Tersine Lojistikte Güncel Uygulamalar

Tersine lojistik hizmeti, müşterinin sahip olduğu ürünün tamiri veya hata nedeni ile değiştirilmesi için işletmeye geri gönderilmesiyle başlamaktadır ve tamir edilmiş veya değiştirilmiş ürünlerin müşteriye tekrar iletilmesiyle tamamlanmaktadır. (Hubar, 2006: 29).

Günümüzde ürün, bileşen ve malzemeler çeşitli nedenlerle tedarik zincirine yeniden dahil olmaktadır. Kalite spesifikasyonlarını sağlamama, kullanıcısı tarafından istenmeme, fazla üretim, hayat çevrimini tamamlamış olma ve garanti kapsamında bozulma gibi nedenler bunlar arasında gösterilebilir. Ürün, yukarıdaki sebeplerin herhangi birinden dolayı tedarik zincirine döndüğünde tamir etme, ürün yenileme, parça alma, yeniden üretim ve geri dönüştürme işlemlerinden biri ya da birkaçı kullanılarak geri kazandırılabilir. Bu işlemlerden herhangi birinin gerçekleştirilemediği durumlarda kullanılmış ürünler yakılarak ya da gömülerek uygun bir şekilde yok edilmektedir (Demirel ve Gökçen, 2008:904). Bu bağlamda tersine lojistikte ürünlerin aşağıda Şekil 1.4’te yer alan işlemlere uğradıkları görülmektedir.

Şekil 1.4. Bütünleştirilmiş Tedarik Zinciri 2 6 5 4 3 1 7,8 Kaynak: Thierry vd., 1995: 118.

Yeniden üretim, geri dönüşümde ürünün yeniden kullanılmasına olanak sağlamasının yanında ürün için harcanan enerji, iş gücü ve zamandan tasarruf sağlamaktadır. Çevreye verilen zarar yeniden üretim stratejileri ile oldukça azaltılmaktadır ve kullanılabilir hammadde miktarını arttırmakta iken çevreye bırakılan atıkların miktarını azaltmaktadır. Kısaca yeniden üretim, ürünün geri dönüştürülmesinde oldukça karlı bir uygulamadır (Özgün, 2007: 19). Bu bağlamda yukarıda Şekil 1.4’de gösterilen ve içerisinde ters tedarik zinciri yönetimini

Servis

Hammadde Dağıtım Tüketici

Ürün Montaj Modüller Altmontaj Parçalar Fabrikasyon İleri akış Tersine akış

1. direkt yeniden kullanım / yeniden satış 5.ürün yamyamlaştırma 2. tamir 6.geri dönüşüm

3. ürün yenileme 7. yakma 4. yeniden üretim 8. gömme

barındıran ve kullanılmış ürünlerin yeniden kazanmını sağlayan yeniden üretim faaliyetleri ikinci bölümde detaylı bir şekilde anlatılacaktır.

İKİNCİ BÖLÜM

YENİDEN ÜRETİM UYGULAMALARI

Yeniden üretimin önem kazanmasında çevresel faktörlerin ve çevreye duyarlı üretim sistemlerinin rolü yadsınamaz bir gerçektir. Özellikle atık, hurdaya çıkmış, kullanılmayan ürünlerin yeniden üretimi, geri dönüşümü ve tekrar kazanılması gibi faaliyetler son yıllarda önem kazanmaktadır. Bununla birlikte dünya geneline bakıldığında daha geniş bir şekilde uygulanan yeniden üretime özellikle Türkiye’de gerek işletmelerin karşılaştığı uygulama sorunları gerekse müşterilerin ön yargıları nedeniyle yeterince önem verilmediği görülmektedir.

Bu bağlamda çalışmanın bu bölümünde önemi son yıllarda artan yeniden üretim faaliyetinin genel perspektifi çizilecektir.

2.1.Yeniden Üretim Kavramı ve Kapsamı

Günümüzde çevre kirliliğindeki artışın neden olduğu olumsuz etkilerin görülmeye başlanmasıyla toplumun tüm kesimlerinde çevreye karşı yükselen bir duyarlılık söz konusudur. Tüketiciler başta olmak üzere devletler, resmi kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri her geçen gün işletmelere çevreyi korumaya yönelik daha ağır yaptırımların uygulanması için baskılarını artırmaktadır. Ayrıca hammadde ve malzemelerin doğada azalması ve fiyatlarındaki artış da işletmeleri kullanılmış malzeme ve mamulleri geri kazanmaya zorlamaktadır (Güleş vd., 2012: 105).

Yeniden üretim, eskimiş, bozulmuş ve kullanılmış ürünlerin, müşterilerden toplandığı ve kullanım ömrünün eski haline getirildiği endüstriyel bir süreçtir. Çekirdek olarak adlandırılan bozulmuş ve ıskartaya çıkmış ürünler, ürünleri yeniden üretmek için kullanılmaktadır. Bu süreç boyunca çekirdekler, birçok yeniden üretim operasyonundan geçirilmektedir. Söz konusu operasyonlar istenilen kalite standartlarına kavuşturulduğu, muayene, demontaj, bileşeni yeniden işleme, montaj ve test işlemlerini içeren bir süreçtir. Yeniden üretimin, tekrar kullanım, geri dönüşüm ve tamir gibi diğer farklı ürün geri kazanım opsiyonlarından farklılıkları ve tanımı teorik çerçevenin arka planını vermektedir (Ostlin, 2008: 4).

Yeniden üretimle ilgili literatür tarafından kabul görmüş çeşitli tanımlar bulunmaktadır. Aşağıda farklı yazarların yeniden üretime ilişkin tanımlamaları yer almaktadır.

Yeniden üretimin Lund (1984) tarafından tartışıldığı ilk makalede kavram; “Yıpranmış ürünlerin yeni koşullara benzer olacak biçimde tekrar kazanıldığı bir süreçtir. Uygulanan birçok faaliyetle birlikte, ıskartaya ayrılan ürün tamamıyla demonte edilmektedir. Kullanabilir parçalar temizlenmekte, iyileştirilebilmekte ve stoka aktarılmaktadır. Bu aşamadan sonra yeni ürünün performansına eşit veya daha iyi performansta olacak biçimde ürünün, mevcut parçalarından veya gerekli olduğunda yeni parçalardan tekrar montajı gerçekleştirilmektedir” (Lund, 1984; Yüksel, 2006: 27) şeklinde ifade edilmiştir. Yeniden üretim, yaşam ömrü sona ermiş ürünler için kullanılan stratejilerden biridir (Wang ve Chan, 2013: 18). Yeniden üretim, bir endüstriyel süreç içerisinde, ürünlerin tekrar işlenmesi veya bir üst modele geçirilmesi/iyileştirilmesi anlamına gelmektedir (Ostlin vd, 2009: 1000).

Yeniden üretim, kapalı tedarik zincirinin temelini oluşturan, ürünlerin veya bileşenlerin yeni kalite standartlarına ulaştırıldığı ve pazara sunulduğu bir ürün geri kazanım yöntemidir (Guide vd., 2003: 260).

Yeniden üretim, ürünlerin üretiminde eski ve yeni parçaların bir arada kullanılarak istenilen kalite standartlarının elde edilmesidir (McGovern ve Gupta, 2007: 692-693).

Yeniden üretim, kullanılan ürünlerin ayrıştırılmasında, parçalarının tamirinde ve yeni ürünlerin üretilmesinde kullanılan bir süreç (Ferrer ve Swaminathan, 2006: 15) olarak ifade edilmektedir.

Yeniden üretim, kullanılmaz hale gelmiş ve ıskartaya ayrılmış ürünlerin demonte edilmesi ve ayrıştırılması; parçaların temizlenmesi, kontrol edilmesi, yenilenmesi veya gerekli kısımlarının değiştirilmesi; eski ürünlerin yeniden birleştirilmesi ve yeni ürün gibi çalışıp çalışmadığının kontrol edilmesi olarak tanımlanmaktadır (Karademir vd, 2005: 527).

Yeniden üretim, kullanılmış, yıpranmış ürünlerin endüstriyel işlemler sonucunda “yeni ürün” durumuna getirilmesi sürecidir. Yeniden üretim, kullanılmış parçalar ile yeni ürün kalite standartlarını ve güvencesini sağlamaktadır (Aksoy, 2007: 122).

Yeniden üretimin tanımı, Yeniden Üretim Enstitüsü tarafından ayrıntılı bir şekilde yapılmıştır. Bu tanım çerçevesinde bir ürünün yeniden üretilmiş bir ürün olarak incelenebilmesi için (Gözlü ve Ersoy, 2004: 199-200):

 Ana parçaları kullanılmış bir üründen alınmış olmalıdır.

 Kullanılmış ürün, parçaların durumlarının ne olduğunun belirlenebileceği gerekli seviyeye kadar sökülmüş olmalıdır (demonte edilmiş olmalı).  Kullanılmış ürünün parçaları temizlenmiş, toz ve pastan arındırılmış

olmalıdır.

 Bütün kayıp, hasarlı, kırılmış veya ciddi bir biçimde yıpranmış parçalar ya işlevsel olarak iyi bir duruma gelecek şekilde onarılmış (restore edilmiş) olmalı ya da bunların yeni veya yeniden üretilmiş iyi durumdaki kullanılmış parçalarla yeri değiştirilmiş olmalıdır.

 Ürünü istenen şekilde çalışır duruma getirebilmek için gerektiğinde ürüne; makinede işleme, yenileme ve onarım, yeniden tamamlama veya diğer işlemler uygulanmış olmalıdır.

 Ürün yeniden monte edilmiş olmalı ve yeni bir ürün olarak iş görür olmalıdır.