Aktif Bir Piyasan n Olmamas Durumunda Gerçe e Uygun De erin Belirlenmes

Aktif bir piyasan n bulunmas durumunda piyasada olu an de er, gerçe e uygun de erdir. Fakat aktif bir piyasan n bulunmamas durumunda gerçe e uygun de eri, a daki maddelerde yer alan hususlar dikkate alarak belirlenmektedir192:

a) lk Muhasebele tirme le lk Bilanço Dönemi Aras ndaki Sürenin Biyolojik Dönü üm Aç ndan Önemine Göre De erleme: lk muhasebele tirme sürecinden sonra gerçe e uygun de er için önemli bir süreç olan ilk bilanço dönemi gelmektedir. lk muhasebele tirme ile ilk bilanço dönemi aras ndaki süre, i letmenin kulland finansal tablonun düzenleme s kl na göre de iklik gösterir. Bu noktada önemli olan husus, aradan geçen süre içerisinde canl varl n fiziki durumunda meydana gelen de imdir.

lk i lem tarihinden ilk bilanço tarihine kadar geçen sürede önemli bir de er art veya azal söz konusu ise, bu de er art 649 Di er Faaliyetlerden Ola an Gelir ve Karlar Hesab ’nda, de er azal olmas durumunda ise, 659 Di er

190

S. Hüseyin TOKAY ve Ali DERAN, “Tar msal Faaliyetlerin Muhasebele tirilmesinde Türk Vergi Mevzuat ile Sermaye Piyasas Kurulu Taraf ndan Getirilen Düzenlemelerin Kar la lmas -I”,

Yakla m Dergisi, Say : 157, Ocak 2006, s. 17.

191

Ö. Faruk DEM RKOL, a.g.e., s., 116. 192

Ö. Faruk DEM RKOL, “Canl Varl klar n Gerçe e Uygun De erini Belirleme Hiyerar isi”,

ASMMMO Muhasebe ve Vergi Uygulamalar Dergisi, Cilt: 1, Say : 2, Eylül 2008,

Faaliyetlerden Ola an Gider ve Zararlar Hesab ’nda veya yeni hesap açarak 606 Canl Varl klarda De erleme Farklar Hesab ’nda gösterilebilir.

b) Piyasa Fiyat na Göre De erleme: Aktif bir piyasan n bulunmamas durumunda i letme, canl varl klarla ilgili i lem tarihi ile raporlama dönemi sonu aras nda ekonomik ko ullarda önemli bir de iklik olmamas kayd yla, en son piyasa i lem fiyat , farkl klar yans tan düzeltmelerin yap ld , benzer varl klar n piyasa fiyatlar ve sektördeki ortalama bilgilerinden bir veya daha fazlas na ula maya çal arak bunlar aras ndan en uygununu gerçe e uygun de er olarak belirlemelidir193. Yukar daki esaslara göre i letme, canl bir varl n veya tar msal bir ürünün gerçe e uygun de erine ili kin farkl sonuçlara ula abilir. Böyle durumlarda, en uygun ve en güvenilir gerçe e uygun de er tahminine ula mak amac yla bu farkl klar n nedenlerini göz önünde bulundurmal r194.

Standart canl varl klar için birden fazla aktif piyasan n olmas durumunda içlerinden en uygununu seçmeyi i letmeye b rak yorsa, burada da ayn ekilde karar

letmeye b rakmaktad r.

c) Net Nakit Ak lar Yöntemine Göre De erleme: Baz durumlarda canl bir varl n mevcut durumu aç ndan piyasada olu mu bir fiyat veya de er bulunmayabilir. Bu durumda i letme, gerçe e uygun de erin tespitinde, ilgili varl ktan elde edilmesi beklenen net nakit ak lar n piyasada olu an cari iskonto oran ile iskonto edilmeleri sonucunda bulunacak bugünkü de erler kullan lmal r195.

Beklenen nakit ak lar n bugünkü de erinin hesaplanmas n amac , canl varl n mevcut konumu ve yeri itibariyle gerçe e uygun de erinin belirlenmesidir.

letme, kullan lmas gereken uygun iskonto oran n tespiti ve beklenen net nakit ak lar n tahmin edilmesi s ras nda bu durumu göz önünde bulundurur. Beklenen

193 TMS 41, m., 18. 194 TMS 41, m., 19. 195 TMS 41, m., 20.

net nakit ak lar n tahmin edilmesi s ras nda, piyasa kat mc lar n, varl n kendisi için en uygun olan piyasada üretebilece ini tahmin ettikleri net nakit ak lar dikkate al nmal r196. Ancak i letme, ilgili varl klar n finansman na, vergilendirilmesine veya canl varl klar n hasat sonras yeniden yeti tirilmelerine ili kin nakit ak mlar dikkate almaz197. Örne in, orman korusunun hasat sonras yeniden a açland lma maliyeti gibi.

Canl varl klar n gerçe e uygun de erle belirlenme hiyerar isi u ekilde ralanabilir198:

a) TMS 41, canl varl klar n finansal tablolarda gerçe e uygun de erle gösterilmesini esas alan bir sistem getirmektedir.

b) Bu varsay m, sadece canl varl klar n ilk muhasebele tirilmesi esnas nda geçerlili ini geçici olarak yitirebilir. Finansal tablolara ilk al nma esnas nda ise gerçe e uygun de er kullan r.

c) Finansal tablolarda gerçe e uygun de erle yer alan canl varl k, bu tarihten sonraki tüm finansal tablolarda da gerçe e uygun de erle yer almal r.

d) Gerçe e uygun de er aktif bir piyasay esas almaktad r.

e) Canl varl n aktif bir piyasada de erini belirleyecek unsurlar n ba nda biyolojik dönü üm gelmektedir.

f) Biyolojik dönü üm, canl varl klarda meydana gelen gözlemlenebilen ve ölçülebilen de imdir.

g) Biyolojik dönü üm, aktif piyasa ile birle erek gerçe e uygun de eri olu turur. 196 TMS 41, m., 21. 197 TMS 41, m., 22. 198

h) Canl varl klar aktif bir piyasaya götürmek her zaman mümkün olmayabilir (bitkilerin topra a ba olmas ndan dolay ) veya aktif bir piyasa olu mayabilir.

i) Bu durumda gerçe e uygun de erin belirlenmesi için farkl yöntemlere ba vurulur.

j) Piyasa fiyat ve net nakit ak lar dikkate alan yöntemlerden önce, canl varl n ilk i lem (ekim, dikim v.b.) tarihi esas al narak biyolojik dönü ümlerindeki gözlemlenebilen ve ölçülebilen de im dikkate al nmal r.

k) Piyasa fiyat esas alan yöntemlerden biri veya daha fazlas ndan sonuç al nmas durumunda, al nan sonuçlardan uygun olan gerçe e uygun de er olarak belirlenir.

l) Aktif piyasa, biyolojik dönü üm ve piyasa fiyat seçeneklerinden sonuç al nmamas durumunda net nakit ak lar yöntemi uygulan r. Bu yöntem hesaplamaya ve tahmine dayanmaktad r. Bu nedenle yöntemden “gerçe e yak n” bir sonuç al nmas , nakit ak lar n ve iskonto oranlar n belirlenmesindeki hassasiyete ba r.

m) Bu seçeneklerden de sonuç al nmamas durumunda i letme yönetimi, kendi politikalar neticesinde gerçe e uygun de eri belirler ve bu durumu aç klar.

n) Gerçe e uygun de er belirlenip canl varl klar bu de er üzerinden finansal tablolara al nd ktan sonra, gelecek hesap dönemlerinde de ayn süreç izlenir.

o) Gerçe e uygun de erle meydana gelen de er art veya azal lar de erleme fark olarak dikkate al r.