Bu çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde TZY ile ilgili temel kavramlar, tezin amacı ve organizasyonu açıklanmıştır. İkinci bölümde ise KE, SYE ve GSYE kavramları ile ilgili ayrıntılı bir literatür araştırması verilmiştir. Üçüncü bölümde GSYE sisteminin modellenebilmesi gerekli matematiksel denklemler oluşturulmuş, bu denklemler TZY ve SYE sistemlerindeki durumlarla karşılaştırılarak her üç yönetim yapısı içinde, uygulama adımları ayrıntılı olarak sunulmuştur. Dördüncü bölümde önerilen yöntemler için benzetim modelleri geliştirilmiş ve tasarlanan benzetim modelinde deney tasarımları ve başarı ölçütleri açıklanmıştır. Beşinci bölümde benzetim modelleri deneyleri ve sonuçları sunulmuştur. Altıncı ve son bölümde, sonuçları tartışılmış ve önerilen modelin imalat ortamında uygulanabilirliği araştırılmıştır.
BÖLÜM 2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Bu bölümde tedarik zincirlerinde kamçı etkisi, talep tahminine dayalı stok kontrol yönetimi ve SYE alanında literatürde yer alan çalışmalar sunulmuş, ayrıca yeni bir yaklaşım olarak GSYE yaklaşımıyla ilgili kısıtlı literatür incelenip kamçı etkisi ile ilişkisi sorgulanmıştır.
2.1. Kamçı Etkisi
Son yıllarda literatürde tedarik zinciri alanında yapılan çalışmaların önemli bir kısmında, dolaylı veya direkt olarak kamçı etkisinden bahsedilmekte, bu ilgi yayınlanan birçok çalışmaya rağmen azalmadan devam etmektedir.
Bu konu hakkında yapılan çalışmaları kamçı etkisi nedenleri, ölçme teknikleri, sonuçları ve bu etkinin azaltılması şeklinde üç farklı grup altında toplanmaktadır. Kamçı etkisi kavramı literatüre Forrester (1961) tarafından sunulmuştur. Yazar tedarik ağı boyunca kademeler yükseldikçe talep tahmini süreçlerine bağlı olarak değişkenliğin artmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan durumu “Kamçı Etkisi” olarak adlandırmıştır.
Houlihan (1987) yılında kamçı etkisine tedarik kıtlığı ve oranlama oyunu kavramını eklemiştir. Burbidge (1991) yılında ise sipariş birleştirme sonucunda da değişkenliğin tetiklenebileceği sonucuna ulaşmıştır.
Lee de diğerleri (1997a, 1997b) yaptıkları çalışmada önceki nedenleri inceleyip, promosyon etkisini de eklemiştir. Bu yıldan sonra literatürde yer alan çalışmalar yapılan bu son düzenlemeyi dikkate alarak, kamçı etkisinin dört temel nedenle şekillendiği varsayımı üzerine bina edilmiştir.
Moyaux vd. (2007) yılında yapmış olduğu çalışmada, kamçı etkisinin 3 farklı nedeni daha olduğunu öne sürmüştür. Çalışmada belirtilen nedenler aşağıdaki gibidir.
- Geri beslemenin yanlış algılanması: Sipariş verme nedenlerinin, siparişi alan firma tarafından yeterince anlaşılamaması
- Küresel vizyon olmaksızın yapılan lokal optimizasyon: Tedarik zincirine dahil olan firmaların kendi amaçlarını ön plana çıkarıp, genel zincir amacını göz ardı etmesi
- Firma süreçleri: Makine güvenirliği ve çıktılardaki değişkenlik, süreç yeterliği ve devamında ürün kalitesinin etkisi
Paik ve Bagchi (2007) literatürde yer alan nedenleri yeni bir sınıflandırma düzeni içerisinde sunmuştur. Yazarlara göre kamçı etkisi nedenleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
- Tedarik zinciri yapısı ve süreçler - Talep tahmini güncellemeleri - Sipariş birleştirme
- Oranlama ve kıtlık oyunu - Fiyat dalgalanmaları - Malzeme ve bilgi gecikmeleri
- Malzeme teslim süresi - Bilgi teslim süresi - Tedarik değişkenliği
- Makine bozulmaları - Diğer
- Kapasite limitleri - Kademe sayısı
Tokar (2006) ise Lee ve diğerleri (1997a, 1997b) tarafından ortaya atılan 4 temel nedeni “operasyonel nedenler” adı altında toplamış ve “davranışsal nedenler” adı altında 4 nedeni daha literatüre sunmuştur. Bu nedenler aşağıdaki gibidir.
- Tedarik hattına gerekli önemin verilmemesi
- Geri beslemelerin kullanılmaması veya yanlış kullanılması - Koordinasyon riski
- Karar yanlılığı
Ouayang ve Li (2010) çok kademeli tedarik zincirlerinde kontrol teorisi yaklaşımları ile sipariş düzenini sağlayarak, müşteri talebinin bilindiği ve bilinmediği iki farklı senaryo yapısında, kamçı etkisi ile ilişkisini sorgulamıştır. Yazar ağ yapısı, müşteri talebi korelasyonları ve tedarikçi yönetim stratejileri nedenlerinin kamçı etkisi oluşturduğu sonucuna varmıştır.
Kamçı etkisi ölçüm modelleri üzerine yapılan çalışmalarda ise iki durum söz konusudur. Disney ve diğerleri (2003a) her kademe açısından kamçı etkisi değerlerini ayrı ayrı hesaplandığı bir model önerisinde bulunmuştur. Yazarlara göre her kademedeki sipariş değişkenliğinin talep değişkenliğine oranı kamçı etkisi değerini göstermektedir.
Fransoo ve Wouters (2000) kamçı etkisini kademeler bazında değil bütün ağı içeren tek bir değer olarak ele alır. Yazarlara göre son kademe elemanlarının çıktılarındaki (üretim kararlarındaki) değişkenliğin, ilk kademe girdilerindeki (müşteri taleplerindeki) değişkenliğin yüzdesel oranlarına bölünmesi şeklinde bir ölçüm modeli oluşturulmuştur.
Kamçı etkisi sonuçlarının incelenmesi ve bu etkinin azaltılması yönünde yapılan çalışmalar; bilgi paylaşımı, talep tahmin yöntemleri, stok kontrol yaklaşımları ve kullanılan işbirlikçi yönetim felsefesi açılarından konularına göre bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir.
Chen ve diğerleri (2000) ve Wang ve diğerleri (2005) bilgi paylaşımının tek ve çok kademeli zincirlerdeki, merkezi ve merkezileşmemiş olduğu durumlarda kamçı etkisinin durumunu incelemektedir.
Bazı araştırmacılar bilgi paylaşımının varlığından ziyade, paylaşılan veri türü ile ilgi incelemeler gerçekleştirmiştir. Croson ve Donohue (2006) stok bilgisi verisi, Quayang (2007) ise stok bilgisi yanı sıra geçmiş talep verilerinin de paylaşıldığı modeller geliştirirken Dejonckheere (2004) ise sadece Satış Noktası Verisi (Point of Sale - POS) paylaşıldığı sistemlerde kamçı etkisinin değişkenliğini incelemişlerdir. Carlsson ve Fuller (2001) ve Nienhaus (2006) bilgi paylaşımı sürecinde yapay zekâ yaklaşımlarından etmen teknolojisini kullanarak, daha etkin bir paylaşım süreci öngörmüş ve bu şekilde ağ boyunca değişkenliğin kontrol altında tutulabileceğini belirtmişlerdir.
Talep tahmini yöntemlerinin kamçı etkisi üzerindeki etkileri araştırılırken, Hareketli ortalama, üstel ağırlıklı hareketli ortalamalar, basit üstel düzeltme, trendli üstel düzeltmeler ve trendli ve mevsimselli üstel düzeltmeler gibi klasik yöntemlerin farklı ağ tasarımlarındaki başarı düzeyleri sorgulanmış (Agrawal ve diğerleri, 2009; Alwan ve diğerleri, 2003; Chandra ve Grabis, 2005; Dejonckheere ve diğerleri, 2002; Zhang, 2004), başka çalışmalarda ise geleneksel talep tahmini yöntemlerine bir alternatif olarak yapay zeka yaklaşımları kullanılmıştır. (Carbonneau ve diğerleri, 2008; De La Fuente ve Lozano, 2007; Liang ve Huang, 2006)
Seçilen farklı stok yenileme politikalarının tedarik ağı boyunca kamçı etkisini azaltabilmesi durumları incelendiği çalışmalarda KE literatüründe önemli bir çalışma alanıdır. (Dejonckheere ve diğerleri, 2003 ve 2004; Disney ve Towill, 2003c; Jaksic ve Rusjan, 2008; Lee ve Wu, 2006)
Sunulan çalışmaların dışında KE azaltmak için işbirlikçi kontrol politikaları kullanan yaklaşımların yer aldığı çalışmalar da literatürde önemli bir çalışma alanıdır. Disney ve diğerleri (2004) ve Miao (2003) çabuk tepki, sürekli stok yenileme sistemleri ve SYE yaklaşımlarının KE azaltma derecelerini incelemiştir. Disney ve Towill (2003a, 2003b) SYE sistemleri ile KE nedenleri arasındaki ilişkiyi sorgularken, Li Bo ve Qin (2007) ve Lin ve diğerleri (2010) SYE sistemleri ile KE azaltılmasının gerçekleştirildiği sonucuna ulaşmışlardır.
Yukarıdaki verilen çalışmalara ek olarak, Duc ve diğerleri (2010) tedarik ağı yapısı ile kamçı etkisi arasındaki ilişkiyi sorgulamıştır. Aynı üretici ve perakendecilerden oluşan, iki kademeli ve yeni bir üçüncü parti depo eklenmiş üç kademeli ağlarda kamçı değeri değişimi sorgulanmıştır. Yazar çalışma sonucunda stok maliyetlerinin azaldığı üç kademeli yapıda kamçı değerinin değişmediği sonucuna ulaşmıştır. Dhari ve Chabchoub (2007) amaç programlama, Fan ve Zhou (2006) Gri sistem teorisi ve Kang ve diğerleri (2006) GRID teknolojisi yardımıyla KE azaltmaya çalışmışlarıdır. Ayrıca Machuca ve Barajas (2004) elektronik veri değişimi prosedürleri ile KE nin kontrol edilebileceğini öngörmüştür. Zanoni ve diğerleri (2006) ve Zhou ve Disney (2006) yeninden imalat sistemlerinde geri dönüşüm oranları ile KE arasındaki ilişkiyi analiz etmeye çalışmışlardır.
Literatürde kamçı etkisi alanında yapılan çalışmaların özeti aşağıdaki tabloda sunulmuştur. (Tablo 2.1)
Tablo 2.1. Kamçı etkisi konusunda yapılan çalışmaların sınıflandırılması
Çalışma Alanı Yazarlar KE
Nedenleri
Temel Nedenler
Burbidge (1991), Forrester (1961), Houlihan (1987) Lee ve diğerleri (1997a, b)
Diğer Nedenler
Moyaux ve diğerleri (2007), Ouayang ve Li (2010) Paik ve Bagchi (2007), Tokar (2006)
KE Ölçüm Modeli
Kademe Bazlı Disney ve diğerleri (2003) Ağ Bazlı Fransoo ve Wouters (2000) KE Azaltma
Yöntemleri
Bilgi Paylaşımı
Carlsson ve Fuller (2001), Chen ve diğerleri (2000), Croson ve Donohue (2006) Dejonckheere (2004), Nienhaus (2006), Quayang (2007), Wang ve diğerleri (2005)
Talep Tahmini Algoritmaları
Agrawal ve diğerleri (2009), Alwan ve diğerleri (2003), Carbonneau ve diğerleri (2008), Chandra ve Grabis (2005),
De La Fuente ve Lozano (2007), Dejonckheere ve diğerleri (2002), Liang ve Huang (2006), Zhang (2004)
Stok Yönetimi Dejonckheere ve diğerleri (2003), Dejonckheere ve diğerleri (2004), Disney ve Towill (2003), Jaksic ve Rusjan (2008), Lee ve Wu (2006)
İşbirlikçi Kontrol Politikaları
Disney ve Towill (2003), Disney ve diğerleri (2004),
Li Bo ve Kin (2007), Lin ve diğerleri (2010) Miao ve diğerleri (2003)
Diğer Çalışmalar Dhari ve Chabchoub (2007), Duc ve diğerleri
(2010)
Fan ve Zhou (2006), Kang ve diğerleri (2006) Machuca ve Barajas (2003), Zanoni ve diğerleri (2006)
Zhou ve Disney (2006)