TEDARİK ZİNCİRİ SİSTEMİNDE LOJİSTİK YÖNETİMİ 56 

Lojistik yönetimi, fiziksel dağıtım yönetiminden doğmuş bir kavramdır. Lojistik Yönetimi Konseyi (Council of Logistics Management-CLM), Lojistik yönetimi kavramını şu şekilde tanımlamaktadır: “Müşteri gereksinimelerini karşılamak üzere üretim noktası ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir

şekilde planlanması, uygulanması ve kontrolünü kapsayan tedarik zinciri süreci aşamasıdır” (Uran, 2004: 17). Lojistik yönetimi aşağıdaki Şekil 2.10’da gösterilmiştir.

Şekil 2.10. Lojistik Yönetimi

Kaynak: Uran, 2004: 17

2.18.2.1. Tedarik Zinciri Yönetimi Ve Lojistik Yönetimi İlişkisi

Lojistik yönetimi temelde aynı konuları içerseler de aralarında bazı farklılıklar vardır. Örneğin, Lojistik yönetimi işletmeyi, müşterileri ve tedarikçileri birbirine bağlamaktadır. Fakat işletmelerin performans hedeflerini tutturabilmeleri için bu yeterli değildir. Bu yaklaşım tedarikçilerin tedarikçileri ve müşterilerin müşterilerini de kapsayacak şekilde genişletilmelidir. Bu da tedarik zinciri yönetimi ile mümkündür. Lojistik yönetimi ve tedarik zinciri yönetiminin entegrasyonu Şekil 2.11 ve Şekil 2.12’de gösterilecektir.

Tedarik Zinciri ve Lojistik Yönetimi İlişkisi

Şekil 2.11. Lojistik Entegrasyonu

Kaynak: Eker, 2006: 34

Şekil 2.12. Tedarik Zinciri Entegrasyonu

Kaynak: Eker, 2006: 34

Lojistik yönetimi tedarik zinciri yönetiminin bir aşamasıdır. Malların üretim noktasından tüketim noktasına etkin bir şekilde taşınması ve depolanması faaliyetlerini kapsar. Fakat tedarik zinciri sadece taşıma ve depolama faaliyetleri

değil malın üretimi, planlama, satınalma faaliyetlerini de kapsar. Ayrıca tedarik zinciri yönetimi “Ters Lojistik” kavramını da kapsamaktadır. Ters lojistik kullanıcı tarafından artık ihtiyaç duyulmayan veya üretim hatası nedeniyle kullanılamayan ürünlerin geri dönüşüm ile ilgili yerlere ulaştırılmasıdır. Ters lojistik uygulamalarına ilaç sektörinde sık sık rastlanmaktadır (Hancıoğlu, 2004: 14).

2.18.2.2. Tedarik Lojistiği

Tedarik lojistiği, işletmeye değer katan temel işlevleri içermektedir. Satınalma, materyallerin tedarikçiden üreticiye, depo veya perakende ambarlarına kesintisiz girişinin planlanması ve ürün akışının sağlanmasını tedarik zinciri çerçevesinde düzenleyen faaliyetler bütünüdür (Hugos, 2003: 70). Bu tamamen üretim öncesi gerçekleştirilen ve kaynakların üretim hattına taşınmasına hizmet eden bir süreçtir. İşletmeye giren bütün mal akışlarının ve onlara ait bilgi akışlarının planlanmasını yönetimini ve kontrolünü kapsamaktadır. Tedarik lojistiğinin temel esası, tedarik piyasaları ve üretim arasında bağlantıyı kurmak ve burada bir köprü görevi görmektir. Değer artışı yönü ile işletme içindeki katma değerin ilk basamağı denilebilir (Christopher, 1998: 20).

Diğer lojistik faaliyetlerde olduğu gibi üretim öncesi lojistik operasyonlar da iki aşamada gerçekleştirilmektedir. İlk aşamada hizmet sağlayıcının seçimi stok yönetimi ve yük akışının birleştirilmesi yer almaktadır. Bunun yanında diğer bir operasyon ise malın fiziki akışını ilgilendirmektedir. Burada hizmet alan işletme, hizmet sağlayacak işletmeden hammaddenin stok yönetimini gerçekleştirmesini, girdilerin ihtiyaç takibini, üretim hattına yakın depolama faaliyetinin yapılmasını ya da doğrudan üretim hattına dağıtımın gerçekleştirilmesini, son olarak da bazı durumlarda üretimin hemen öncesinde paketlerin açılması ve ürünlerin hazırlanması gibi işlemlerin gerçekleştirilmesini talep etmektedir. Üretim öncesi lojistik sürecinin doğru planlanmasının işletmelere önemli maliyet üstünlüğü sağladığı göz ardı edil- memelidir (Keskin, 2006: 25).

2.18.1.3. Üretim Lojistiği

Üretim lojistiği, sadece endüstriyel işletmelerde kullanılan, işletmenin içerisindeki bütün mal akışlarının ve onlara ait bilgi akışlarının planlanması yönetimi ve kontrolünü kapsamaktadır. Üretim öncesi lojistik faaliyeti tamamlayıcı bir unsur olarak üretim lojistiği üreticilerden ürünlerin toplanması, stoklanması ve müşterilere dağıtılmasını sağlayan sistemin işlemesine yönelik faaliyetler bütünüdür (Stock vb., 2001: 478). Üretim alanında etkin olan işletmelerde iş istasyonlarına akışı tamamlanan girdilerin üretim öncesi lojistik faaliyetleri sonrasında ürünlerin ilgili yer ve tezgahlara iletilmesi yani fabrika içi taşıma ve etiketleme, nihayetinde çıkış ambalajlamadan dağıtım kanallarına ve müşterilere kadar uzanan zincirin tüm halkalarıdır (Tunç, 2006: 47).

2.18.1.4. Dağıtım Lojistiği

Bu süreçte üretim işlemi tamamlanmış olup, üretilen malların pazara ve müşterilere ulaştırılması sağlanmaktadır. Üretim sonrası lojistik süreci fiziki dağıtım kanallarını da içine alan ve malın müşteriye ulaştırılmasına bir dönük faaliyeti kontrol altında tutan bir iş akışıdır. Buradaki faaliyetlerin önemli bir kısmını fiziksel dağıtım hizmetleri oluşturmaktadır. Bunların içerisinde en temel olanları ise ambalajlama, depolama, nakliye ve başkalarıdır (Donald J vb., 2007: 66).

Dağıtım lojistiği işletmenin üretiminin sürüm ve satış piyasası ile bağlantısını sağlamaktadır. Süreç ürünün üretim alanından ayrılması ile başlamakta ve anlaşmaya göre doğrudan alıcıda (satıcı/tüccar) ya da son müşteride sona ermektedir. Dağıtım lojistiği, alıcının taleplerine göre verilen sözlerin başarılı bir şekilde yerine getirilmesinde zincirin son halkası olarak önemli görülmelidir. Çünkü dağıtım lojistiği müşteri ilişkileri yönetiminin önemli bir parçasıdır. Dağıtım lojistiğinin somut görevi bir dağıtım noktasından hareketle, miktar, çeşit ve kalite olarak doğru ürünle doğru şekilde, doğru zamanda, doğru yere en düşük maliyetle hizmet sunmaktır. Bu kriterlerin yerine getirilmesi durumunda etkin lojistik hizmetten söz edilebilir (Tallori vb., 2005: 80).

2.18.2.5. Geri Dönüş Lojistiği (Ters Lojistik)

Lojistik faaliyetlerde farklı bir boyut olarak değerlendirilen “Geri Dönüş Lojistiği-Ters Lojistik” kavramı literatürde farklı şekillerde yer bulmuştur. 1980' li yıllarda “ürünün son müşteriden üreticiye, hizmet sağlayıcıya doğru hareketi” olarak görülmüş, taşıdığı anlamın sınırları ise bu şekilde çizilmiştir. Daha sonraki yıllarda lojistik hizmetlerde görülen gelişmelerle ters lojistik kavramının daha geniş bir hizmet alanını ifade edecek şekilde tanımındaki farklılaşma dikkati çekmiştir.

1998 yılında bu konuda çalışan araştırmacı stok tarafından ters lojistik “ürün dönüşleri, kaynak azaltımı, geri kazanım materyal ikamesi, materyallerin yeniden kullanımı, atıkların yok edilmesi ve yakılması, tamir ve yeniden üretimde lojistiğin rolü” olarak tanımlanmış ve anlamı genişlemiştir. Bir başka tanım ise Dowlatshahi tarafından “üreticinin olası geri kazanım, yeniden üretim veya yok etme için tüketim noktasından gönderilmiş ürün veya parçaları sistematik olarak kabul etmesi süreci ters lojistik” olarak ifade edilmiştir.

CSCMP (The Council Supply Chain Management Professionals- Tedarik Zinciri Yönetimi Profosyonelleri Konseyi) tanımına göre ters lojistik planlama, uygulama, kontrol, hammaddenin maliyet etkisi, envanter süreçleri, nihai ürünler ve ilgili bilgilerin tüketim noktasından başlangıç noktasına tekrar değer kazanma veya uygun bir şekilde elden çıkarma amacıyla akış sürecidir. Günümüzün yok edici rekabet ortamında işletmeler için ekonomik faaliyetlerde tasarruf ilkesi çerçevesinde ters lojistik faaliyetlerine bağlı olan kazanımlar bir çıkış noktası olarak görülebilmektedir (Ölçersağlam, 2007: 32).

Ters lojistik faaliyetleri, üretim sektöründe son müşteriden satıcıya ya da hizmet sunucuya geri gelen malların hareketi, depolanması ve ambalajlanması ile uğraşırken askeri sektörde ise istihbarat ve taktik açısından ters lojistik, muharebe sırasında kullanılamayan hasarlı ya da ihtiyaç fazlası ikmal maddeler ile karşı taraftan ele geçen malzemelerin bölgeye geri aktarılması şeklinde önemli bir süreç olarak önemsenmektedir:

• Geri Alım, ürünün müşteriden fiziksel olarak taşınması.

• Gözden Geçirme, işletmenin geri alınan ürün ile ne yapacağına yönelik karar verme süreci.

• Yenileme, geri dönen ürünün tamiri/işlenmesi.

• Nakil, ürün organizasyonunun tedarik zincirinden taşınması.

• Re-engineering, yönetimin dönüş sürecinin daha iyi olması için tersine tedarik zincirinin kontrol edilmesi (Koban vb., 2008: 22).