TARTIŞMA VE SONUÇ

Buğday + beyaz baş lahana + domates + buğday + beyaz baş lahana + domates münavebesinde, münavebenin ikinci kez tekrarındaki (altı çizili kısım) ürünlerde, 4 yıl önce uygulanan arıtma çamurunun etkisinin; 4. yıl sonunda buğdayda ve beyaz baş lahanada, 5. yıl sonunda domateste (I. periyot münavebe denemesi itibariyle) devam ettiği görülmüştür. Ancak, Özyazıcı (2013) tarafından çalışmanın birinci ve ikinci münavebe denemeleri sonucunda (1. münavebe tekrarı çalışmasında) buğday, beyaz baş lahana ve domates bitkileri için tavsiye edilen arıtma çamuru seviyesi olan 2 t/da AÇ uygulaması etkisinin bu çalışmamızda (özellikle verim yönünden) kaybolduğu, bir başka ifade ile arıtma çamurunun daha yüksek dozlarının verimde etkileri olduğu ve/veya daha yüksek seviyelerdeki AÇ uygulamalarında optimum NP uygulamasına eşdeğer değerlerin elde edildiği belirlenmiştir.

Diğer taraftan, yönetmeliğin (Anonim, 2019) toprağa bir yılda verilebilecek toplam ağır metal yüklerine sınırlama getirmesi, arıtma çamurlarının yıllık uygulama miktarlarının söz konusu sınırlama esaslarına göre belirlenmesini gerektirmektedir.Buna göre araştırmamızda kullanılan arıtma çamurunun birim alana yıllık uygulanabilecek miktarları, içermiş oldukları toplam ağır metal (Tablo 1) miktarları ve Yönetmelikte (Anonim, 2019) öngörülen toprağa bir yılda verilebilecek toplam ağır metal miktarları üzerinden hesaplanarak Tablo 4’te belirtilmiştir.

Anonim (2019), toprağa verilebilecek toplam ağır metal miktarlarının belirlenmesinde, 10 yıl boyunca her yıl uygulama yapılması durumunu dikkate almaktadır. Bu nedenle örneğin, üç yılda bir arıtma çamuru kullanılması halinde Yönetmelik gereği belirlenen yıllık arıtma çamuru miktarının üç katı kullanılabildiği anlaşılmaktadır. Bu durum da dikkate alındığında ve aynı zamanda önceki çalışmada “buğday + beyaz baş lahana + domates” münavebesi için önerilen AÇ miktarının, üç yıl boyunca münavebede yer alan ürünlerin veriminde optimum kimyasal gübrelemeye göre daha yüksek verim verdiği de düşünüldüğünde (Özyazıcı, 2013); arıtma çamurlarının bakiye etkilerinin araştırıldığı bu çalışmamızın sonucunda, aynı münavebe sistemi esas alınmak kaydıyla 3 yılda bir arıtma çamurunun uygulanmasının yerinde olabileceği kanaatine varılmıştır.

www.zeugmakongresi.org/ Sayfa 888 TAM METİN KİTABI ZEUGMA

II. ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALAR KONGRESİ 18-20 Ocak 2019

Tablo 4. Araştırmada kullanılan arıtma çamurunun birim alana yıllık uygulanabilecek miktarları Ağır metal (toplam) Sınır değerler* (mg kg-1 _{kuru madde)} Sınır yük değeri**

(g da-1_yıl-1 _{, kuru madde)}

AÇ miktarları*** I. periyot münavebe denemesi AÇ materyali için II. periyot münavebe denemesi AÇ materyali için Cd 10 3 2.0 2.7 Cu 1000 300 2.2 2.5 Ni 300 90 1.6 2.1 Pb 750 225 5.1 6.1 Zn 2500 750 1.0 0.8 Hg 10 3 -- -- Cr 1000 300 6.7 7.7

*: Toprakta kullanılabilecek stabilize arıtma çamurunda müsaade edilecek maksimum ağır metal muhtevaları (Anonim, 2019), **: Toprakta on yıllık ortalama esas alınarak bir yılda verilmesine müsaade edilecek ağır metal yükü sınır değerleri (Anonim, 2019), ***: Toprağa her yıl uygulanabilecek AÇ miktarları [ton (kuru madde)/da]

KAYNAKLAR

Akat, H., Demirkan, G.Ç., Yokaş, İ., 2013. Atıksu arıtma çamurlarının süs bitkisi yetiştiriciliğinde kullanımı. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(1): 129-141. Akın, F., Kahraman, Ö., 2018. Atık su arıtma çamurunun süs lahanası yetiştiriciliğinde kullanılabilirliği. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 33: 177-183.

Anonim, 2019. Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik. Resmî Gazete Tarihi: 03.08.2010, Resmi Gazete Sayısı: 27661, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Su ve Toprak Yönetimi Dairesi Başkanlığı, (https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/icerikler/evsel-ve-kentsel-201802011434 20.pdf), (Erişim tarihi: 10.01.2019).

Aşık, B.B., Katkat, A.V., 2004. Gıda sanayi arıtma tesisi atığının (arıtma çamuru) tarımsal alanlarda kullanım olanakları. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2): 59-71. Çetinkale Demirkan, G., Akat, H., Yokaş, İ., 2013. Atık çamurun kapak malzemesi olarak kullanımının bazı çim türlerine etkisi. V. Süs Bitkileri Kongresi, 06-09 Mayıs, Yalova.

Çetinkale Demirkan, G., Akat, H., Yokaş, İ., 2014. Atık su arıtma çamurunun Clarkia amoena (Yer açelyası) türünde bitki gelişimi ve çiçeklenme üzerine etkisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Dergisi, 28(2): 49-57.

Çetinkale Demirkan, G., Söğüt, Z., 2018. Kentsel atık su arıtma çamuru uygulamalarının Anadolu sığla ağacı’nda (Liquidambar orientalis) bitki gelişimi üzerine etkileri. Tekirdağ

www.zeugmakongresi.org/ Sayfa 889 TAM METİN KİTABI ZEUGMA

II. ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALAR KONGRESİ 18-20 Ocak 2019

Çimrin, K.M., Bozkurt, M.A., Erdal, İ., 2000. Kentsel arıtma çamurunun tarımda fosfor kaynağı olarak kullanılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 10(1): 85-90.

Duyuşen Güven, E., Akıncı, G., Gök, G., 2016. Deri arıtma çamuru kompostu ilavesi ile gerçekleştirilen çim yetiştiriciliğinde Cr, Cu, Zn ve Ni metallerinin kimyasal dağılımı ve bitkiye transferi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(3): 589-596.

Larson, W.E., Susag, R.H., Dowdy, R.H., Clappa, C.E., Larson, R.E., 1974. Use of sewage sludge in agriculture with adequate environmental safeguards. Sludge Handling and Disposal Seminar, 18-19 September, Toronto, Sludge Handling and Disposal Seminar Proceedings, 27- 46, Toronto.

Menelik, G., Reneau, R.B., Martens, Jr.D.C., Simpson, T.W., 1991. Yield and elemental composition of wheat grain as influenced by source and rate of nitrogen. Journal of Plant

Nutrition, 14(2): 205-217.

Mo, C.H., Wu, Q.T., Cai, Q.Y., 2000. Utilization of municipal sludge in agriculture and sustainable development. Chinese J Appl Ecol., 11: 157-160.

Navaro-Pedreno, J., Gomez, I., Moral, R., Mataix, J., Van-Cleemput, O., Hofman, G., Vermoesen, A., 1996. Nitrogen nutrition of tomato derived from the use of sewage sludge and almonds residue as fertilizers. Progress in nitrogen cycling studies: Proceedings of the 8th Nitrogen Workshop Held at the University of Ghent, 5-8 September, pp. 243-246.

Önal, M.K., Topcuoğlu, B., Arı, N., 2003. Toprağa uygulanan kentsel arıtma çamurunun domates bitkisine etkisi. II. Gelişme ve meyve özellikleri ile meyvede mineral içerikleri.

Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(1): 97-106.

Öztürk, İ., Çallı, B., Arıkan, O., Altınbaş, M., 2015. Atıksu Arıtma Çamurlarının İşlenmesi ve Bertarafı (El Kitabı). Türkiye Belediyeler Birliği, Ankara.

Özyazıcı, M.A., 2013. Effects of sewage sludge on the yield of plants in the rotation system of wheat-white head cabbage-tomato. Eurasian Journal of Soil Science, 2(1): 35-44.

Özyazıcı, M.A., Özyazıcı, G., Bayraklı, B., 2012. Arıtma çamuru uygulamalarının toprağın ekstrakte edilebilir demir, bakır, çinko ve mangan kapsamı üzerine etkileri. Toprak Su Dergisi, 1(2): 110-118.

Pedreno, J.N., Gomez, I., Moral, R., Mataix, J., 1996. Improving the agricultural value of a semi-arid soil by addition of sewage sludge and almond residue, utilisation of waste organic matter. Agriculture, Ecosystems and Environment, 58(2-3): 115-119.

Reed, B.E., Carriere, P.E., Matsumoto, M.R., 1991. Applying sludge on agricultural land.

www.zeugmakongresi.org/ Sayfa 890 TAM METİN KİTABI ZEUGMA

II. ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALAR KONGRESİ 18-20 Ocak 2019

Sharma, B., Sarkar, A., Singh, P., Singh, R.P., 2017. Agricultural utilization of biosolids: A review on potential effects on soil and plant grown. Waste Manage, 64: 117-132.

Uzun, P., Bilgili, U., 2011. Arıtma çamurlarının tarımda kullanılma olanakları. Uludağ

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 25(2): 135-146.

Ünal, M., Katkat, A.V., 2003. Bisküvi ve şekerleme sanayii arıtma çamurunun toprak özelliklerine ve mısır bitkisinin kimi mineral madde içeriği üzerine etkileri. Uludağ

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(1): 107-118.

Williams, J.H., 1979. Utilization of sewage sludge and other organic manures on agricultural land. First European Symposium: Treatment and Use of Sewage Sludge, 13-15 February, Cadarache, First European Symposium: Treatment and Use of Sewage Sludge Proceedings, 227-242, Cadarache.

Wu, Q.T., Lin, Y., Zeng, H.E., 1992. Study of adhesive for compound fertilizer developed with municipal sludge. China Water & Waste Water, 8(4): 20-22.

Yıldız, Ş., Yılmaz, E., Ölmez, E., 2009. Evsel nitelikli arıtma çamurlarının stabilizasyonla bertaraf alternatifleri: İstanbul örneği. Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu (TÜRKAY

www.zeugmakongresi.org/ Sayfa 891 TAM METİN KİTABI ZEUGMA

II. ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALAR KONGRESİ 18-20 Ocak 2019

KENTSEL NİTELİKLİ STABİLİZE ARITMA ÇAMURUNUN BAFRA OVASI MÜNAVEBE SİSTEMİNDE BAKİYE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI: