Tar mla lgili Özel Tan mlar

Tar mda kullan lan kavramlarla ilgili farkl kaynaklarda farkl aç klamalar yap lmaktad r. Fakat konumuz gere i muhasebeyi ilgilendiren ve muhasebe literatüründe yer alan tar msal kavramlar dikkate almam z uygun olacakt r. Bu bak mdan çal mam zda TMS 41 Tar msal Faaliyetlerde yer alan kavramlara yer verilecektir. Söz konusu kavramlar unlard r:

Tar msal Faaliyet: Sat a veya geri dönü türülmeye konu canl varl klar n tar msal ürünlere veya farkl canl varl klara dönü türülmesi ve hasat i lemlerinin bir

letme taraf ndan yönetilmesidir153.

Tar msal faaliyet, geni kapsaml bir faaliyet grubunu kapsar. Örne in; hayvan yeti tiricili i, ormanc k, y ll k veya daha uzun süreli mahsul yeti tiricili i, meyve bahçesi ve fidan ekicili i, çiçekçilik ve su ürünleri yeti tiricili i (bal k çiftli i dahil) v.b. gibi. Bu çe itlilik içerisinde belirli baz ortak özellikler bulunmaktad r. Bunlar154:

a) De im Kapasitesi: Tar msal faaliyetlerin ana unsuru olan ya ayan hayvanlar ve bitkiler biyolojik dönü üme uygun olmal r. Örne in, civcivin büyüyerek piliç haline gelmesi gibi.

b) De imin Yönetilmesi: Yönetim, ilgili sürecin gerçekle ebilmesi için gereken ko ullar geli tirmek veya en az ndan korumak suretiyle söz konusu dönü ümü kolayla r. Böyle bir yönetim, tar msal faaliyeti

153

TMS 41, m., 5. 154

di er faaliyetlerden ay rmaktad r. Örne in; tohum ekildikten sonra topra n gübrelenmesi ve sulanmas sonucu ürünün elde edilmesi, bal klar n yumurtlayabilmesi için belirli ve oksijen seviyesinde suyun sa lanmas gibi.

c) De imin Ölçülmesi: Biyolojik de im veya hasat sonucunda kalitede veya miktarda meydana gelen de iklik, rutin bir yönetim i levi olarak ölçülür ve izlenir. Örne in; sebzelerde olgunla ma, hayvanlarda yavrulama, canl a rl k art ve a aç gövdesinin kal nla mas gibi. TMS 41 hükümlerinin uygulanmas için bu üç kriterin yerine gelmesi gerekiyor. Fakat en belirleyici özellik tar msal faaliyetlerin yönetilebilirli idir. Yönetilemeyen bir faaliyet bu standart kapsam nda tar msal faaliyet say lmaz. Örne in, denizden avlanan bal k bu standart kapsam nda de ilken, bal k çiftli inde yeti tirilen bal k bu standart kapsam ndad r155.

Tar msal faaliyet s kl kla, iklimsel riskler, hastal k veya di er do al risklere maruz kal r. letmenin gelir ve giderinde önemli bir kalem olu turan bir olay n gerçekle mesi durumunda, söz konusu kalemin niteli i ve tutar “TMS 1 Finansal Tablolar n Sunulu u” Standard uyar nca aç klan r. Virütik bir hastal n yay lmas , sel, a bir kurakl k veya don ve böcek istilas bunlara örnek olarak verilebilir156.

Tar msal Ürün: letmenin canl varl klar n hasad yap lm ürünüdür157. Ba ka bir deyi le i letmenin biyolojik varl klar ndan satmak, i lemek veya tüketmek için bekletilen hasad yap lm ürünlerdir. Örne in, meyve bahçelerinden elde edilen meyveler gibi.

Canl Varl k: Ya ayan hayvan ve bitkilerdir158. Canl varl klar tar msal faaliyetin temel unsurlar r. Örne in, mand ra hayvanlar , meyve bahçesi ve bitkiler gibi.

155

Remzi ÖRTEN ve Di erleri, Türkiye Muhasebe-Finansal Raporlama Standartlar (TMS-

TFRS), Gazi Kitabevi, Ankara, Mart 2007, s., 608.

156 TMS 41, m., 53. 157 TMS 41, m., 5. 158 TMS 41, m., 5.

Biyolojik Dönü üm: Canl varl klarda niteliksel ve niceliksel de ime yol açan büyüme, bozulma, üreme ve döllenme sürecidir159. Bu sürece hayvanlardan süt ve yavru, bitkilerden meyve ve yaprak elde edilmesi örnek verilebilir.

Canl varl klar n biyolojik dönü ümünden a daki sonuçlara ula r160: a) Biyolojik varl k; büyüme, bozulma ve üremeyle de ime u rar.

Büyümede, miktar olarak artma veya hayvan ya da bitkinin kalitesindeki art söz konusudur. Örne in s rlar n büyümesi gibi. Bozulma, miktar olarak azalmas veya hayvan ya da bitkinin kalitesindeki dü söz konusudur. Üreme ise, canl hayvan n veya bitkinin üreme yoluyla ço almas r.

b) Lateks yani baz bitkilerin süt görünümündeki öz suyu, çay yapra , yün ve süt gibi tar msal ürünlerin üretimi.

Biyolojik dönü üm, her biri gözlemlenebilen ve ölçülebilen, büyüme, bozulma, üreme ve döllenme gibi çe itli fiziksel de imlerle sonuçlan r. Söz konusu fiziksel de ikliklerin her biri, beklenen ekonomik fayda ile do rudan ili kilidir. Hasat nedeniyle canl varl n gerçe e uygun de erinde meydana gelen de im de, fiziksel bir de imdir161.

Sat Maliyetleri: Finansman maliyetleri ve gelir vergileri hariç olmak üzere, bir varl n elden ç kar lmas yla do rudan ili kilendirilebilen ek maliyetlerdir162.

Canl Varl k Grubu: Ya ayan hayvan veya bitki toplulu udur163. Ba ka bir deyi le, benzer nitelikte canl hayvanlar n veya bitkilerin olu turdu u kümeye denir. Bir canl varl k grubundan bahsedebilmek için en önemli art, grubu olu turan unsurlar n do as n ve grubun bir arada bulunmas gerektiren faaliyetin homojen olmas r. Örne in i letmedeki hayvanlar, küçükba ve büyükba hayvanlar eklinde

fland labilir. 159 TMS 41, m., 5. 160 TMS 41, m., 7. 161 TMS 41, m., 52. 162 TMS 41, m., 5. 163 TMS 41, m., 5.

Canl varl klar; tüketilebilir ve ta veya olgunla ve olgunla mam canl varl klar eklinde ayr ma tabi tutulabilir. Bu kavramlar standartta a daki gibi tan mlanmaktad r164:

Tüketilebilir Canl Varl klar: Hasat edilen veya canl varl k olarak sat a konu olan varl klard r. Et üretimi veya sat için elde bulundurulan canl hayvan, çiftliklerde yeti tirilen bal klar, m r ve bu day gibi mahsuller ve kereste olarak kullan lmak üzere yeti tirilen a açlar, tüketilebilir canl varl klara örnek te kil eder.

Ta Canl Varl klar: Ta canl varl klar ise, tüketilebilir canl varl klar n d ndakilerdir. Örne in, kendisinden süt üretilen hayvan, üzüm asmalar , meyve a açlar ve yakacak odun elde etmek üzere kesilen ancak gövdesi korunan açlar örnek olarak verilebilir. Ta canl varl klar, tar msal ürün de illerdir, bunlar daha ziyade kendili inden yeniden te ekkül eden varl klard r.

Olgunla Canl Varl klar: Hasat edilebilir özellikler kazanm (tüketilebilir canl varl klar) veya düzenli aral klarla hasat edilebilmeleri mümkün olan varl klard r (ta canl varl klar)165.

Olgunla mam Canl Varl klar: Tüketilebilir veya ta canl varl klar n henüz hasat edilecek a amaya gelmemi olanlar r.

letmeler her bir canl varl k grubu için, tüketilebilir ve ta canl varl klar veya olgunla ve olgunla mam canl varl klar aras nda ayr m yapmak suretiyle say sal aç klamada bulunmas konusunda te vik edilir. Örne in; i letme, tüketilebilir canl varl klar ile ta canl varl klar n defter de erlerini grup olarak aç klayabilir. Söz konusu kay tl de erleri, olgunla ve olgunla mam canl varl klar aras nda ayr rabilir. Yap lan ayr rma i lemi, gelecekteki nakit ak lar n zamanlamas konusunda faydal bilgiler sa layabilir. letme, bu tür her bir ayr rma i leminin dayana aç klar166.

164 TMS 41, m., 44. 165 TMS 41, m., 45. 166 TMS 41, m., 43.

Hasat: Ürünün canl varl klardan ayr lmas veya canl varl n ya am sürecinin sona ermesidir167. Örne in, eti için beslenen hayvanlar n kesilmesi, a açlardan meyvelerin toplanmas veya a açlar n kesilmesi gibi.