Talep tahmini süreci

Çalışmada ele alınan zaman serisi, taleplerin zamanla değişiminin değişken olduğu göz önüne alındığında durağan olmayan özellikler gösterdiği söylenebilir. Literatürde bu tür serilerde kullanılması önerilen sistemlerin başında trendli üstel düzeltmeler (Holt ikili üstel düzeltemeler), trendli ve mevsimsellik parametreli üstel düzeltmeler (Winter üçlü üstel düzeltmeler), Regresyon analizi, trend analizi ve Otoregresif Bütünleşik Hareketli Ortalamalar (ARIMA) yöntemleri gelmektedir. (Aburto ve Weber, 2007; Alon ve diğerleri, 2001; Li ve diğerleri, 2010; Tratar, 2010)

DSKP sistemlerinin çalışması için 2 ∗ 1 dönemlik ileriye yönelik talep tahmini ihtiyacı vardır. Regresyon ve trend analizi yaklaşımlarında tahmin periyodu teslim süresi uzunluğuna bağlı olarak arttığında negatif tahmin değerlerine ulaşılması ihtimali mevcuttur. ARIMA yönteminde verilerin otoregresif bir yapıda olması ve üçlü üstel düzeltmeler yönteminde ise mevsimsel değişen talep şartı mevcut olduğundan DSKP sistemine uygun olmadığı düşünülmektedir. Tedarik zincirlerinde en sık tercih edilen yöntemlerden birisi olması (Tratar, 2010; Ferbar ve diğerleri, 2009) ve ileriye yönelik “n” dönemlik farklı tahminler üretebilmesi nedeniyle (Chopra ve Meindl, 2006) çalışmamızda trendli üstel düzeltmelere yöntemi yardımıyla tahmin gerçekleştirilmesi uygun görülmüştür.

Bu yöntemde talep tahmini iki farklı bileşenden oluşur. Birinci bileşen geçmiş talep ve talep tahmini değerlerinden düzeltme katsayısı yardımıyla hesaplanan seviye değeridir. İkinci bileşen ise talebin eğiminin hesaplandığı ve düzeltme katsayısı yardımıyla hesaplanan eğilim değeridir. Seviye değeri ve eğilim değeri olmak üzere, talep tahmini değeri aşağıdaki denklemler yardımıyla hesaplanır. (Chopra ve Meindl, 2006)

1 (3.17)

1 (3.18)

ve 1 (3.19)

Eğer trend gözlemlenmez ise 0 olacağından talep tahmini denklemi klasik tek parametreli üstel düzeltmeler yöntemine dönüşmektedir.

Klasik tedarik zincirlerinde her eleman talep tahminini kendisi gerçekleştirmektedirler. SYE sistemlerinde ise perakendeciler için stok yenileme sorumluluğunu üstelenen dağıtıcılar, perakendeci için talep tahminleri gerçekleştirmek durumundadır. Bu süreci gerçekleştirebilmek için dağıtıcıların perakendeci taleplerine ulaşması gerekmektedir. İdeal SYE koşullarında bilgi

paylaşımı süreçleri ile bu bilgi direkt olarak üst kademe ile paylaşılabilir. Çalışmamızda alt kademenin bu bilgiyi paylaşmadığı durumda talep tahminlerini gerçekleştirmesinin yöntemi üzerinde durulacaktır.

Alt kademe olarak perakendeci belirlenirse, son iki dönem stok hareketleri değerlerinden, talep miktarı (3.12) denkleminden çekilerek aşağıdaki gibi bulunur.

(3.20)

Eğer 2. periyotta ertelenen sipariş durumu söz konusu değil ise,

kolayca hesaplanabilir. Erteleme söz konusu ise bu erteleme miktarının sadece stok izleme ile hesaplanması mümkün değildir. Bu durumda dağıtıcı perakendecilerin talep değerlerini, stoklardan okunan gerçek değerler olarak değil de, bir talep tahmini fonksiyonu olarak hesaplayacaktır. Bu hesaplanan yeni değer çalışmanın geri kalan kısmında sanal talep olarak adlandırılıp değişkeni ile belirtilmektedir.

Sistemin doğru parametreler ile çalışması durumunda eksi stoğa düşmesi beklenmemektedir. Bu açıdan bakıldığında stok yenileme sürecindeki tahminleme kısmında bir yüksek hata durumu söz konusu olduğu açıktır. Hatalı olan tahmin değerlerinden, sonraki dönemler hesaplanarak elde edilecek olan sanal talep değerleri ile sistemin pozitif stoğa ulaşması gecikecektir. Negatif stok durumlarında sipariş erteleme durumu sonucunda müşteri hizmet seviyeleri düşeceğinden, sanal talep değerlerinin hesabına bir düzeltme katsayısı eklemek uygun olacaktır. Bu düzeltme katsayısı ile stok değerlerinin pozitife çıkarmak amaçlanarak, sipariş erteleme durumunun önüne geçilmesi düşünülmektedir. Düzeltme katsayısı “ ” olmak üzere sanal talep değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

Firmalar arasındaki bilgi paylaşımı süreci ile satış bilgilerinin üst kademe ile paylaşılması gerçekleştiriliyorsa, sanal talep değerlerinin hesaplanmasına gerek yoktur. Sanal talebin değerleri sadece stok verisinin paylaşıldığı SYE sistemlerinde hesaplanan özel bir düzeltme değeri olduğu söylenebilir.

Dağıtıcılar sanal talep değerlerini belirledikten sonra bu değerler ışığında perakendeciler için talep tahminlerini gerçekleştirip, bu değerleri toplayıp kendi talep tahminlerini oluşturmaktadır. Bu esnada ayrıca bir talep tahmini süreci gerçekleştirilmemektedir.

TZY, SYE ve GSYE sistemlerindeki talep tahmini sürecinde kullanılan taleplerin durumu aşağıda sunulmuştur. (Tablo 3.1)

Tablo 3.1. TZY, SYE ve GSYE yaklaşımlarında talebin durumu

TZY SYE GSYE Üretici _{(Dağıtıcı Siparişleri)}^Gerçek _{(Dağıtıcı Siparişleri)} ^Gerçek _{(Dağıtıcı Siparişleri)} ^Gerçek

Dağıtıcı Gerçek (Perakendeci Siparişleri) Gerçek (Perakendeci Siparişleri) Sanal (Dağıtıcı Stok Hareketlerinden Okuma)

Perakendeci _{(Müşteri Talepleri)} ^Gerçek

Sanal (Perakendeci Stok Hareketlerinden Okuma) Sanal (Perakendeci Stok Hareketlerinden Okuma)

Bir SYE sisteminde dağıtıcının bağlı perakendecileri için yaptığı talep tahmini

değerleri olmak üzere, tahmini talep değeri aşağıdaki gibi

hesaplanmaktadır.

GSYE yaklaşımında bütün perakendeciler için sanal talep değerleri bağlı oldukları dağıtıcılar, dağıtıcıların sanal talep değerleri ise üretici tarafından belirlenmektedir. Bu yüzden dağıtıcıların talepleri tahminlerin toplam fonksiyonu şeklinde yazılması yerine, üretici tarafından sanal talep kullanılarak yapılan talep tahminleri yardımıyla hesaplanır. Üretici talepleri ise dağıtıcıların taleplerinin bir fonksiyonu olarak hesaplanmaktadır. Üretici talep tahmini denklemi aşağıda verilmiştir.

(3.23)

TZY, SYE ve GSYE sistemlerinde talep tahmini süreçlerinin varlığı, var ise hangi ağ kademesi tarafından üstlenildiği Tablo 3.2 de özetlenmiştir.

Tablo 3.2. TZY, SYE ve GSYE yaklaşımlarında talep tahmini süreçleri

TZY SYE GSYE Üretici Var (Dağıtıcı siparişlerinden) Var (Dağıtıcı siparişlerinden) Var (Dağıtıcı taleplerinin okuma sürecinden) Dağıtıcı Var (Perakendeci siparişlerinden) Var (Perakendeci taleplerinin okuma sürecinden) Var (Perakendeci taleplerinin okuma sürecinden) Perakendeci Var (Müşteri taleplerinden) Yok Yok