B. Değişik Hukuk Düzenlerinde Tasarım Hakkının Korunmasının Tarihi
3. Tasarım Hakkının Avrupa Topluluğu Hukukunda Korunması
Avrupa Topluluğu’ nu kuran Roma Antlaşması’ nın270 amaçları kapsamında Komisyon tarafından, hazırlanan “White Paper” da271 mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını sağlandığı bir ortak pazar kurmak amacıyla üye ülkeler arasında tüm fizik, teknik, ve mali engellerin kaldırılması ve ulusal mevzuatların uyumlaştırılması öngörülmüş ve antlaşmanın 36. maddesinde ulusal mevzuatlardaki fikri ve sınai haklarla ilgili sınırlayıcı hükümlerin serbest dolaşımı engelleyici nitelikte taşımaması gereği vurgulanmıştır272. Bu amaçla, Toplulukta fikri mülkiyet haklarını ve malların serbestçe dolaşım ilkesini içinde barındıran bir sistem geliştirilmeye çalışılmıştır273.
267 YALÇINER, Bildiri Kitabı, s. 9; DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 98; TEKİNALP, Fikri, s. 604; BİLGİN, s. 10. Nitekim bu sistemle amaçlanan tescil edilen tasarımların kontrol altında tutulmasını sağlayarak karışıklıkların giderilmesi, tıkanıklığa yol açılmasının önlenmesi, değişik ülkelerde tescil almak isteyen başvuru sahipleri ve ofislere kolaylık sağlayarak zaman kaybını önlemek ve araştırmaları hızlandırmaktır. Bkz. GÜNEŞ, Uygulama Sorunları, s. 27.
268
ARIKAN, Sınai Tasarımlar, s. 81; YALÇINER, Bildiri Kitabı, s. 9; DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 98; SULUK, Tasarım Hukuku, s. 114; TEKİNALP, Fikri, s. 604; BİLGİN, s. 10; GÜNEŞ, Uygulama Sorunları, s. 28. Sınıflandırmanın içeriği konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. SUTHERSANEN, s.18.
269 SULUK, Tasarım Hukuku, s. 115.
270 Bu anlaşma, 1957 tarihli olup bu anlaşma ile Avrupa Ekonomik Topluluğu kurulmuştur. Bkz. http://tr.wikipedia.org/ Avrupa-Birliğinin-genislemesi.
271 Komisyon raporunu Haziran 1985’ te hazırlamıştır. 272
ARIKAN, Sınai Tasarımlar, s. 85; Ayrıntılı bilgi için bkz. Adalet Bakanlığı, İşletmeler Hukuku; Alanındaki Mevzuat Değerlendirme Raporu ( Mevzuat Uyum Çalışmaları), s.163-253; GRAY/BOUZALAS, s. 75-76; SULUK, Tasarım Hukuku, s. 116.
Toplulukta üye devletlerin tasarım mevzuatlarının önemli farklılıklar içermesi274, patent ve markalar konusunun öncelik kazanması ve son yirmi yılda tasarımların, tüketim ürünlerinin satışındaki işlevinin artması nedeniyle 275 tasarımların Topluluğun genelinde aynı şekilde düzenlenmesinin sağlanması, oldukça uzun bir zaman almıştır. İlk kez 1959 yılında uyumlaştırmayı gerçekleştirmek amacıyla bir çalışma grubu, oluşturulmuş ve bu grup çalışmasını 1962’ de açıklamıştır276. 1990 yılına kadar kesintilerle devam eden çalışmalar sonunda 277 üye 12 ülke278 mevzuatlarındaki farklılıklar incelenerek 1991 yılında önerilerden oluşan bir “ Yeşil Kitap”( Green Paper) yayımlanmıştır279.
Yeşil Kitap’ a dayalı olarak tasarımların etkin hukuki koruma sağlamak ve düzenlemelerde uyumlaştırmaya gitmek amacıyla 1993 yılında Topluluk Yönerge ve Tüzük Tasarıları yayımlanmıştır280. Yine tasarılarda yapılan bir takım değişikler sonunda281 13 Ekim 1998 tarihli ve 98/71/AT sayılı “Tasarımların Korunması
Hakkında Avrupa Parlamentosu ve Konsey Yönergesi” ve 12 Aralık 2001 tarihli ve
6/2002 sayılı “Topluluk Tasarımı Hakkında Konsey Tüzüğü” kabul edilmiştir282. Her
iki düzenleme de birbirine paralel içerikte olup tanımlara, koruma
274 DPT, Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 42. TEKİNALP, Fikri, s. 605. 275
DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 100.
276 Ayrıntılı bilgi için bkz. GRAY/BOUZALAS, s. 85; SULUK, Topluluk Tasarımı, s. 20, Aynı Yazar, Tasarım Hukuku, s. 117.
277 DPT, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 42. 278
Bu ülkeler, kurucu altı Avrupa ülkesi Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, Lüksemburg; 1972 yılında tam üyeliği gerçekleşen İngiltere, Danimarka, İrlanda; 1985’ de üye olan Portekiz ve İspanyadır. 2008 yılı itibariyle Avrupa Topluluğu’ na üye 27 ülke bulunmaktadır. 12 üye ülkeye ek olarak 1995 yılında İsveç, Finlandiya, Avusturya; son ve en büyük genişleme hamlesi ise 1 Mayıs 2004’ de gerçekleşmiştir. 2004’ te üye olan ülkeler ise Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenyadır. Avrupa Topluluğu’ nu genişleme süreci hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. http://tr.wikipedia.org/ Avrupa-Birliğinin-genislemesi.
279 Yeşil Kitap, No: 3.1.1; ARIKAN, Sınai Tasarımlar, s. 85; DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 42; GRAY/BOUZALAS, s. 83; SULUK, Topluluk Tasarımı, s. 20, Aynı Yazar, Tasarım Hukuku, s. 117. Yeşil Kitap, Munich Max Planck Institute Tarafından hazırlanmış olup bir çok seçkin Fikri Mülkiyet Hukukçusu bu Enstitüde yer almaktadır. Annette KUR, CORNİSH gibi. Enstitünün katkıları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. JEHOREM, Herman Cohen: “ Cumulation of Protection in the ECDESİGN Proposals”, EIPR, No:12/1994, s. 514-515.
280 Proposal for a European Parliament and Council Directive on the Legal Protection of Designs (93/C 345/09) COM( 93) 344 Final-COD 464, 3 December 1993, ATRG, C345/14, 23.12.1993, s.14 vd.; Proposol for a Regulation on Community Design, COM(93) 342 Final-COD 463, ATRG, C29/20, 31.1.1994, s. 20 vd. Bkz. GRAY/BOUZALAS, s. 84. , dn. 26, 27.
281 Bu süreç hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. SULUK, Topluluk Tasarımı, s. 20, 21; aynı yazar, Tasarım Hukuku, s. 118.
şartları/istisnalarına, başvuru usulüne, koruma süresi, hakkın hükümsüzlüğü ve tükenmesi gibi hükümlere yer vermektedir. Söz konusu düzenlemeleri takiben Topluluk Tasarımına İlişkin Uygulama Yönetmeliği ve Ücret Yönetmeliği de kabul edilmiştir283.
Topluluk hukukunda üye ülke hukuklarından farklı olarak ne fikir ve sanat hukukuna dayanan Fransa ve Almanya gibi ülkelerde uygulanan yaklaşım (copyright
approach) ne de İngiltere gibi diğer bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan patent
hukukunu andıran yaklaşım (patent approach) benimsenmiş, bu sistemler284 yerine endüstriyel tasarımları bağımsız bir ekonomik değer olarak tanıyan ve tasarımların pazardaki fonksiyonlarını öne çıkaran bir yaklaşım ( design approach) kabul edilmiştir285. Hukukumuzdaki düzenlemeye kaynaklık eden yaklaşımda budur286. Bu yaklaşım çerçevesinde Toplulukta tasarımlara ilişkin kabul edilen ana kuralları şu
şekilde özetlemek mümkündür:
Toplulukta söz konusu yaklaşım kabul edilmekle birlikte bir tasarım, şartları karşılamak kaydı ile Topluluğun ve üye ülkelerin marka, patent, ve faydalı model, haksız rekabet ve fikri ve sanat eseri mevzuatları ile de kümülatif (çoklu) koruma ilkesi çerçevesinde korunabilecektir. Toplulukta tescilli tasarımların yani sıra tekstil, moda gibi kısa ömürlü sektörlerin ihtiyacı göz önüne alınarak tescilli tasarımlara da yer verilmiştir287. Yeni ve ayırt edici nitelik taşıyan tescilli tasarımlar, sahibine yenileme dönemleri gözetilmek kaydıyla 25 yıllık bir dönemde geniş yetkiler
283 Yönetmelik metinleri için bkz. http://oami.eu.int/en/design/legalaspects.htm.
284 Tasarımlar, Avrupa ülkelerinde beş değişik düzenleme ile korunmaktadır. Bu düzenlemeler şunlardır; Tasarımlar için öngörülen sui generis – özel kanun hükümleri ile koruma yaklaşımı; Bern Anlaşmasında öngörülen ve Fransa, Almanya ve Benelüx ülkelerinde benimsenen fikir ve sanat eserleri yaklaşımına dayanan koruma yaklaşımı; Markalar Kanunu çerçevesinde korumayı öngören yaklaşımdır ki Almanya’ nın Markalar Kanunu’ da bu konuda özel hükümler bulunmaktadır; Almanya, İtalya, Portekiz ve Avusturya gibi 12 Avrupa ülkesinde (İngiltere, İspanya, ve Lüksemburg hariç) benimsenen patent ve sui generis korumanın ortasında yer alan faydalı model yaklaşımı ve son olarak tüm üye ülkelerde benimsenen, İngiltere ve İrlanda hariç (bu ülkelerde passing off uygulanmakta olup mahkeme içtihatları ile oluşmuştur), haksız rekabet yaklaşımı. Bu konu hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. ARIKAN, Sınai Tasarımlar, s.85-91; GRAY/ BOUZALAS, s. 75 vd.
285 DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 42; SULUK, Topluluk Tasarımı, s. 22; Aynı Yazar, Tasarım Hukuku, s. 119.ŞEHİRALİ, Tasarımlara Yönelik Uygulamalar, s. 3.
286 ŞEHİRALİ, Tasarımlara Yönelik Uygulamalar, s.3. 287
JEHOREM, s.514; ARIKAN, Sınai Tasarımlar, s. 92, 94; DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 101-102; Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 42; SULUK, Topluluk Tasarımı, s. 22;
vermekle birlikte tescilsiz tasarımlar için taklide karşı koruma, üç yıllık bir dönem için öngörülmüştür288.
Yukarıda kısaca değindiğimiz Topluluk düzenlemelerinin özellikle Topluluk Yönerge ve Tüzük Tasarılarının ileride ayrıntıları ile ele alacağımız 554 sayılı KHK üzerinde etkisi oldukça fazladır. Tasarımların Koruması Hakkındaki Kanun Taslağı’ nda Topluluk Yönerge ve Tüzük Tasarılarında sonraki tarihlerde yapılan değişikler göz önüne alınarak günün koşularına uygun olarak 554 sayılı KHK’ daki düzenlemelerin bazıları değiştirilmekte ve tescilsiz tasarım koruması gibi daha önce 554 sayılı KHK’ da bulunmayan düzenlemelere yer verilmektedir. Böylece Topluluk Tasarım mevzuatı ve uygulaması ile mevzuatımız arasında paralellik sağlanmaya çalışılmaktadır.