Araştırmada kullanılan karma yemlerin analiz yolu ile elde edilen besin madde miktarları ve metabolize olabilir enerji (ME) değerleri Çizelge 3.1‘de verilmiştir.
Çizelge 3.1. Karma yemlerin metabolize olabilir enerji değerleri (kcal/kg) ile ham besin madde miktarları (%)
Araştırma sonunda gruplardan elde edilen haftalık ortalama canlı ağırlıklar (CA) ve canlı ağırlık artışları (CAA) sırasıyla Çizelge 3.2 ve 3.3’de gösterilmiştir. Kırk iki günlük deneme sonunda pozitif kontrol (PK), negatif kontrol (NK), fitaz enzimi (F), sitrik asit (SA) ve fitaz enzimi+sitrik asit (F+SA) gruplarında ortalama canlı ağırlıklar sırasıyla 1794.35, 1623.54, 1840.88, 1632.41 ve 1979.48 g olarak bulunmuştur. NK ve SA gruplarına ait ortalama canlı ağırlıklar PK, F ve F+SA gruplarından araştırmanın 1. haftasında (P<0.05) ve 2, 3, 4, 5, 6. haftalarında (P<0.001) istatistiksel bakımdan farklılık gösteren düzeyde düşük olarak saptanmıştır. Altıncı haftada ise F+SA
grubunda ortalama canlı ağırlık bütün deneme gruplarından yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Grupların ortalama CAA civciv döneminde (0-3 hafta) PK, F ve F+SA gruplarında, NK ve SA gruplarından istatistiksel açıdan önemli derecede yüksek saptanmıştır (P<0.001). Denemenin piliç döneminde (4-6 hafta) F grubuna ait değerler PK, NK ve SA gruplarından, F+SA grubuna ait veriler ise tüm gruplardan istatistiksel bakımdan önemli derecede yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Denemede CAA’na ilişkin sonuçlara genel olarak bakıldığında PK ve F gruplarına ait değerler NK ve SA gruplarından önemli derecede yüksek, buna karşılık F+SA grubu değerlerinden düşük bulunmuştur (P<0.001). Deneme süresince fitaz ve sitrik asit kombinasyonu alan grubun (F+SA) diğer gruplardan daha fazla canlı ağırlık artışı sağladığı gözlenmiştir (P<0.001).
Grupların ortalama yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları sırasıyla Çizelge 3.4 ve 3.5’de verilmiştir. Araştırmada 0-21. günler arasında PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 858.59, 725.71, 768.59, 733.67 ve 809.07 g yem tüketilmiştir. Buna göre, gruplar arasında gözlenen rakamsal farklılığın PK grubunda NK, F ve SA gruplarından, F+SA grubunda ise NK ve SA gruplarından istatistiksel bakımdan önemli derecede yüksek (P<0.001) olduğu saptanmıştır. Piliç döneminde (4-6 hafta) ve kırk iki günlük deneme sonunda yem tüketimi bakımından oluşan farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0.05). Araştırma sonucunda bir kilogram canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 1.99, 2.11, 1.87, 2.07 ve 1.84 kg olarak belirlenmiş olup, farklılıklar istatistiksel bakımdan önemli (P<0.05) bulunmuştur. Deneme sonunda F+SA ve F gruplarının, NK ve SA gruplarına göre yemden daha iyi yararlandıkları, PK grubuna göre ise tüm grupların önemli bir farklılıkları bulunmadığı saptanmıştır. Araştırmanın ilk 21 günlük civciv döneminde YYO en düşük olan NK grubu ile F ve F+SA grupları arasında istatistiksel önem taşıyan farklılıklar bulunmuştur (P<0.05). Araştırmanın piliç döneminde (4-6
hafta) YYO en iyi olan F+SA grubunun PK, NK ve SA gruplarından,
F grubunun ise NK ve SA gruplarından istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılık sağladığı bulunmuştur.
Kontrol ve deneme gruplarında kesilen hayvanlara ait sıcak karkas randımanı değerleri Çizelge 3.6’da gösterilmiştir. Sıcak karkas randımanı PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla % 70.08, 69.49, 71.70, 68.71 ve 71.25 olarak belirlenmiştir. Deneme sonunda F ve F+SA gruplarının, NK ve SA gruplarına göre sıcak karkas randımanı istatistiksel bakımdan farklı bulunmuş (P<0.01), PK grubuna ait değerler ise tüm gruplara ait bulgulardan önemli bir farklılık göstermemiştir.
Grupların tibia kül, kalsiyum, inorganik fosfor, çinko ve mangan düzeyleri Çizelge 3.7’de gösterilmiştir. Tibia kül düzeyleri PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla % 62.70, 60.98, 62.09, 61.52, 63.62 olup, F+SA grubu ile NK ve SA grupları arasında istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılıklar bulunmuştur. Tibia inorganik P düzeyleri PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında sırasıyla 100.16, 95.00, 98.90, 98.90 ve 105.55 g/kg olup, NK ve F+SA grupları arasındaki rakamsal farklılığın istatistiksel bakımdan önemli (P<0.05) olduğu saptanmıştır. Tibia Ca, Zn ve Mn düzeyleri bakımından gruplara ait veriler arasında istatistik önem taşıyan bir farklılık saptanmamıştır (P>0.05).
Deneme sonunda tüm gruplara ait kan serumu Ca ve P düzeyleri ile plazma Zn ve Mn oranları Çizelge 3.8’de gösterilmiştir. PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında serum Ca düzeyleri sırasıyla 13.12, 12.25, 11.71, 13.50 ve 10.68 mg/dl olup, F+SA grubu ile PK ve SA grupları arasında istatistiksel bakımdan önem (P<0.01) taşıyan farklılıklar bulunmuştur. Deneme sonunda alınan kanlara ait serum inorganik P düzeyleri sırasıyla 6.11, 4.90, 5.90, 4.97 ve 7.07 mg/dl olarak saptanmıştır. Buna göre F+SA grubuna ait değer, NK ve SA gruplarına ait bulgulardan önemli derecede yüksek (P<0.001) bulunmuştur. Kan plazması Zn ve Mn düzeyleri bakımından ise gruplar arasında istatistiksel önem taşıyan bir fark ortaya çıkmamıştır (P>0.05).
Gruplara ait dışkı inorganik P düzeyleri Çizelge 3.9’da gösterilmiştir.
PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında dışkı inorganik P düzeyi sırasıyla
% 0.54, 0.47, 0.38, 0.43 ve 0.39 olarak saptanmıştır (<ekil 3.1). Dışkı inorganik P düzeyleri bakımından gruplar arasındaki rakamsal farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0.05).
Gruplara ait tibial diskondroplazi (TD) insidensi Çizelge 3.10’da gösterilmiştir. PK, NK, F, SA ve F+SA gruplarında TD insidensi sırasıyla
% 25.00, 73.30, 35.70, 33.30 ve 31.30 olarak belirlenmiştir. TD insidensinin en yüksek olduğu NK grubu ile PK, F, SA ve F+SA grupları arasında istatistiksel önem (P<0.05) taşıyan farklılıklar saptanmıştır. Tibiadan elde edilen kesitlerde, normal (<ekil 3.2) ve tibial diskondroplastik değişiklikler (<ekil 3.3) görülmektedir.
Araştırma süresince hayvanlarda herhangi bir hastalık belirtisi gözlenmemiştir. Denemenin sonuna kadar geçen sürede NK, F ve SA gruplarında sırasıyla 3 (% 3.75) , 3 (% 3.75) ve 2 (% 2.5) adet hayvan ölmüş, PK ve F+SA gruplarında herhangi bir ölüm olayı meydana gelmemiştir.
Çizelge 3.2. Grupların haftalık ortalama canlı ağırlıkları, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
____________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit
Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
0 37.44 0.27 37.35 0.54 37.39 0.28 37.43 0.78 37.61 0.28 0.947
1 111.40a 4.90 100.36b 2.22 109.96a 2.96 101.18b 4.26 110.37a 9.22 0.019*
2 273.57a 10.10 231.74b 10.07 270.95a 17.15 238.96b 13.95 270.00a 18.12 0.001***
3 578.52a 34.22 444.90b 24.77 535.07a 33.16 460.52b 34.05 561.05a 37.54 0.001***
4 954.47a
50.43 756.64b 44.30 893.74a 48.30 757.88b 60.47 933.90a 67.37 0.001***
5 1336.10a 52.51 1184.07b 25.39 1355.95a 82.72 1199.74b 31.04 1439.08a 101.04 0.001***
6 1794.35b 49.48 1623.54c 45.62 1840.88b 89.42 1632.41c 79.21 1979.48a 83.62 0.001***
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.3. Grupların haftalık ortalama canlı ağırlık artışları, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
1 73.95a 4.96 63.01b 2.38 72.56a 3.09 63.75b 4.00 72.75a 9.22 0.020*
2 162.17a 7.78 131.37b 8.32 160.99a 14.85 137.78b 10.15 159.62a 11.61 0.002**
3 304.95a 26.17 213.16c 14.91 264.11b 17.13 221.55c 20.61 291.05ab 20.99 0.001***
4 375.95a 19.68 311.73b 26.93 358.67a 16.86 297.31b 27.45 372.85a 33.06 0.001***
5 381.62c 10.96 427.43bc 43.81 462.21ab 64.24 441.86abc 33.52 505.18a 53.19 0.020*
6 458.25b 28.26 439.47b 24.21 484.92b 29.98 432.66b 55.12 540.40a 22.16 0.003**
0 – 3 541.07a 34.39 407.54b 24.84 497.66a 33.19 423.08b 33.55 523.42a 37.34 0.001***
4 – 6 1215.82c 17.16 1178.63c 27.35 1305.80b 76.82 1171.83c 68.74 1418.43a 50.19 0.001***
0 – 6 1756.89b 49.62 1586.17c 45.96 1803.46b 89.60 1594.91c 79.45 1941.85a 83.50 0.001***
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.4. Grupların haftalık ortalama yem tüketimleri, (g)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x S x x Sx x Sx x Sx P
1 124.17a 4.05 103.74c 4.29 111.57bc 10.27 116.07ab 7.35 111.42bc 6.55 0.012*
2 252.75a 4.77 224.30bc 14.00 227.57bc 8.33 212.30c 25.13 234.80ab 3.43 0.011*
3 481.67a 13.94 397.67c 25.92 429.45bc 17.49 405.30c 42.72 462.85ab 46.35 0.008**
4 707.80a 27.50 621.90b 25.27 664.30ab 44.94 623.85b 68.76 709.27a 14.01 0.015*
5 877.67 25.90 883.20 80.15 895.40 99.17 859.52 70.06 973.57 19.61 0.189
6 1055.97 34.02 1109.17 102.44 1042.07 91.50 1083.82 49.94 1088.10 20.86 0.653
0 – 3 858.59a 11.55 725.71c
28.02 768.59bc 13.56 733.67c 65.07 809.07ab 51.17 0.001***
4 – 6 2641.44 69.64 2614.27 196.93 2601.77 214.35 2567.19 91.55 2770.94 35.90 0.337
0 – 6 3500.03 68.63 3339.98 187.14 3370.36 217.38 3300.86 153.97 3580.01 83.06 0.102 Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01, ***P<0.001.
n=4
Çizelge 3.5. Grupların haftalık ortalama yemden yararlanma oranları, (kg yem / kg canlı ağırlık artışı)
D e n e m e g r u p l a r ı
_____________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit Yaş (Hafta) x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
1 1.68 0.14 1.64 0.04 1.53 0.09 1.82 0.19 1.54 0.16 0.061 2 1.56ab 0.10 1.70a 0.06 1.42b 0.14 1.53b 0.07 1.47b 0.09 0.012*
3 1.58 0.13 1.87 0.19 1.63 0.17 1.82 0.04 1.60 0.28 0.121
4 1.88 0.11 2.01 0.25 1.85 0.18 2.09 0.15 1.91 0.13 0.316 5 2.30 0.11 2.07 0.13 1.94 0.19 1.96 0.28 1.94 0.18 0.087 6 2.30ab 0.13 2.53a 0.28 2.15b 0.16 2.52a 0.24 2.01b 0.08 0.007**
0 – 3 1.58 ab 0.10 1.78 a 0.09 1.55 b 0.12 1.73 ab 0.04 1.55b 0.20 0.051*
4 – 6 2.17ab 0.06 2.21a 0.15 1.99bc 0.14 2.20a 0.14 1.95c 0.07 0.019*
0 – 6 1.99ab 0.08 2.11a 0.13 1.87b 0.13 2.07a 0.10 1.84b 0.10 0.017*
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05, **P<0.01.
n=4
Çizelge 3.6. Gruplarda kesilen hayvanların ortalama sıcak karkas randımanı (%)
D e n e m e g r u p l a r ı
________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit
x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P Sıcak karkas randımanı 70.08ab 1.65 69.49b 1.84 71.70a 1.34 68.71b 2.50 71.25a 1.97 0.002**
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. **P<0.01.
n=12
Çizelge 3.7. Gruplardaki hayvanların ortalama tibia külü, kalsiyum, fosfor, çinko ve mangan düzeyleri
D e n e m e g r u p l a r ı
______________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit x Sx x Sx x Sx x Sx x Sx P
Tibia külü, % 62.70ab 1.31 60.98b 2.11 62.09ab 2.72 61.52b 2.33 63.62a 1.22 0.029*
Kalsiyum, g/kg 183.75 20.38 192.33 28.02 192.50 20.39 180.58 25.63 193.12 38.74 0.703 Fosfor, g/kg 100.16ab 4.12 95.00b 8.89 98.90ab 7.71 98.90ab 10.25 105.55a 9.30 0.053*
Çinko, µg/g 216.14 24.94 224.49 37.76 212.48 17.30 214.02 37.49 218.35 36.70 0.903
Mangan, µg/g 11.17 3.22 17.08 5.40 15.14 9.25 15.59 6.54 15.24 8.36 0.316 Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. *P<0.05.
n=12
Çizelge 3.8. Gruplardaki hayvanların kan serumu ortalama kalsiyum ve fosfor (mg/dl), kan plazması ortalama çinko ve mangan düzeyleri (µg/dl)
D e n e m e g r u p l a r ı
_________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx P
Kalsiyum 10 13.12a 2.68 11 12.25ab 1.79 10 11.71ab 1.46 12 13.50a 1.41 11 10.68b 2.07 0.009**
Fosfor 10 6.11ab 1.55 11 4.90b 0.89 10 5.90ab 1.48 12 4.97b 1.03 11 7.07a 1.42 0.001***
Çinko 8 207.70 46.14 8 192.72 35.47 9 189.34 37.07 6 172.69 24.47 10 201.17 33.48 0.456 Mangan 8 5.55 1.43 8 4.93 1.69 9 5.11 1.90 6 6.16 1.42 10 5.72 1.50 0.611
Aynı sırada farklı harf taşıyan ortalama değerler arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir. **P<0.01, ***P<0.001.
n=n
Çizelge 3.9. Gruplardaki hayvanların ortalama dışkı fosfor düzeyleri (Kuru maddede, %)
D e n e m e g r u p l a r ı
_________________________________________________________________________________________________
(PK) (NK) (F) (SA) (F+SA)
Pozitif kontrol Negatif kontrol Fitaz enzimi Sitrik asit Fitaz enzimi+Sitrik asit n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx P
Dışkı P düzeyi 4 0.54 0.11 4 0.47 0.04 4 0.38 0.09 4 0.43 0.11 4 0.39 0.09 0.19
Grupların ortalama değerleri arasındaki fark istatistik bakımdan önemsiz (P>0.05) bulunmuştur.
n=n
Çizelge 3.10. Gruplardaki hayvanların tibialarından elde edilen preparatların histopatolojik incelemesi sonucu tibial diskondroplazi insidensi, (%).
________________________________________________________________________________
Gruplar TD TD Toplam ( - ) ( + ) ( n ) ________________________________________________________________________________
Pozitif kontrol 12 4a 16 (% 75.00) (% 25.00)
Negatif kontrol 4 11b 15 (% 26.70) (% 73.30)
Fitaz enzimi 9 5a 14 (% 64.30) (% 35.70)
Sitrik asit 10 5a 15 (% 66.70) (% 33.30)
Fitaz enzimi+Sitrik asit 11 5a 16 (% 68.70) (% 31.30)
________________________________________________________________________________
a, b, Aynı sütunda farklı harf taşıyan ortalama grup yüzdeleri arasındaki fark istatistik bakımdan önemlidir (P<0.05).
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
PK NK F SA F+SA
Gruplar
Dışkı fosfor düzeyi (%)
ekil 3.1. Gruplara ait ortalama dışkı fosfor düzeyleri, (Kuru maddede, %)
ekil 3.2. Tibiadan alınan kesitte histopatolojik inceleme sonucu ekil 3.3. Tibiadan alınan kesitte histopatolojik inceleme sonucu, normal görünüm (Boya:H.E., Büyütme: 40 X). kondrositlerde diskondroplastik değişiklikler, lakunlarda
bozulma ve düzensizlikler (Boya:H.E., Büyütme: 40 X).