Tasarım özellikleri

Çocuklar için yazılmış bir biyografi kitabının tasarım özellikleri incelenirken kitabın kapak ve cildine, boyutuna, kâğıt kalitesine, sayfa düzenine, harflerine dikkat edilmelidir. Kitapta kullanılan resimler ve eğer yer verilmişse fotoğraf seçimi irdelenmelidir.

35 2.1.5.1.1 Kapak-Cilt

Kapak sağlam, kalın ve kaliteli bir karton olmalıdır. Kapak resimleri canlı, çekici ve kitabın içeriğiyle uyumlu olmalıdır. Kapak resimlemesi, kapak yazıları çocuk dünyasına seslenebilecek başarıda düzenlenmişse, o kitap başarılı olacaktır demektir.

Kapakta, kitabın içeriğini en iyi bir biçimde yansıtacak bir resimleme (ıllustration) ve ona uygun kapak yazıları gerekir.Kapakta kitap adı, konuyu özetleyici ya da tanıtıcı resim, yazar, ressam ve basımevi adının bulunması, kitabı oluşturanlara bir saygı gereği bulunmalıdır. Resimleyenin adı da kapakta veya iç kapakta verilebilir. Kitabın arka kapağında gerekirse kitabın yazarı üstüne bilgiler verilir. Bu bilgiler yazarın fotoğrafıyla süslenebilir. Bu yapılmamışsa kitap üstüne bir özet bilgi veya bir alıntı yerleştirilebilir. Eğer olanak varsa kitabın sırt yazısı unutulmamalıdır. Çünkü kitaplar kütüphaneye sırttan dizilince, çocuklar bunu sırttan da okuyabilmelidirler. Ayrıca, hangi yaş grubu ya da sınıf için önerildiği de belirtilmelidir (Gökşen, 1980: 29;

Sever, 1995, Ciravoğlu, 2000: 188; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 47; Nas, 2004: 62;

Gürel vd., 2007: 34; Çınar, 2009; Karatay, 2012; Celepoğlu, 2013: 52). Ayrıca günümüz teknoloji çağının gereklerine uygun olarak kitabın kapak tasarımında yayınevlerinin sosyal medya adreslerine de yer verilmesi uygun olacaktır. Bu durum kitaba ulaşılabilirliği kolaylaştıracağı gibi okuyucuya yeni kitaplar tanıma fırsatı sunacaktır.

Kitap kapağında yazar ve yayınevi adının belirtilmesi okuma kültürünün gelişimi açısından bir gereklilik teşkil etmektedir. Kitabın kapağında kitabın hangi yaş düzeyine uygun olduğunun belirtilmesi de kitabı seçecek olanların (anne-baba-öğretmen vb.) işini kolaylaştıracak, okuyucunun seviyesine uygun kitaplarla tanışmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca; biyografi kitaplarının arka kapağında, hayatı işlenen şahıs ile ilgili tanıtıcı nitelikte bir yazı bulunması, okuyucunun kitabı seçmesinde etkili olacaktır.

Yurt dışında basılan çocuk kitaplarında kitap kapağının iç kısımlarının değerlendirildiği görülmektedir. Bu durum sayesinde kitabın her köşesinin değerlendirildiği, okunabilirliği ve dikkat çekiciliği arttırılmaktadır. Biyografi kitaplarında da kapağın iç kısımlarının gerek görsellerle gerek hayatı anlatılan kişi ile ilgili bilgilerle değerlendirilmesi yararlı olacaktır.

36

Kitabın ciltlenmesi de çok önemlidir. Gereğinde iplik dikiş yöntemi uygulamalı ve kitabın dağılması önlenmelidir. Plastik tutkalla yapılan ciltlenmelerde dağılmalar, dökülmeler meydana gelmektedir. (Ciravoğlu, 2000: 189; Celepoğlu, 2013: 52).

2.1.5.1.2 Boyutlar

Kitap hacimli olmamalıdır (Çınar, 2009). Çocuklar, genellikle değişik boyutlardaki kitapları karıştırmaktan ve okumaktan hoşlanırlar. Ancak, ilke olarak, çocuk kitapları hacim ve ağırlık yönünden taşınabilir, kitaplık düzenlemesine de uygun olmalıdır (Sever, 1995).

Çocuk kitaplarının ebatları kolay elde tutulabilen, ilgiyi canlı tutabilecek ölçülerde olmalıdır. 16 x 23 cm boyutlarındaki kitaplar en uygun olanlardır. Çocuklar bu boyutlardaki kitaplara karşı ilgi ile yaklaşacak, onların sayfalarını karıştırmaktan mutluluk duyacaklardır. (Ciravoğlu, 2000: 187; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 46; Gürel vd., 2007: 34).

2.1.5.1.3 Kâğıt

Kitap dayanıklı, mat, birinci veya ikinci hamur bir kâğıda basılmalıdır. Renkleri soldurmamalı, mürekkebi dağıtmamalıdır. Kaliteli kâğıt kullanılmadığı için; renkleri değişen, yazıları iyi okunmayan ve kolay yırtılabilen bir kitap, çocukları okuma isteksizliğine itebilir. Çocuk kitaplarında "parlak kuşe" kâğıt kullanmak da yararlı olmayacaktır. Çünkü bu tür kâğıtlar hem çok pahalı, hem de ışığı yansıttıkları için çocuk kitapları için elverişli değildir. Kâğıdın mat olması göz sağlığı, sağlamlığı ise kitabın çabuk yıpranmaması ve şekil güzelliğini sağlamak bakımlarından şarttır (Demiray, 1953: 38; Sever, Şirin, 1994: 213; 1995; Ciravoğlu, 2000: 187; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 46; Nas, 2004: 63; Gürel vd., 2007: 34; Çınar, 2009).

2.1.5.1.4 Sayfa düzeni

Çocuk kitaplarında, sayfalar normal aralıklı satırlardan oluşmalı; sayfa kenarlarındaki geniş boşluklar (marjlar) bulunmalıdır. Özellikle, sayfalar tek sütun halinde düzenlenerek, okuma rahatlığı yaratılmalıdır. Bu sayfalarda resim-yazı uyumu sağlanmalıdır. Çocuğun yazıları iyi izleyebilmesi ve metinle arasında sıcak

37

bir bağ kurabilmesi yazı, resim, yerleştirme dengesinin en iyi biçimde ayarlanmasına bağlıdır. (Gökşen, 1980: 29; Sever, 1995;Ciravoğlu, 2000: 187; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 46; Gürel vd., 2007: 34).

2.1.5.1.5 Harfler

Çocuk kitaplarında seviyeye göre harf seçimi yapılır. Harfler gözü yormayacak büyüklükte ve baskısı temiz olmalıdır. Metindeki harflerin boyu dört ve beşinci sınıf dönemindeki çocuklar için “12 punto”dan küçük olmamalıdır (Gökşen, 1980: 29;

Şirin, 1994: 213; Sever, 1995; Ciravoğlu, 2000; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 46;

Çınar, 2009; Karatay, 2012; Celepoğlu, 2013). 9-13 yaşındaki çocuklar için yazılan kitaplarda harf puntosunun 12 puntodan küçük ve 15 puntodan büyük olmamasına dikkat edilmelidir.

2.1.5.1.6 Resimler/Fotoğraflar

Günümüzde görseller, hayatın her alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu özellikleri ile görseller, belki de görsel okuryazarlık becerisinin geliştirilmesi, temel okuryazarlık eğitiminden önce çocuklarda kavram gelişimi için önemlidir ve hem okul öncesi hem de okul dönemi çocuk kitaplarının en önemli ögeleridir. Metinde ve/veya kitapta işlenen konunun, anlatılan olayın zihinde canlanmasına imkân sağlar. Ayrıca işlenen konu ve ana düşünce ile ilgili çocuğun ön bilgilerini harekete geçirmek; daha sonra gerektiğinde öğrendiklerini tekrar hatırlaması için öğrenme sürecinde zihnin kavram şemalarını oluştururlar. (Karatay, 2012:

82).

Çocuk kitaplarını sadece okuma metinlerini içeren edebi ürünler olarak kabul etmenin yanlış olduğunu ve kitapların çocukların sanatsal gelişim evreleri dikkate alınarak resimlendirilmesi gerektiğini belirten Karatay (2012: 85); ayrıca özensizce kullanılan renklerin, sadece sayfa doldurmak amacıyla yapılan resimlemelerin, çocukların kitaba ilgisini çekmediği gibi, çocuklar üzerinde okumaya ve kitaba karşı olumsuz bir tutumun gelişmesine neden olabileceğini vurgular.

Çocuğun yazınsal nitelikli metinlerle en erken yaşlarda buluşturulması ve onun gelişim sürecinde düzeyine uygun davranışları edinmesi için onu düşünmeye, sormaya, sorgulamaya iten görsel açıdan zengin kitaplara gereksinimi vardır (Karatay, 2012: 83).

Çocuk kitaplarındaki resimler birçok işlevi birden karşılar. Çocuğun estetik beğenisini geliştirmenin yanı sıra okurken sıkıcı olabilecek tasvirlerin resimle anlatılması çocuğun

38

yorum gücünü geliştirir, olayların hızla gelişmesini sağlar ve sonuçta okuma alışkanlığı kazandırmaya hizmet eder. Çınar (2009)’a göre;

1- Resimler kolay yorumlanmalı, kahramanlar ya da figürler hareket halinde olmalıdır.

2- Sanat değeri taşımalıdır.

3- Resim ve şekiller ilgili metinle aynı yüzde ya da resimle yazı aynı sayfada yer almalıdır.

4- Resim ya da şeklin metindeki düşünce ve olayların yorumunu yapabilir olması gerekir.

5- Resimlerle metin üst üste gelmemeli, biri diğerini kapatmamalıdır.

6- İlgi uyandırması, sanat eğitiminde katkıda bulunması ve çekici olması bakımdan resimlerin renkli olmasında yarar vardır. Abartılı ya da karikatürize resimler de olabilir.

Çocuk kitaplarında yer alan görseller, metni bütünleyen ayrı birer sanat eseridir.

Resimler, çocuğun estetik duygularının gelişmesine katkı sağlamalı ve çocuk psikolojisine uygun bulunmalıdır. Görseller, metinde işlenen konu, olay, duygu, düşünce ve iletilerle ilgili, çocuğun metni anlama gücünü arttıracak ve çocukların yaratıcılığını geliştirecek nitelikte olmalıdır. 10 yaş ve üstü gelişim düzeyi için gerçekçi görseller kullanılmalı ve kitabın dörtte birinin resim, dörtte üçünün de yazı olması gereklidir (Gökşen, 1980: 29; Sever, 1995; Karatay, 2012: 85-86).

Resim çocuk kitaplarının en önemli özelliklerindendir. Resimlerin sade, açık ve konuya uygun olma şartı aranmalıdır. Bu nedenle kitabın resimlenmesi uzman kişiler tarafından özenle yapılmalıdır (Demiray, 1953: 38; Yardımcı ve Tuncer, 2002: 47).

Çocuklar için yazılan biyografi kitaplarında resimlerin yanı sıra fotoğraflar da ayrı bir önem taşımaktadır. Hayatı ele alınan kişi ile ilgili bilgiler aktarılırken kişinin hayatına dair fotoğraflardan yararlanılması hem türün “belgelere dayanma” özelliğini destekleyecek hem de görsel açıdan yapıta zenginlik kazandıracaktır.