Tar m letmelerinde Envanter

Envanter konusunda iki ayr düzenlenmeden söz edebiliriz. Birincisi Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve ikincisi ise Vergi Usul Kanunu (VUK)’dur.

TTK’ya göre envanter; saymak, ölçmek, tartmak de erlendirmek suretiyle, bilanço günündeki mevcutlar , alacaklar ve borçlar kati bir ekilde ve müfredatl

40

olarak tespit etmektir. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar i letmeye dahil iktisadi ymetleri ifade eder41.

VUK’a göre envanter, bilanço günündeki mevcutlar , alacaklar ve borçlar saymak, ölçmek, tartmak ve de erlemek suretiyle bir ekilde ve müfredatl olarak tespit etmektir. u kadar ki, ticari teamüle göre tart lmas , say lmas ve ölçülmesi mutat olmayan mallar n de erleri tahminen tespit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar i letmeye dahil iktisadi k ymetleri ifade eder42.

Tan mda yer alan “bilanço günündeki” ibaresi, envanterin dönem sonunda kar laca na i aret etmektedir43. VUK’na göre bilanço günü; “envanter defterine i e ba lama tarihinde ve müteakiben her hesap dönemi sonunda ç kar lan envanterler ve bilançolar kaydolunur ve bu tarihe” denir44. TTK’nun da ise bilanço günü, “envanter defterine i letmenin aç tarihinde ve müteakiben her i y sonunda ç kar lan envanter ve bilançolar kaydolunur”45 hükmü bulunmaktad r.

Envanterlerin yap lma ekilleri ayn olmakla beraber düzenleme amaçlar na göre farkl isimler al rlar. Bir i letmenin kurulu unda ç kar lan envantere “Kurulu Envanteri”, i letmenin hesap dönemi sonunda yap lan envantere “Dönemsonu Envanteri”, bir i letmenin ba ka bir i letmeye devri yap rken ç kar lan envantere “Devir Envanteri”, i letmenin iflas , ortaklar n ittifak karar , mahkeme karar ve TTK’da belirtilen di er durumlar n ortaya ç kmas sonucu i letmenin da lmas halinde yap lan envantere “Tasfiye Envanteri” ad verilir.

Yukar da say lan envanter çe itleri TTK ve VUK’na göre düzenlenmesi zorunlu olan envanterlerdir. letmeler dilerse hesap dönemi içinde de envanter

karabilirler.

Envanter; iktisadi bir k ymetin mevcudiyetini tespit i lemidir. ktisadi ymetlerin varl n tespiti, hem miktar kontrolü aç ndan hem de de erleme

41

TTK, m., 73. 42

VUK, m., 186. 43

N. Ata ATABEY ve Di erleri, a.g.e., s., 506. 44

VUK., m., 185. 45

aç ndan fonksiyon icra eder. Bir iktisadi k ymetin varl n kay t ve belgeler üzerinden tespit edilmesi kaydi envanter, fiili olarak tespit edilmesi de fiili envanter olarak adland r. Envanter i lemleri çerçevesinde hem kaydi envanter, hem de fiili envanter yap lmal r. Fiili envanter sonuçlar n kaydi envanter sonuçlar ile birbirini do rulamas gerekmektedir. Kaydi envanter ile fiili envanter sonuçlar n birbirinden farkl olmas halinde ise kaydi envanter sonuçlar fiili envanter seviyesine getirilmelidir. Yani mali tablo olu turulmas nda fiili envanter sonuçlar esas al r. Bu durumlarda kay tlarda gerekli düzeltme yap larak kaydi envanter sonuçlar fiili envanter sonuçlar ile uyumlu hale getirilir46.

Muhasebe süreci içerisinde envanter çal malar , muhasebe d ve muhasebe içi envanter çal malar olmak üzere iki a amada gerçekle tirilir47:

a) Muhasebe D Envanter: Saymak, ölçmek, tartmak suretiyle fiziki miktarlar n belirlenmesi ve de erlemek suretiyle fiziki miktarlar belirlenen bilanço unsurlar n parasal tutarlar n saptanmas çal malar ndan olu ur.

Muhasebe d envanter ile saptanan mevcutlar, alacaklar ve borçlar i letmenin sahip oldu u gerçek varl k ve kaynak miktarlar r ve bilançoda yer almas gereken tutarlar bunlard r. Normal ko ullar alt nda hesap kalanlar da bu tutarlara e ittir. Ancak, çe itli nedenlerle hesap kalanlar n bu tutarlarla (muhasebe d envanter sonuçlar na) e it kalan vermesini sa lamak üzere bir tak m ayarlama, düzeltme kay tlar n yap lmas gerekir. Ayr ca kar veya zarar durumunun tespit edilebilmesi için de gelir ve gider hesaplar n kar-zarar hesab na devri gerekir.

b) Muhasebe çi Envanter: Genel geçici mizan kalanlar ile muhasebe d envanterle saptanan gerçek mevcut, alacak ve borç miktarlar aras nda çe itli nedenlerle fark varsa, bu fark n sebebine göre gerekli ayarlama ve düzeltme kay tlar n yap lmas böylece hesap kalanlar n bilançoda i letmenin gerçek durumunu yans tmas n mümkün olmas için yap lan i lemlerdir. E er dönem içinde lemlerin deftere kayd esnas nda veya büyük defterde hatal kay tlar yap lm sa bu

46

Sema KÜÇÜK, De erleme ve Dönem Sonu lemleri, Yakla m Yay nlar , Ankara, 2009, s., 12. 47

hatalar n muhasebe kurallar na göre düzeltilmesi de bu esnada yap r. Dönem boyunca çal an gelir ve gider hesaplar n da, kapat p kar-zarara devredilmesi, kar- zarar toplanan gelir fazlas n kar, gider fazlas n zarar olarak bilançoda yer almas n sa lanmas da muhasebe içi envanter s ras nda yap lan i lemlerdir.

Muhasebe süreci içerisinde envanter, hesap döneminin son geçici mizan olan 31 Aral k tarihli “Genel Geçici Mizan”dan sonra yap r. Envanter i lemlerinin s ras

daki gibidir48:

a) Genel geçici mizan,

b) Muhasebe d envanterin yap larak iktisadi k ymetlerin gerçek durumunun tespit edilmesi,

c) Muhasebe d envanter sonuçlar ile genel geçici mizandaki hesap kalanlar n kar la p, farklar n tespit edilmesi,

d) Farklar n sebeplerine göre gerekli düzenleyici kay tlar ile devir kay tlar n yap larak muhasebe içi envanterin tamamlanmas ,

e) Kesin mizan n düzenlenmesi,

f) Envanter sonuçlar yans tan mali tablolar n düzenlenmesi.

Bu i lemleri takiben kapan kay tlar yap lmak suretiyle muhasebe dönemi içerisindeki i lemler tamamlan r. Envanter sonuçlar envanter defterine kaydedilir. Ancak i lerinde geni ölçüde ve çe itli mal kullanan büyük i letmeler envanterlerini listeler halinde düzenleyebilirler. Listedeki iktisadi k ymetlerle ilgili toplam de erler toplu olarak envanter defterine kaydedilir49.

Tar m i letmesinin sahip oldu u iktisadi varl klar saymak, tartmak ve ölçmek suretiyle belirlemek ve VUK’nca belirlenen veya uygun de erleme yöntemleriyle de erleyerek tutarlar saptamak eklinde tan mlanabilecek olan envanter i lemleri

48

Ümit GÜCENME, a.g.e., s., 53. 49

iki a amada gerçekle tirilmektedir. Envantere göre varl klar n öncelikle fiziki tespiti yap lmaktad r. Fiziki olarak miktarlar ortaya konulan varl klar n de er (TL) olarak ifade edilmesi ise envanter i leminin ikinci a amas olu turur. Tar m i letmelerinde envanter belirleme bak ndan ba ca üç konuyu dikkate almak gerekir50.

a) Envanter tarihi,

b) Envantere konu varl n say ,

c) Say yap lan varl klar n de erleme i lemleri.

Tar msal üretimin kendine özgü üretim yap nedeniyle farkl bölgelerde farkl ürünlerin yeti tirildi i dikkate al nd nda, tar m d i letmeler için normalde y lba 01.01.201X ve y l sonu 31.12.201X olarak y lda iki kez gerçekle tirilen, envanter

leminin üretim dönemi ba lang ve üretim dönemi sonucunda yap lmas gerekmektedir. Do al olarak bir tar m i letmesinde ilk defa envanter ç kar lacaksa

lba ve y l sonu olmak üzere iki defa envanter yap lacak, ancak ondan sonraki llarda dönem sonunda gerçekle tirilecek envanter ayn zamanda o i letmenin lba envanteri (aç envanteri) olacakt r. Gelir Vergisi uygulamalar aç ndan yasal envanter tarihi dönem ba olarak 1 Ocak, dönem sonu olarak 31 Aral k olarak kabul edilmekle birlikte, Maliye Bakanl n uygun görmesi durumunda farkl tar m bölgeleri ve farkl tar m i letme tipleri için 12 ay olmak üzere özel hesap dönemleri de saptanabilir.

Envanter tarihi tespit edildikten sonra, i letmenin sahip oldu u iktisadi de erlerin say na ba lanabilir. Say m i inin düzenli ve kolayl kla yap labilmesi, demirba n uygun ekilde s flamaya tabi tutulmu olmas na ba r.