TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 49 

“Müşteri ne ister?” sorusunun cevabı “herşey” dir ve herşey de olacaktır. Günümüz işletmeleri yüksek kalitede servis ile düşük maliyet dengesi sağlayarak çalışmaktadırlar. Çoğu üründeki ve çoğu Pazar bölümündeki yeni nitelik, “müşteri talebi herşey” olduğunu kabul etmek ve buna göre davranmaktır. Bu müşteri ürünlerinin pahalı olmadan yüksek servis ağıyla paketlenerek anında hazır olması anlamına gelmektedir. Hizmet paketi, seçenek, servis, hız ve maliyet seçeneklerini dikkate alarak hızla arttırılacaktır. Bu beklentiler birkaç kapalı alan içindeki müşteri deneyimlerine teşvik edilmekte ve canlandırılmaktadır. Söz konusu alanlarda ürünler daha iyi, daha ucuz, hızlı dağıtım ağı içinde bulunmaktadırlar (Demirtaş, 2008: 18).

Günümüzde müşteriler ekonominin diğer bölümlerinde olduğu gibi benzer performanslar beklemektedirler. Örnek olarak 1998 yılında Toyota ve Ford Taunus firmalarının ürettikleri araçlar 1997 modellerinden daha iyi aksesuara sahip ve daha az maliyetle üretim yapmaktadırlar. Trend açıkça müşteriler istediklerinde ne isterlerse onu önermektedir ve bugünün fiyatından daha ucuza olmalıdır (Aydemir, 2000: 22).

2.17.1.KÜRESELLEŞME

Çoğu gözlemciler orta vadede küresel demografik ve ekonomik güçlerde dramatik değişimler beklemektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa orijinli işletmeler, Çin, Meksika ve diğer gelişen ekonomilerdeki ürünlerin cazibesini çok önceleri keşfetmişlerdir. Ayrıca, bu faktörler ekonomi pazarlarında incelenmektedir (Lee vb., 2001: 318). Söz konusu trend, bu ekonomilerin itici gücü olarak hızlanacaktır. Amerikan tipi imalat ekonomileri yönetimlerinin çoğu batı stili demokrasilerle beraber gelişmişlerdir. Gerçekte ekonomik merkezi planlamanın bazı etkileri Güney Kore, Tayland, Malezya, Endonezya ve İMF’nin ekonomik

yönlendirmesi altındaki diğer yapısal değişimin içinde bulunan ekonomilerde de görülmüştür. Hatta Japonya bile müthiş bir durgunluk içindedir. Bu durgunluk komşularını bile zorlayan yapısal değişiklikler gerektirmektedir. Bu değişimler Doğu Asya ve Güney Amerika’nın uzun dönem gelişimlerini hızlandırmaktadır (Özbay, 2008: 32).

Ekonomik güçlerin zorlanması ile birleşen demokratik faktörler uluslararası gelir uçurumunu ortadan kaldıracak bir yakınlaşma içindedir. Bu da dünya pazarlarının 21. Yüzyılda oldukça değişik bir hüviyete bürünmesini sağlayacaktır. Latin Amerika 1990-2015 periyodu arasındaki hızlı gelişim için sevinirken 2015 yılında Asya-Pasifik GSMH’sı Kuzey Amerika ve Avrupa’dan daha ileri gidecektir. Müşteri, ürün, birleşik merkezde çalışanlar ve dolaysız ekonomik-sosyal ve çevresel etkiler dramatik olarak geleneksel batı-kuzey iş dünyası cephesine meydan okur bir şekilde değişecektir.

İşletmeler ayrıca dünya çapında kıyaslanabilir düzeyde bir çerçeve sağlamak zorundadır. İletişim devrimi ve müşteri kültüründe küreselleşme Çin, Hindistan ve Endonozya gibi marketlerde toleranslı davranmayacaktır (Kaya, 2004: 19).

2.17.2.REKABET

Bilgi patlaması gelecekte tedarik zinciri liderlerine önemli bir temel rol sağlayacaktır. Bu bağlamda günümüze kadar olan gelişmeler inanılmaz görünmekte ve tarihsel standartların dışına taşmaktadır. Fakat gelecek daha dramatik bilgi hamlelerini elinde tutmaktadır. Bunlar en az iki yoldan ortaya çıkacaktır:

• İnternet, alınan ve dağıtılan ürünleri etkileyecektir. Ayrıca internet müşterilerine alışveriş yapabilme yeteneği ile birlikte her ürünün tüm özelliklerini öğrenebilme ve çoğu ürünü online kataloglarından satınalma imkanı sağlayacaktır (Uzeken, 2008: 12). Gelecekte müşterilerin ve satıcıların her ödemede daha değerlendirici ve istemci olacağı beklenilmelidir. Refah derecelerinin artışıyla çok büyük oranda müşteriler doğrudan alışverişi seçeceklerdir. Ulusal sınırları kaldıran internet üzerindeki doğrudan perakende satışlar ayrıca Üçüncü Dünya ülkelerinde hissedilecektir.

• Güçlü modelleme teknikleri müşteri refahını ve iş verilerini arttırmaktadır. Tedarik zinciri kararlarındaki hızlı yükseliş hem tedarik zinciri optimizasyonu ile bu eforları kolaylaştıran bilgisayar kapasitelerinin bir çıktışı olmaktadır.

Yakın zamanlarda iş dünyasındaki hamleler oldukça hızlanmaktadır. IBM Lojistik Müdürü Barbara Martin’in de dediği gibi “Bilgi teknolojisi henüz yerleşmemiştir. Ancak bilgi yönetimi bu konuda anahtar rol oynayacaktır” (Gedikli, 2006: 5).

2.17.3.RESMİETKİLER

Hükümetler, tedarik zinciri gelişmesinin şekillenmesine etki etmeye devam edeceklerdir. İmalat sanayindeki ve 1992’de oluşturulan Avrupa Ortak Pazarından sonra ortaya çıkan network dağılımındaki değişiklikler incelenecektir. Gerçekte küresel kaynakların çoğu ve bugün ortaya çıkan üretim hatları GATT ile gelişmiştir. Liberal ticaret şartları gelecek yüzyılda da hakim olmaya devam edecektir. Ford’un lojistik planlama, üretim ve uygulama sorumlusu Stormy Hick’e göre “Ticaret ve müşteri engelleri küresel faaliyetleri rahatsız etmeye devam edecektir” (Yener, 2002: 26).

2.17.4.ÇEVRE

Geridönüşüm, çevre verimliliği ve atıklarda minimizasyon, kuşkusuz gelecek tedarik zinciri tasarımını da etkileyecektir. Avrupa toner kartuş üretimi için geridönüşümlü malzeme kullanımı alanında öncü olmuştur. Araba üreticileri de bu alanda en fazla göz önünde bulunan işletmelerdir. Volkswagen’den Luc Billet “Bizden otomobil geridönüşümü için sorumluluk almamız istenmektedir” demektir. Gelecekte hükümetler çevresel etkiler nedeniyle dış fiyatları arttıracaktır. Tedarik zincirleri böylece bugüne oranla ürün-geri kullanımı konusunda daha duyarlılık göstererek yeniden tasarlanacaktır. Süreç açıkça görünmektedir. Öncü organizasyonlar bugün geridönüşüm sürecinde yarının ekonomik ortaklık alanında nasıl para kazanılacağını araştıracaklardır (Yıldızöz, 2006: 24).

2.17.5.DIŞKAYNAKKULLANIMI(OUTSOURCING)

Artan rekabet ve küreselleşme sonucu işletmeler gittikçe artan ölçüde sadece kendi sahip oldukları yetenek ve becerileri esas alan işleri yapmak istemekte. Öz yetenekleri kullanılamadığı işleri organizasyon dışındaki başka işletmelerden alma eğilimleri yaygın dış kaynaklardan yararlanma (Outsourcing) uygulamasını ortaya çıkarmıştır. Dünya ölçeğinde yaşanan değişim ve gelişmelerden sonra hemen hemen hiçbir işletme mal, hizmet ve bilgisini kendisinin tasarlaması ve pazarlaması için gerekli olan uzmanlığa sahip değillerdir. Günümüz işletmeleri en iyi yapabilecekleri işlere odaklanırlar. Diğer işleri ise en iyi yapan dış kaynaklardan satın alırlar (Kotabe vb., 2006: 128). Bu işletmeler daha sonra dış tedarikçileriyle karşılıklı bir iletişim ağı kurarlar. Tedarik zinciri yönetiminin önemli hale gelmesinin nedenlerinden birisi de bu karşılıklı iş birliğinin öneminin giderek artmasıdır. Yapılan bir araştırmaya göre son yıllarda 1000’den fazla büyük işletmeden % 35’nin dış kaynak kullanımını arttırdığı görülmüştür. İşletmeler dış kaynaklardan faydalanarak aşağıda belirtilen faydaları elde edebilirler (Karaahmetoğlu, 2004: 133).

• İşletmede geriye kalan işlerin basitleştirilmesi ve kalite üzerinde odaklanılmasıdır.

• İşletmedeki stokların azaltılması sonucu üretim işlemlerinin daha düşük maliyetle gerçekleştirilmesidir.

• Ürün çevrim süresindeki kısalma ve tedarikçinin doğrudan ürün tasarımında yer alması durumunda daha düşük ürün geliştirme maliyetlerine ulaşılmasıdır.

• Geliştirilemeyen ya da maliyet-etkinlik karşılaştırılması nedeniyle gerçekleştirilemeyen yeteneklere ve teknolojilere ulaşılmasıdır.

• İşletme tarafından sermaye yatırımı olmaksızın ek üretim kapasitesi elde edilmesidir (Yıldızöz, 2006: 24).

2.17.6.YALINÜRETİM

Yalın üretim, geleneksel seri üretim sistemleri yerine kullanılmaya başlayan ve aynı zamanda müşterilere daha fazla seçenek sunan çıktılar oluşturan sistemlerdir.

Yalın üretim yapısında hiçbir gereksiz unsur taşımayan ve hata, maliyet, stok, işçilik, geliştirme süreci, üretim alanı, müşteri memnuniyetsizliği gibi unsurları en aza indirmeyi amaçlayan sistemlerdir. Bu sayede yaratılan değer de müşterinin talep ettiği ürün ve hizmetlerle beraber tüm tedarik zinciri boyunca aşağıya doğru aktarılır. Yalın üretim sistemlerini başarıyla uygulamak için müşteri talebi ile tedarikçi cevabı arasındaki uyum sağlanmalıdır (Efendigil, 2008: 12). Talep miktarı bilgileri ve ürün dağıtımı müşteri ve tedarikçi üretim ortamları arasında doğrudan oluşturulmalıdır. Çünkü tedarikçilerini yüksek oranda süreçlerine katan işletmeler için tedarikçilerinin başarısızlığı kendi başarısızlıkları anlamına gelecektir. Karşılıklı bilgi akışındaki eksiklikler veya tedarik zincirinde meydana gelen bir hata hem tedarikçi hem de ana işletme için bir başarısızlık sayılacaktır. Özellikle Japon otomobil üreticilerinin uygulamaya koyduğu bu üretim şekli görülen başarı neticesinde günümüzde birçok büyük işletme tarafından uygulanmaktadır (Susuz, 2005: 22).

2.17.7.TEKNOLOJİ

Tedarik zinciri yönetiminin gelişimini etkileyen önemli bir faktör de son yıllarda teknolojide meydana gelen hızlı gelişmeler olmuştur. Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte işletmeler arasında bilgi paylaşımı kolaylaşmıştır. Teknolojide yaşanan gelişmeler müşterilere dünyanın herhangi bir yerinde ihtiyaçları olan ürünü alma fırsatını getirmiştir. Artık online kataloglar ve renkli resimlerle müşteri ürüne ilişkin bilgileri alabilmekte ve kredi kartı kullanabilmekte veya elektronik transferlerle parasını gönderebilmekte ve ürünü online satınalabilmektedir. İşletmeler içinde tedarikçi alternatifleri artmıştır (Taylor vb., 2008: 21). Bilgi teknolojilerindeki ilerlemeler sonucu işletmeler pazar bilgilerine çok daha hızlı ulaşabilmektedir. Bu gelişmelere bağlı olarak işletmelerin tek başlarına faaliyette bulunmaları güçleşmekte ve tedarik zinciri yönetimi daha önemli hale gelmektedir (Ünüvar, 2009: 565).

2.17.8.ZAMANVEPAZARACEVAPVERME

Zaman, anahtar bir faktördür ve işletmelerde pazardaki ihtiyaçlara cevap verebilme yeteneğinde kritik noktadır. Üretim işlemleri pazardaki ihtiyaçlara cevap vermede ve rekabet avantajını kazanmada ve sürdürmede önemli bir fonksiyondur.

Müşteri talebine hemen cevap vermek pazar için yeni ürünler üretmek kadar yaşamsal bir öneme sahiptir. Bu yeteneğe üretimin yapmış olduğu katkı mutlaka dikkate alınmalıdır (Ayşit, 2005: 25). İşletmeler üretim zamanını azaltarak müşterileri için rekabet ederler. Üretim zamanının azaltılması çevrim zamanı, satınalınan parçaların sevk zamanlarını yeni ürün geliştirme zamanını ve dağıtım zamanını da azaltmayı içermektedir. Son müşteri dağıtım ihtiyaçlarını karşılamada en büyük darboğaz sevk zamanıdır. Buna ilave olarak pazar farklılığı ve teknolojik değişim yeni üründe tanışma hızını bir rekabet zorunluluğu haline getirmiştir. Birçok örnekte tedarikçi yetenekleri cevrim zamanı değişimlerini karşılamak için anahtardır. Çünkü yüksek düzeyde tedarikçi içeren birçok işletmenin ürünleri rekabet avantajının kaynağı olan tedarik zincirine ihtiyaç duymaktadır. Bu bağlamda işletmelerin başarısı sadece kendi üretim yeteneklerine değil aynı zamanda kendi tedarik zincirlerini başarılı ve etkili bir şekilde yönetmelerine bağlı olmaktadır (Çağlayan, 2002: 17).

2.17.9.ESNEKLİK

Bir işletmede tedarik zinciri, ihtiyaçlardaki değişmeleri karşılayabilmek için esnek olmalıdır. Esneklik değişim için işletmenin ve sistemin istekli olmasıdır. Bu nedenle esneklik müşteri-tedarikçi ilişkilerinde değişimi tetikleyen diğer bir anahtar faktördür. Pazara ve müşterilere cevap verebilme yeteneği için işletmenin tedarikçileri gerekli istekliliği ve esnekliliği sergileyebilmelidirler. İşletmenin sistemi büyük hacimlerle yeniden işlemeyle kalite problemleriyle engellediğinde müşteri taleplerindeki değişmelere cevap vermek zorlaşır. İşletme gelişme kültürüne sahip olmadığında işlemlerini değiştirme ihtiyacını daha az hisseder. Bunun sonucunda müşteri talepleri zamanında karşılanamaz ve esnekliği engelleyen ek kayıplar oluşabilir (Yalçıner, 2004: 38).

2.17.10.MALİYET

Amerika Birleşik Devletlerindeki üreticiler için satın alınan malzemenin toplam pay hacmi % 60’ın üzerindedir. Birçok işletmede bu oran % 85-90’a ulaşmaktadır. Bu yüksek oranlar maliyetleri azaltmak ve etkinliği arttırmak için

büyük fırsat alanı yaratmaktadır. Hem işletmedeki hem de tedarik zincirindeki maliyet tedarik zinciri sürecinin iyileştirilmesiyle başarılı bir şekilde yönetilebilir.

Maliyetin azaltılmasıyla aynı zamanda müşteri için değer arttırılmış olacaktır. İyileştirilmiş kalite, basitleştirilmiş tasarımlar ve azaltılan çevrim zamanları maliyetlerin azalmasına ve değer artışına yol açacaktır.

2.17.11.KALİTE

Üreticiler kendi üretim ve içsel fonksiyonlarında süreç kontrol yöntemlerini uyguladıklarında tedarik zincirindeki ürünlerin kalitesini etkileyen değişimleri ortaya çıkarılabilmektedir. Kalite denklemindeki ilave öğe, son müşteriye sunulan ürün veya hizmetlerdeki az sayıda ama kaçınılmaz hataların karşılanmasında tedarikçilerin düzeltici önlemleri desteklemesidir. Bu çabalardan kaçınılması son müşteri açısından ürün/hizmet başarısızlığına yol açar. Buna göre, bir hataya üreticinin cevap verme zamanı tedarikçilerin yeteneği ile sınırlıdır (Yiğit, 2002: 20). Bunu önlemek için hatanın nedeni tedarik zinciri yoluyla tedarikçiye kadar geriye doğru takip edilip araştırılarak zamanında önlenebilir. Sonuç olarak yeni ürün tasarım süreci sırasında kalitenin tasarımı için bir üreticinin kapasitesi, tedarikçilerin tasarım sürecindeki değişimleri izlemesi cevap verme hızına büyük oranda bağlıdır. Bu çaba son müşterilerle ürün tanımlama aşamasında anahtar tedarikçileri kapsamasıyla gerçekleştirilebilir (Yüksel, 2002: 269).

2.18.TEDARİKZİNCİRİNİNYÖNLENDİRİCİUNSURLARIVE