B. Koruma Şartlarının Bulunmaması
4. Tasarımın Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırı Olması
554 sayılı KHK’ nın 43/1-a bendinde, 9. maddesine göre kamu düzeni ve
genel ahlaka aykırı tasarımların koruma kapsamı dışında olduğu, bu tür tasarımlar her nasılsa tescili yapılmışsa, bu tasarımların hükümsüzlüğüne mahkemece karar verilebileceği düzenlenmiştir 644 . Yine başvuruya itiraz halinde TPE, tasarımın kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı olup olmadığını da inceleyecektir645.
Hukukun genel ilkelerinden yola çıkılarak getirilen bu hüküm sadece tasarımlar açısından değil tüm sınai mülkiyet hakları için geçerlidir646. Kararname’ de kamu düzeni ve genel ahlaka yer verilmiş olmakla birlikte tanım uygulamaya
geliştirilmiş ve ancak o tarihte henüz aleniyet kazanmamış bir tasarımı kullanmaya başlamış veya kullanımı için ciddi girişlerde bulunup önlemler almış olan kişi ve kişilerin iyiniyetli davranmış olmaları koşuluyla tescilli tasarım sahibinin bu kişi veya kişilerin söz konusu tasarımı kullanmaya başlamalarını veya başlanmışsa önlemeye yetkisi yoktur. Tescilli tasarımdan bağımsız ve iyiniyete dayalı olarak oluşturulmuş olması kaydı ile tescilli tasarıma benzer tasarımı geliştiren ve üreteni koruyan bu yasa hükmünün üreticiden tescilli tasarıma benzerlik gösteren ürünü edinmiş olan müşteriyi de kapsayacağı kuşkusudur. Davacının – endüstriyel tasarımların tescil tarihleri 24.1.1997 ve 24.3.1997 olmasına karşın, davalının toptan satış işyerinde saptanan ve davacının tescilli tasarıma konu desene özdeşlik derecesinde benzerlik gösteren döşemelik kumaşların dava dışı üreticiden satın alınma tarihi ise daha önceye tekabül etmektedir. Bu bakımından, davalı vekilinin bu yöndeki savunması üzerinde durulup gerekirse ilgili ceza dosyası da getirtilip incelenerek anılan yasa maddesi hükmü koşullarının somut uyuşmazlıktaki olguları çerçevesinde davalı yönünden oluşup oluşmadığı tartışılıp karara bağlanmalı iken, bu savunma değerlendirilmeden eksik incelemeye dayalı biçimde karar verilmesi doğru görülmemiştir”. Karar metni için bkz. Kazancı Hukuk Otomasyon (11.06.2008).
643
Taslağın 26. maddesine göre, “(1) Tescil başvurusunun yapıldığı tarihten veya rüçhan hakkı tarihinden önce, tescilli tasarımın koruma kapsamına giren ve tescilli tasarımdan bağımsız olarak geliştirilmiş bir tasarımı iyi niyetli olarak ticari amaçla Türkiyede kullanmaya başlamış veya bu amaç için ciddi ve etkin hazırlıklar yapmış üçüncü kişiler için önceki kullanımından dolayı, yapmış oldukları ciddi ve etkin hazırlıklarla sınırlı olmak üzere tasarımı kullanma hakkı verilir. Önceki kullanımdan doğan hak Sicile kaydedilerek yayımlanır. (2) Önceki kullanımdan doğan hak, lisans verilmesi suretiyle genişletilemez. (3) Önceki kullanımdan doğan hak devredilemez, ancak bu hak sahibinin bir işletme olması durumunda, hakkın devri işletmenin devri ile mümkündür”.
644
SULUK, Tasarım Hukuku, s. 421; CAN, s. 56. 645 SULUK, Tasarım Hukuku, s.421.
646 TEKİL, s. 248.Örneğin patentlere ilişkin 551 sayılı KHK’ nın 6. maddesinde, coğrafi işaretleri düzenleyen 555 sayılı KHK’ nın 5. maddesinde, 556 sayılı Markaların Korunması Hakkındaki KHK’ nın 7. maddesinde kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı tasarımların tescili yasaklanmıştır. Ancak FSEK’ de bu yönde bir düzenleme yoktur. Ancak, Anayasa Mahkemesi konuya ilişkin vermiş olduğu
bırakılmıştır647. Bu kavramların içeriği toplumun değer yargılarına bağlı olduğundan yer, zamana göre değişkenlik göstermesi son derece doğaldır648. Bu nedenle kamu düzeni ve genel ahlaka aykırılık iddiası ileri sürüldüğünde mahkeme, Türk toplumundaki ortalama bir bireyin o dönem geçerli olan değer anlayışları çerçevesinde649 somut olayın özelliklerine göre bir değerlendirmede bulunacaktır650. Ancak, bu konuda karar verirken uluslar arası ölçüler ters düşmemek, cinsellik gibi konularda benzer bir yaklaşımla tasarımları ele almak Türkiye’ nin AB üyeliği adaylığının söz konusu olduğu şu günlerde önem taşımaktadır651. Yargıtay’ ın markalara ilişkin verdiği bir karadan yola çıkarak kamu düzenine aykırı tasarımları,
şuça teşvik edici, insan haklarına, demokratik düzene aykırılık ve bölücülük içeren unsurları bünyesinde barındıran; genel ahlaka aykırı tasarımları da aile nizamı ve yerleşik örfçe adetlere aykırı unsur taşıyanlar şeklinde tanımlayabiliriz652. Örneğin, bubi tuzakları, öldürme, yaralama amaçlı cihaz ve aletler tasarım mevzuatı çerçevesinde korumayacaktır653. Öğretide kamu düzeni yerine bu kavramı da içine alan hukuka aykırılık kavramının kullanılması gerektiği haklı olarak ifade edilmektedir. Aksi takdirde emredici hukuk kurallarına örneğin, kişi haklarına aykırı biçimde yaşayan veya yaşamış kişinin portresini içeren bir tasarım tescil edilebilecektir ki bunun kabulü mümkün değildir654.
Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Taslağı’ nın 9. maddesinde Kararnamedeki düzenleme aynen korunmuştur655. Ancak, yukarıda açıkladığımız
bir kararda müstehcen ve genel ahlaka aykırı fikir mahsullerin sanat eseri sayılamayacağına karar vermiştir. Bkz. AYM, 8.7.1963, 1963/204-179 (rg, 13.11.1963) ; SULUK, Tasarım Hukuku, s. 328. 647
ARIKAN, Tasarım Tasarısı, s. 59; ŞAHİNALP, s. 310.
648 Aynı yönde TEKİL, s. 248; SULUK, Koruma Şartları, s. 49; aynı yazar, Tasarım Hukuku, s. 326- 327; TEKİNALP, Fikri, s. 620.
649 SULUK, Tasarım Hukuku, s.421; aynı yönde bkz.; TEKİNALP, Fikri, s. 620; BİLGİN, s. 44. 650
TEKİL, s. 248.
651 TEKİNALP, Fikri, s. 620; SULUK, Tasarım Hukuku, s. 329.
652 Karar için bkz. BATİDER 2000, C.XX, S. 3, s. 231; OYTAÇ, Marka Hukuku, s. 326;KARAHAN, s. 82; ; SULUK, Tasarım Hukuku, s. 328-329.
653 YALÇINER, İlkeler, s. 195.
654 TEKİL, s. 248-249; Aksi yönde görüş bildiren Suluk’ a göre, hukuka aykırılık ve kamu düzenine aykırılık kavramları birbirinden farklı olduğundan düzenlemenin yerinde olduğunu savunmaktadır. Bkz. SULUK, Tasarım Hukuku, s. 327.
655
Taslağın ilk şeklinde bu “koruma kapsamı dışındadır” ifade yerine “tasarım hakkı verilmez”
şeklindeydi. ETMK, bu ifadeden tescil edilmiş bir tasarımın yargı süreci sonunda 9. maddeden ötürü hükümsüz sayılabilme durumunu içermediği izlenimi uyandığını haklı olarak dile getirilmiştir. Bkz. ETMK, Taslak Üzerine Görüşler 2, s. 6-7.
nedenle bu kavramlara ek olarak hukuka aykırılık kavramına da yer verilmesi yerinde olurdu.
5. Tasarımın Teknik Zorunluluk Sonucu Ortaya Çıkan Görünüme