Tekdüzen Hesap Planında ve Türkiye Muhasebe Standartlarında Stok

Mevcut Tek Düzen Hesap Planında, “işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur; faturası gelmemiş stoklar ilgili bulundukları kalemin içinde gösterilir” şeklinde açıklanan 15. Stoklar grubunun hesapları aşağıdaki gibidir;

 150 İlk madde ve malzeme hesabı  151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabı  152 Mamuller Hesabı

 153 Ticari Mallar Hesabı  157 Stoklar Hesabı

 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)  159 Verilen Sipariş Avansları Hesabı

Akdoğan ve Sevilengül, TMS-2 Stoklar standardındaki hükümlere göre, Tek düzen hesap planında yer alan bu yedi hesaba ek olarak,

 154 Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri  155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri  156 Yoldaki Stoklar

hesaplarının da açılmasını önermektedirler (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 43). “150 İlk Madde ve Malzeme” hesabı, üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi, ambalaj malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesaptır.

İlk madde ve malzemeler satın alındıkları ya da üretildikleri maliyet bedelleri ile bu hesabın borcuna, üretime verildiğinde, tüketildiğinde, satıldığında veya devredildiğinde ise hesabın alacağına kaydedilir.

“151 Yarı Mamuller –Üretim” hesabı, henüz tam mamul haline gelmemiş ancak direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki birimlerin izlendiği hesaptır.

Maliyet dönemi sonunda direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleri tutarları kadar bu hesap borçlandırılır. Üretimi tamamlananların maliyet tutarı bu hesabın alacağı karşılığında ilgili stok hesaplarına aktarılır.

“152 Mamuller” hesabı, üretim çalışmaları sonunda elde edilen ve satışa hazır hale gelmiş bulunan mamullerin izlendiği hesaptır.

Bu hesap, üretimi tamamlanan mamullerin ambarlara alınmasıyla borçlandırılır. Satılması veya herhangi bir nedenle ambardan çekilmesi ile alacaklandırılır.

“153Ticari Mallar” hesabı, herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan satmak amacı ile işletmeye alınan ticari malların (emtia) ve benzeri kalemlerin yer aldığı hesaptır.

Satın alınan ticari mallar (emtia) maliyet bedeli ile bu hesaba borç, satılması veya herhangi bir nedenle ambardan çekilmesinde ise maliyet bedeli ile alacak kaydedilir.

“154 Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri” hesabı, hizmet işletmelerinde sunumu tamamlanmamış hizmetlerin üretimi için o ana kadar yapılan harcamaların izlenmesinde kullanılır. Esas olarak bu hesapta tamamlanmamış proje ve program yapımları ile ilgili maliyetler izlenir. Özellikle; televizyon programı hazırlayan, yazılım işi yapan, mühendislik hizmeti sunan işletmelerde kapanan faaliyet döneminde sonuçlandırılmamış hizmetler için katlanılan maliyetler bu hesaba alınarak izlenir (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 44).

740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabında toplanan giderler, dönem sonlarında hizmet henüz tamamlanmamışsa 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma hesabı aracılığı ile bu hesaba borç yazılır. Bu hesaba alınan maliyet, hizmet daha sonra tamamlandığında bu hesaba alacak, 622 Satılan Hizmet Maliyetleri hesabına borç

yazılır. Hizmet tamamlandıktan sonra gelirle eşleşmesinin gelecekte gerçekleşecek olması durumunda ise maliyet bu hesabın alacağı karşılığında 155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri hesabına aktarılır (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 44).

“155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri ”hesabı, üretimi tamamlanmış ancak henüz gelir unsurunu doğuran olay (çekimi tamamlanmış ancak henüz satılmamış veya gösterime girmemiş olan bir televizyon programı gibi) gerçekleşmemiş hizmetler için katlanılmış maliyetlerin izlenmesinde kullanılır (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 44).

740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabında toplanan giderler, dönem sonlarında hizmet tamamlanmış ancak gelir unsurunu doğuran olay gerçekleşmemişse; 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma hesabı aracılığı ile bu hesaba borç yazılır. Önceki dönemde başlayıp da bu dönem içinde tamamlanan ancak gelir unsurunu doğuran olay gerçekleşmemiş hizmetlerin maliyetleri de tamamlamayı takiben söz konusu hesaptan bu hesaba aktarılır. Bir hizmete ilişkin gelir doğduğunda bu hesaba alınmış olan maliyetin, tamamı ya da faydası tükenen kısmı bu hesabın alacağı karşılığında 622 Satılan Hizmet Maliyetleri hesabına borç yazılır. Bu hesaba alınan bir hizmetin daha sonra değersiz hale gelmesi durumunda bu hesaptaki maliyet zarar yazılır (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 44).

Mülkiyeti işletmeye geçmiş olmasına rağmen henüz fiilen işletme ambarlarına girmemiş bulunan stokların ilgili stok hesabı tali hesaplarında gösterilmesinin, stok kalemlerinin bütünlüğü açısından, uygun olacağı düşünülmektedir. Ancak bu tür stokların muhasebe dışı envanterde işletme tarafından sayıma tabi tutulamaması özelliği nedeniyle ayrı bir hesapta izlenmesi de düşünülmekte, işletmeler tarafından ikinci biçimdeki uygulama tercih edilmektedir. Uygulamayı bu şekilde yapmayı tercih edecek işletmeler tarafından kullanılmak üzere yoldaki stoklar için “156 Yoldaki Stoklar” adı altında ayrı bir hesap açılması uygun olacaktır (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 45).

Yukarıdaki stok kalemlerinin hiç birinin kapsamına alınmayan ürün, artık ve hurda gibi kalemler “157 Diğer Stoklar” grubunda yer alır.

Elde edilen bu stoklar maliyet bedeli ile hesaba borç, satıldığında, devredildiğinde veya kullanıldığında alacak kaydedilir.

“158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı” hesabı, yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak, teknolojik gelişmeler ve moda değişiklikleri nedenleriyle stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması veya bunların dışında diğer nedenlerle stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi dolayısıyla, kayıpları karşılamak üzere ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır.

İhtiyatlılık kavramı gereğince, değer kayıplarının ortaya çıktıkları anda muhasebeleştirilerek sonuç hesaplarına yansıtılması gerekir. Yine aynı kavram gereğince, değer artışlarının ise kesin gelir haline dönüşünceye kadar muhasebeleştirilmeyeceği unutulmamalıdır (Sevilengül, 2008: 136)

Stok değer düşüklüğü tespit edildiğinde "654. Karşılık Giderleri Hesabı" nın borcu karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir. Karşılık ayrılan stok kaleminin işletme içinde kullanılması ya da satılması halinde; ilgili stok hesabının alacağı ile karşılaştırılarak daha önce ayrılan karşılık "644. Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı” na aktarılarak kapatılır.

“159 Verilen Sipariş Avansları” hesabı, yurt içinden ya da yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır. Yapılan ödemeler bu hesaba borç, malın teslimi üzerine alacak kaydedilir.