Tarihte Belli başlı Ulaştırma Koridorları

İnsanoğlunun ticaret yapmasıyla birlikte, ticaret yapılan noktalar arasında güvenli ve hızlı bir şekilde seyahat yapma ihtiyacı var olagelmiştir. Bu ihtiyaç, yolların oluşturulması ve belirli yolların yoğun bir şekilde kullanılmasıyla da bu yollar üzerinde ulaştırma koridorlarının oluşmasını sağlamıştır. Geçmişte oluşan ve dönemlerinde çok yoğun bir şekilde kullanılan bu koridorlardan bazıları aşağıda verilmiştir.

1.3.2.1. İpek Yolu

Anadolu, coğrafi konumu nedeniyle, eski çağlardan beri çeşitli uygarlıkların doğup geliştiği bir yer olduğu gibi, doğu ile batı arasında bir geçit ve köprü işlevi de görmüştür. Bunun sonucu olarak, çeşitli dönemlerde, Kral Yolu (M.Ö. VI. yy.), Roma Devri Yolları (M.Ö. II. yy.) gibi, değişik doğrultu ve karakterde olan yol ağları Anadolu'yu sarmıştır.

Doğunun ipeği ile baharatının ve diğer ürünlerinin kervanlarla Batıya taşınmasında kullanılan, Çin'den Roma’ya uzanan ve bugün ''İpek Yolu'' olarak adlandırılan ticaret yollarının başlangıcı M.Ö. II. yy.’ a dayanmaktadır.

Doğudan batıya doğru gelişen bu ticari hareket, yoğun bir şekilde ipek, porselen, kağıt, baharat ve değerli taşların taşınmasının yanında kıtalar arasındaki kültür alışverişine de imkan sağlamıştır (http://www.kultur.gov.tr).

Orta Çağda, ticaret kervanları, şimdiki Çin'in Xian kentinden hareket ederek Özbekistan'ın Kaşgar kentine gelirler; burada ikiye ayrılan yollardan ilkini izleyerek Afganistan ovalarından Hazar Denizine; diğeri ile de Karakurum Dağlarını aşarak İran üzerinden Anadolu'ya ulaşırlardı. İpek yolu üzerindeki bu iki güzergah, “Kara İpek Yolu” olarak da adlandırılmaktadır.

Anadoluya gelen kervanlar, Anadolu'dan Ege kıyılarında Efes ve Milet, Karadeniz'de Trabzon ve Sinop, Akdeniz'de Alanya ve Antalya gibi önemli limanlar kullanarak deniz yolu (http://www.kultur.gov.tr) veya Trakya üzerinden karayolu ile Avrupa'ya giderlerdi (http://www.kultur.gov.tr).

Bilinen “İpek Yolu”nun yanı sıra, pek bilinmeyen iki İpek Yolu daha vardır. Bulardan ilki, “Güneybatı İpek Yolu” olarak adlandırılmaktadır. Çin’in Sichuan eyaletinden başlayan bu yol, Yunnan eyaletinden sonra İravadi Nehri’nden geçerek Miyanmar’ın kuzeyindeki Mogoko’ya ulaşır, sonra Çindvin Nehri’ni geçerek Hindistan’ın kuzeydoğusundaki Mopal’a, oradan da Ganj Irmağı’nı izleyerek Hindistan’ın kuzeybatısından İran Platosu’na ulaşmaktaydı.

Karadaki İpek Yolları’nın yanı sıra bir de “Deniz İpek Yolu” olarak bilinin bir yol mevcuttur. Guangzhou limanından Malaka Boğazı’nı geçerek Sri Lanka, Hindistan ve Doğu Afrika’ya ulaşan “Deniz İpek Yolu”’nun Song Hanedanı döneminde oluştuğu, Doğu Afrika’daki Somali’de yapılan kazılarda çıkarılan tarihi eserlerle kanıtlandı (http://turkish.cri.cn/chinaabc/chapter14/chapter140501.htm).

Çin ve dünya uygarlığının başlıca beşiği olan ülkeleri bir araya getiren Deniz İpek Yolu, geçtiği ülkeler arasındaki ekonomik ve ticari temasları yoğunlaştırdığı için “Doğu ve Batı Arasındaki Diyalog Yolu” olarak da adlandırılıyor. Tarih kayıtlara göre Marco Polo, Çin’e Deniz İpek Yolu üzerinden gelmiş, dönüşte yine Çin’in Fujian eyaletine bağlı Quanzhou limanından gemiye binerek bu yolu izleyip memleketi Venedik’e _dönmüştü (http://turkish.cri.cn/chinaabc/chapter14/chapter140501.htm). İpek yoluna ait bir harita Şekil 1.16’da verilmiştir.

Şekil 1.16. İpek Yolu

1.3.2.2. Baharat Yolu

Baharat Yolu, Kervanların geçtiği en eski yollardan biri. Bu yol Hadramut şehrinin baharat ormanlarından başlar, Sibve Nehri’ni geçer, Katban’dan Moarab ve Moin’e vararak oradan Kızıldeniz’e paralel Nepti’lerin baş şehri olan Petra’ya ve aynı zamanda Mekke’ye varırdı. Burada üç kola ayrılırdı: Birincisi Filistin ve Finike Limanlarına, Sayda ve Şam Şehirlerine; İkincisi Beyn-ül-nehreyn’den Ninova’ya; üçüncüsü de Sina Yarımadası’ndan Mısır’a ulaşırdı. Görünüşte bu yolun can damarı Hadramut ve Yemen’di. Buralarda Moin ve Saba hükümdarları ve onların soyundan gelen Hamir padişahları baharat alışverişini tamamı ile kontrol altına almışlardı. Bu yolun çeşitli yerlerinde vergi almak için kaleler kurulmuştu. Çin Hindi’nden ve Afrika’ dan ilaçlar, günlük ve baharat bu yoldan Arap Yarımadası’na gelirdi. Bu yolun adı bundan dolayı Baharat yolu olmuştu. Gemiciliğin Kızıldeniz’de gelişmesiyle bu yol önemini yavaş yavaş kaybetti (Meydan Larousse, 1971;66).

1.3.2.3. Kral Yolu

Kral Yolu, Perslerin Batı Anadolu kıyılarını İran’a bağlamak için İ.Ö 6.yy’ın sonunda yaptıkları ve İ.Ö 4yy.’ın ilk yarısına kadar kullanılan yoldur.

Herodotos’un verdiği bilgiye göre kral yolu güneybatı İran’da Susa’daki Memnon Saryı’ndan Batı Anadolu’daki Sardes’e kadar yaklaşık 2500 km uzunluğundaydı. Günde 25-30 km yürünerek üç ayda aşılabiliyordu. Pers kralı 1. Dareiosun (Büyük) yaptırmış olduğu bu yol boyunca 111 konaklama merkezi bulunuyordu. Yol güvenliği her eyalette satrapların aldığı önlemlerle sağlanıyordu.

Araba trafiğine elverişli olduğu anlaşılan kral yolunun yüzeyi taş kaplama değil, çoğu yerde bir tür stabilize idi. Bazı yerlerde de yol, kayaların düzeltilmesiyle oluşturulmuştu.

Kral yolunun Anadolu içinde izlediği güzergah kesinlikle saptanabilmiş değildir. Herodotos bu yolun Frigya’dan geçip Kızılırmak’ı aştıktan sonra

Kapadokya bölgesinden Kilikya sınırlarına ulaştığını bildirir. Çağdaş araştırmacıların bir bölümü yolun Sardes’ten Keramon Agora (Susuz), Dorylaion (Eskişehir), Gordion (Yassı Höyük), Ankara, Tavion (Büyük Nefesköy), Komana Kontika (Tokat), Sebasteia (Sivas) ve Meltene (Malatya) üzerinden güneydoğuya doğru uzandığına inanırlar. Bazıları ise bu güzergahı Sardes, Denizli yakınındaki Kydrara, Kelainai (Dinar), İkonyon (Konya), Mazaka (Kayseri), Elbistan ve Meliten’e olarak belirler. Kral Yolu Şekil 1.17’de verilmiştir.

Perslerin kral yolundan başka İ.Ö. 9-7 yy’lar arasında kullanılmış bir başka kral yolunu da Asurlular yapmıştır. Asurca, ‘Haran Şerri’ adını taşıyan bu yol güneydoğuda bugün Irak’taki Musul yöresinden Fırat Vadisi’ni izleyerek Urfa yakınındaki Harran kentine doğru uzanmaktaydı (Ana Britannica, 1988; 607).

Şekil 1.17. Kral Yolu

(Kaynak: http://www.iranchamber.com/history/achaemenids/royal_road.php)

1.4. KARA KÖPRÜLERİ