CAA kaybını önleyemediğini göstermektedir. Benzer şekilde, Brenes ve ark. (2003) civciv döneminde (0-21. günde) YP düzeyi % 0.35’den 0.25’e düşürülmüş broylerler rasyonlarına % 2 oranında sitrik asit ilavesinin canlı ağırlığa bir katkı sağlamadığını bildirmişlerdir. Buna karşılık, Boling ve ark. (2000a) 8-22. günlerde fosfor bakımından yetersiz (% 0.10 YP) broyler rasyonlarına % 2, 4 ve 6; Boling-Frankenbach ve ark. (2001) 8-22. günlerde
% 0.20 YP içeren broyler rasyonlarına % 2, 4 ve 6; Snow ve ark. (2004) 8-21.
günlerde % 0.13 YP içeren broyler rasyonlarına % 3 ve 4; Rafacz-Livingston ve ark. (2005a) 8-22. günlerde % 0.18 YP içeren broyler rasyonlarına % 2, 3 ve 4; Rafacz-Livingston ve ark. (2005b) 8-22. günlerde % 0.16 YP içeren broyler rasyonlarına % 3 oranında sitrik asit ilavesinin CAA’nı istatistiksel açıdan önemli derecede artırdığını (P<0.05) bildirmişlerdir. Ancak, Boling-Frankenbach ve ark. (2001) broyler rasyonlarına sitrik asit ilavesinin sadece düşük YP (% 0.20-0.30) düzeyine sahip rasyonlarda etkili olduğunu, daha yüksek YP (% 0.35-0.40) düzeyine sahip rasyonlara ilavesi durumunda ise canlı ağırlığa bir katkısının bulunmadığını ileri sürmüşlerdir. Yapılan çalışmalarda (Boling ve ark., 2000a; Boling-Frankenbach ve ark., 2001) düşük YP (% 0.1-0.25) içeren, Ca:YP oranı 4:1 veya daha yüksek olan broyler rasyonlarına katılan sitrik asidin canlı ağırlığı olumlu yönde etkilediği, buna karşılık yeterli düzeyde YP (% 0.45) kapsayan rasyonlarla beslenenlerde sitrik asidin canlı ağırlığa olumsuz yönde etki yaptığı saptanmıştır. Uygulamaya ilişkin sonuçlara genel olarak bakıldığında; sitrik asit ilavesi ile olumlu sonuçların alındığı çalışmalarda deneme materyali olarak kullanılan civcivlerin ilk 7 gün normal rasyonlarla beslenip, 8. günden itibaren P bakımından yetersiz deneme rasyonlarına geçilmesinin önemli bir etken olabileceği düşünülebilir.
Mısır+soyaya dayalı P bakımından yetersiz broyler rasyonlarına fitaz enzimi ve sitrik asidin kombine halde katıldığı F+SA grubunda deneme sonu canlı ağırlığın PK, NK, F ve SA gruplarından sırasıyla % 10.31, 21.92, 7.52 ve 21.26 oranında daha yüksek olduğu görülmüştür (P<0.001). Bu sonuç, P bakımından yetersiz broyler rasyonlarına fitaz enzimi ve sitrik asidin birlikte
katılmasının sinerjik bir etki meydana getirdiğini göstermiştir. Denemenin ilk 5 haftası canlı ağırlığın PK, F ve F+SA gruplarında benzer olması, 6. haftada ise F+SA grubunda PK ve F gruplarından istatistiksel açıdan farklılık yaratacak düzeyde yüksek bulunması sitrik asitlerin iyi bir şelatör olma özellikleriyle açıklanabilir. Bu sonuç aynı zamanda sitrik asidin sindirim sisteminde Ca ile kompleks yaparak söz konusu mineralin Ca-fitat şelatı oluşumunu azalttığı, dolaylı yoldan fitatların endojen fitaza daha duyarlı hale gelmesini sağladığı (Pileggi ve ark., 1956; Erdman, 1979) şeklinde sonuçları desteklemektedir. Bu çalışmada canlı ağırlıkla ilgili olarak ortaya çıkan farklılıklar Ca:YP oranının 4:1 olduğu piliç döneminde çıkması bu savı güçlendirmektedir. Benzer şekilde Boling ve ark. (2000a) 8-22. günlerde YP düzeyi % 0.10 ve Ca:YP oranı 6:1 olan broyler rasyonlarına % 6 miktarında sitrat (% 3 sitrik asit ve % 3 sodyum sitrat) ile birlikte fitaz enzimi (1450 U fitaz/kg yem) ilavesinin; canlı ağırlık artışını istatistiksel açıdan önemli derecede yükselterek (P<0.05) sinerjik bir etki meydana getirdiğini belirlemişlerdir. Buna karşılık, Saçaklı ve ark. (2006) bıldırcınlarda fitaz enzimi (300 FTU/kg yem) ile birlikte 2.5 g/kg yem oranında organik asit karışımı ilavesinin sinerjik bir etki meydana getirmediğini bildirmişlerdir.
Brenes ve ark. (2003) ise Ca:YP oranı 2.2:1 ve 2.6:1 olan rasyonlara sitrik asit ve fitaz enziminin kombine halde katılması halinde, sitrik asidin fitaz enziminin performans üzerine olan etkisini azalttığını gözlemişlerdir. Bu durumun YP düzeyi yetersiz, düşük Ca:YP oranına sahip broyler rasyonlarına sitrik asit ilavesi ile fitat fosforundan daha fazla YP açığa çıkması sonucunda Ca yetersizliğinin şiddetlenmesine bağlı olarak ortaya çıkabileceği sanılmaktadır (Boling ve ark., 2000a).
4.2. Yem Tüketimi
Deneme sonunda toplam yem tüketimi PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 3500.03, 3339.98, 3370.36, 3300.86 ve 3580.01 g olup, gruplar arasında istatistiksel bakımdan farklılık (P>0.05) bulunmamıştır. Denemenin ilk 21 günlük sürecine ait veriler incelendiğinde PK ve F+SA gruplarında yem
tüketimi değerlerinin benzerlik gösterdiği, bunların NK ve SA gruplarından önemli derecede (P<0.001) yüksek bulunduğu belirlenmiştir. Denemenin 4-6.
haftalarında ise toplam yem tüketimi bakımından gruplar arasında istatistiksel bir farklılık saptanmamıştır. Bu durum mısır+soyaya dayalı broyler rasyonlarında P yetersizliğinin erken yaşlarda yem tüketimini baskıladığını, ancak ilerleyen yaşla birlikte yem tüketiminin nispeten dengelendiğini göstermektedir. Benzer şekilde Viveros ve ark. (2002) civciv döneminde (0-3.
haftalarda) rasyon YP seviyesinin % 0.45’ten 0.35’e, piliç döneminde ise
% 0.37’den 0.27’ye düşürülmesinin yem tüketimini civciv döneminde önemli derecede azalttığını (P<0.05), piliç döneminde ise istatistiksel açıdan bir farklılık yaratmadığını bildirmişlerdir. Oysa bazı çalışmalarda (Lan ve ark., 2002; Dilger ve ark., 2004) broyler rasyonlarında YP seviyesini düşürmenin hem civciv, hem piliç döneminde yem tüketimini önemli derecede azalttığı (P<0.05) gözlenmiştir. Buna karşılık Yu ve ark. (2004) civciv ve piliç döneminde, Akyürek ve ark. (2005) civciv döneminde, Saçaklı ve ark. (2006) bıldırcınlarda 3-38. günlerde rasyonlarda YP düzeyini azaltmanın yem tüketimini etkilemediğini belirlemişlerdir.
Mısır+soyaya dayalı P bakımından yetersiz broyler rasyonlarına fitaz enzimi ilavesinin civciv döneminde yem tüketimini rakamsal olarak artırmasına rağmen, istatistiksel açıdan önemli bir farklılık meydana getirmediği görülmüştür. Fosfor bakımından yetersiz rasyonların yem tüketiminde azalmaya neden olduğu çalışmalarda (Lan ve ark., 2002; Dilger
Mısır+soyaya dayalı P bakımından yetersiz broyler rasyonlarına fitaz enzimi ilavesinin civciv döneminde yem tüketimini rakamsal olarak artırmasına rağmen, istatistiksel açıdan önemli bir farklılık meydana getirmediği görülmüştür. Fosfor bakımından yetersiz rasyonların yem tüketiminde azalmaya neden olduğu çalışmalarda (Lan ve ark., 2002; Dilger