Türkiye’de Deniz Ticareti 1 Türkiye’nin Dış Ticaret

2.1.2.1.1. Türk Dış Ticaretinin Değişimi

1980 yılı, Türk dış ticaretindeki değişim itibariyle bir dönüm noktası olarak kabul edilebilir. 24 Ocak 1980 kararlarıyla beraber ekonomideki yaşanan köklü değişimler ve dış ticareti özendirici ihracata dayalı sanayileşme modeli, dış ticaret hacminde hızlı bir artış getirmiştir.

1980 yılı Türk ekonomisi ve dış ticaret politikaları açısından çok önemli bir dönüm noktasıdır. 1970’li yıllarda yaşanan 2 petrol krizi sonrasında dünya ekonomisinde baş gösteren olumsuz gelişmelere paralel olarak Türkiye ekonomisinde de yaşanmaya başlayan sorunlar, radikal kararların alınmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu nedenle, 24 Ocak Kararları olarak bilinen geniş kapsamlı bir ekonomik paket uygulamaya konulmuştur (http://www.dtm.gov.tr/IHR/genel/genel.htm).

Temel amacı ülke ekonomisinin serbest piyasa mekanizması kurallarına göre işlemesini sağlamak ve dünya ekonomisi ile bütünleşmeyi gerçekleştirmek olan bu ekonomik program ile birlikte Türkiye, ülke ekonomisini dışa kapalı bir hale getiren

ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisini terketmiş ve “ihracata dayalı

sanayileşme” stratejisini benimsemiştir. Bu yeni dönemde ihracat her yıl belirli

oranlarda artış göstermiştir. Yıllar itibariyle dış ticaretteki değişim Tablo 2.22’te görülmektedir.

Tablo 2.22. 1980- 2005 Dönemi Türkiye’nin Dış Ticareti (Milyon Dolar)

YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE HACİM

1980 2.910 7.909 -4.999 10.819 1981 4.703 8.933 -4.230 13.636 1982 5.746 9.235 -3.489 14.981 1983 5.728 9.235 -3.507 14.963 1984 7.134 10.757 -3.623 17.891 . / . .

Tablo 2.22. Devam 1985 7.958 11.343 -3.385 19.301 1986 7.457 11.105 -3.648 18.562 1987 10.190 14.158 -3.968 24.348 1988 11.662 14.335 -2.673 25.997 1989 11.625 15.792 -4.167 27.417 1990 12.959 22.302 -9.343 35.261 1991 13.594 21.047 -7.453 34.641 1992 14.715 22.871 -8.156 37.586 1993 15.345 29.428 -14.083 44.773 1994 18.106 23.270 -5.164 41.376 1995 21.637 35.709 -14.072 57.346 1996 23.224 43.627 -20.403 66.851 1997 26.261 48.559 -22.298 74.820 1998 26.974 45.921 -18.947 72.895 1999 26.588 40.671 -14.083 67.259 2000 27.774 54.503 -26.729 82.277 2001 31.334 41.399 -10.065 72.733 2002 36.059 51.554 -15.495 87.613 2003 47.253 69.340 -22.087 116.593 2004 63.167 97.540 -34.372 160.706 2005 73.476 116.773 -43.297 190.249 2006 85.534.676 139 .576. 174 -54.041.498 225.110.850 Kaynak: (http://www.dtm.gov.tr/IHR/genel/genel.htm ; http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=622 ; http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=623)

2.1.2.1.2. Türkiye’nin Dış Ticaretinde Ürün Grupları

2000-2005 yılları arası ihracatımızın sektörler bazında dağılımı Tablo 2.23 ‘da verilmiştir. İhracatımızda en büyük kalemi 60,116 milyar Dolar’la sanayi ürünleri oluşturmaktadır. Sanayi ürünleri içerisinde ise ilk beşi; 21.609 milyar Dolarla Makinalar

ve ulaşım araçları, 11.833 milyar Dolar’la Hazır giyim ve 7.076 milyar Dolar’la

Dokumacılık ürünleri, 6.589 ‘le Diğer yarı mamuller, 5.827 milyar Dolar’la Demir ve çelik ürünleri oluşturmaktadır.

Tablo 2.23. Türkiye’nin Sektörler İtibariyle İhracatı (Milyon Dolar) SEKTÖRLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1- Tarımsal Ürünler 3.855 4.349 4.052 5.257 6.501 8.309 2- Madencilik Ürünleri 1.157 1.236 1.497 2.011 2.895 4.564 3- Sanayi 22.699 25.661 30.288 39.594 53.487 60.116 4- Diğer 63 89 222 391 285 488 TOPLAM 27.775 31.334 36.059 47.253 63.167 73.476

(Kaynak:Dış Ticaret Müsteşarlığı ,Dış Ticaret İstatistikleri,

http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/istatistik.htm)

2000-2005 yılları arası ithalatımızın sektörler bazında dağılımı Tablo 2.24‘de verilmiştir. İthalatımızda en büyük kalem ihracatta olduğu gibi sanayi ürünleri olmuştur.

Tablo 2.24. Türkiye’nin Sektörler itibariyle İthalatı (Milyon Dolar)

SEKTÖRLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1- TARIMSAL ÜRÜNLER _{4.156 3.079 3.995 5.265 6.059 6.480} 2- MADENCİLİK ÜRÜNLERİ 11.682 9.859 11.656 15.248 20.177 28.100 3- SANAYİ 38.482 27.153 34.023 45.831 67.417 78.045 4- DİĞER 182 1.308 1.880 2.997 3.888 4.148 TOPLAM _{54.503 41.399 51.554 69.340 97.540 116.774}

(Kaynak:Dış Ticaret Müsteşarlığı ,Dış Ticaret İstatistikleri,

http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/istatistik.htm)

Tabloların değerlendirilmesi sonucu 2006 yılı itibariyle en büyük ihraç ve ithalat kalemleri Tablo 2.25 ve 2.26’da verilmiştir. Tablolar incelendiğinde, 2006 yılı itibariyle ihracatta ilk on fasıl toplamı 53.863.740.000 ABD Dolarıdır. Bu değer, toplam ihracatın % 63’ünü oluşturmaktadır. İthalatta ise ilk on fasıl toplamı, toplam ithalatın % 95’ini oluşturmaktadır.

Çalışma kapsamında deniz ticaretine konu olan ürün gruplarının belirlenmesinde öncelikle Türkiye’nin ithalatında ve ihracatında en büyük paylara sahip ilk on fasıl belirlenmiştir. Ardından, lojistik merkezlerde üzerine katma değer katılabilecek, montaj yapmaya, trasit veya tekrar ihraç etmeye elverişli ürün grupları olan 87 numaralı fasıl (Motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğe), 84 numaralı fasıl (Nükleer reaktörler, kazan; makina ve cihazlar, aletler, parçaları) ve 85 numaralı fasıl (Elektrikli

makina ve cihazlar, aksam ve parçaları) çalışmamız için uygun fasıllar olarak belirlenmiştir.

Bu ürün grupları içerisinde ise 84 nolu fasıla dahil beyaz eşya ve klimalar ve 85 nolu fasıla dahil elektronik ürünlerinin çalışma kapsamına alınmasına karar verilmiştir. Bu ürünlerin seçilmesinde, daha ilerde açıklanacağı gibi, özellikle Tükiye’nin dış ticaretinde çok önemli yere sahip olan Almanya ve özellikle ithalatında 2006 yılı itibariyle değer olarak üçüncü sıraya yükselen Çin ve bu ülkelerle yaptığımız ticaret ve ticaret konu ürün grupları önemli rol oynamıştır.

Tablo 2.25. İhracatımızda İlk On Fasıl - 2005 Yılı Değer Sıralamasına Göre (Değer: 1000)

F A S I L L

A R 2002 2003 2004 2005 2006

1 ₈₇ Motorlu kara taşıtları, traktör, _{bisiklet, motosiklet ve diğer} 3.304.143 5.272.026 8.288.799 9.566.435 11. 886. 092 2 61

Örme giyim eşyası ve

aksesuarları 4.443.027 5.732.569 6.259.222 6.590.352 6. 938. 275

3 84

Nükleer reaktörler ,kazan; makina ve cihazlar, aletler,

parçaları 2.142.291 2.992.983 4.125.934 5.246.419 6 .516 .726 4 85 Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları 2.867.411 3.474.510 4.790.306 5.423.346 6. 327. 750 5 72 Demir ve çelik 2.269.813 2.969.012 5.359.512 4.973.475 6. 273. 353 6 ₆₂

Örülmemiş giyim eşyası ve

aksesuarları 3.254.091 3.813.876 4.536.829 4.862.376 4.710.984 7 73 Demir veya çelikten eşya 1.243.852 1.391.047 2.226.923 2.731.357 3.336.371

8 ₂₇

Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,

mumlar 691.543 980.133 1.429.186 2.641.145 3.567.425

9 ₀₈

Yenilen meyvalar ,kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun

kabuğu 1.192.852 1.391.984 1.902.515 2.501.037 _2.388.333 10 ₆₃

Mensucattan mamul diğer eşya, kullanılmış eşya,

paçavralar 1.254.684 1.631.925 1.856.536 1.969.748 1. 920. 431

İLK ON TOPLAM 22.663.707 29.650.065 40.775.765 46.505.690 53.865.740

(Kaynak:Dış Ticaret Müsteşarlığı ,Dış Ticaret İstatistikleri,

http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/istatistik.htm;

Tablo 2.26. İthalatımızda İlk On Fasıl - 2005 Yılı Değer Sıralamasına Göre (Değer: 1000)

F A S I L L

A R 2002 2003 2004 2005 2006

1 ₂₇

Mineral yakıtlar, mineral

yağlar ve müstahsalları, mumlar 9.203.888 11.575.069 14.407.288 21.255.586 28 859 098 2 84

Nükleer reaktörler ,kazan; makina ve cihazlar, aletler,

parçaları 8.173.598 10.293.923 13.456.962 16.400.315 18 998 763 3 87 Motorlu kara taşıtları, traktör bisiklet, motosiklet ve diğer 2.332.971 5.383.660 10.237.024 10.552.792 11 408 441 4 85 Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçaları 4.356.298 5.519.864 8.371.766 9.457.851 10 881 383 5 ₇₂ Demir ve çelik 2.904.980 4.747.844 8.031.522 9.457.831 11 525 251 6 39 Plastik ve plastikten mamul eşya 2.382.134 3.235.625 4.763.094 5.795.589 6 918 411 7 ₇₁

İnciler,kıymetli taş ve metal

mamulleri, madeni paralar 1.533.352 2.767.087 3.763.424 4.226.911 4 405 612 8 29 Organik kimyasal müstahsallar 1.887.545 2.332.491 3.016.973 3.531.581 3 642 180 9 ₃₀ Eczacılık ürünleri 1.439.451 2.019.397 2.710.136 2.849.272 3 035 614

10 90

Optik, fotoğraf, sinema, ölçü,kontrol,ayar cihazları,tıbbi

alet. 1.088.698 1.361.455 1.927.983 2.472.698 2 722 905

TOPLAM 35.302.915 49.236.415 70.686.172 86.000.426

102.397.658

(Kaynak:Dış Ticaret Müsteşarlığı ,Dış Ticaret İstatistikleri,

http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/istatistik.htm;

http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=623)

2.1.2.1.3. Türkiye’nin Dış Ticaretinin Ülke Gruplarına Göre Dağılımı

2006 yılı itibariyle Türkiye’nin dış ticareti incelendiğinde, ihracatın % 56’sının AB ülkelerine yapıldığı buna AB dışındaki diğer ülkeleri de eklediğimizde (payları % 9), toplam ihracatımızın % 65’inin Avrupa’ ya yapıldığı görülmektedir. Geri kalan % 35’lik kısmın % 12’si Yakın ve Orta Doğu ülkelerine, % 4’lik kısmı diğer Asya ülkelerineya pılmaktadır. Geri kalan kısım dünyanın diğer ülkelerine yapılmaktadır. Türkiye ithalatının ülke gruplarına göre dağılımı Tablo 2.27’de verilmiştir.

Tablo 2.27. Ülke Gruplarına Göre İhracat (Değer 1000 $)

ÜLKE GRUPLARI 2003 2004 2005 2006