TANRIÇA ZİZİMENE

Günümüzdeki Sızma Kasabası, Konya’nın 26 kmkuzeybatısında, Konya- İstanbul karayolunun 12 km batısında dağların oluşturduğu doğal vadinin içerisinde kurulmuştur. Kuzeydoğusunda Karadağ, doğusunda Çaldağı, güneyinde Gediktepesi, güneybatısında Bozdağ ve batısında da Kuzyatak bulunur202_{. Lykaonia’nın dağlık} kesiminde bulunan bu yerleşim yerini Pisidia ve Kilikya çevreler203_{. Robinson} yaptığı çalışmalar sonucunda bulduğu kitabede Sızma adının “Ana Tanrıça Mitri Zizimene’den” geldiği düşünülmektedir204_{. Zizimene’ye çoğu zaman da Kybele’ye} izafeten Didyme de denmiştir205_.

Bölgenin kuzeyinde bulunan Sızma Höyüğü ise bir tepenin üzerinde bulunup, bölgedeki evlerle yüksekliği yaklaşık 40- 50 m’dir. Kuzey- güney yönlü höyüğün boyutu 150*150* 15 m’dir206_.

Sızma zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarından dolayı ilahlar tarafından insanların kullanımına sunulan bir mekân olduğu düşünülmüştür. Hatta burada ölen insanların tekrar hayat bulacağına inanılmıştır. Bu düşünce şekli Friglerde yaygındı. Bu inanç daha sonrasında efsaneleştirilmiş ve yeryüzünde yaşayan bir yılanın tanrı ile insanlar arasında aracı olduğu düşünülmüş ve tanrının iyileştirici, yardımcı etkisi bu aracı sayesinde olduğu düşünülmüştür207_.

İlk Frigya’nın güney doğusu olarak bilinen daha sonra da Lykaonia olarak anılan bölgede bulunan Zizimene Anne ya da tanrıça Zizime sunuları(Res: 10) Iconium’a ve Laodiceia Katakekaumene’ye yakın yerlerde bulunmuştur. Bu sunulardan ilkini Ath.Mitt. yayınlamıştır. Bulunduğu yer ise Laodiceia’dır. Üç tanesi de Iconium’da bulunmuştur. İkisi Cronin tarafından yayınlanan sunuların biri çok

202 _{Bahar, 2015a, s. 124- 125.} 203 _{Robinson, 1927, s. 26.}

204 _{Ramsay, 1960, s. 249; Robinson, 1927, s. 26.} 205 _{Ramsay, 1960, s. 249.}

206 _{Bahar, 2015a, s.124; Arık, 1956, s. 25.} 207 _{Ramsay, 1907, s. 330.}

dillidir. Buna benzer kötü bir kopya ise Grek bir işçi tarafından Iconium’a beş saat uzaklıkta kuzeyde bir köyde bulunmuştur. Bu köyün büyük ihtimalle Sızma olacağı düşünülürken, aynı zamanda Iconium ile Laodiceia arasındaki başka bir yer olabileceği de düşünülmüştür. Modern ismiyle Sızma, eski ismiyle Zizime, halkın gözünde tanrıçaların evi konumundaydı. Bölgede büyük bir nüfuza sahip olan Zizimene, Kybele’nin değişik bir formudur. Bu tanrının görevi yeraltındaki bütün zenginlikleri insanların kullanımına açmaktı. Çok fazla mülkü elinde bulundurduğu düşünülüyordu. Bu mülk arazileri Hellen hükümdarlar tarafından yasalara göre düzenlenmekteydi, daha sonra da bu araziler Roma’nın eline geçmiştir. Yani Zizime’nin toprakları imparatorluk arazisine katılmıştır208_.

Konya Ateşbaz Veli Türbesi’nin içindeki bir mezar taşı Grek harfleriyle yazılmış Zizimene’ye adanmış bir kutsama kitabesinden kırılmış parçalardan oluşur209_.

Tanrıça Zizimene’nin bölgede tek başına varlık sürdüğü bilinmektedir. Bu tanrıçanın Latince formu Jupiter Optimus Maximus ile Minevra’nın birleşmiş şekliydi. Bu durum Latin kültüründe bulunan çift tanrılar kültüne bir göndermedir. Grekler onu Ana ve Iconiumlu İyilik Tanrıçası ( Good Fortune) olarak iki farklı şekilde yorumlamışlardır. Zizimene de bütün bu tanrıların yerelleşmiş formu idi210_. Elbetteki kentte ana tanrıça modeli Zizimene ile başlamamıştır. Daha önceden de Çatalhöyük ve Karahöyük vb. yerleşim yerlerinden ana tanrıça idolleri çıkarıldığı bilinmektedir.

3.1.1.1. KYBELE

Anadolu yarımadasının en önemli tanrıçalarından olan Kybele(Res: 11) ilk başlarda sadece doğurganlığı simgelediği düşünülse de ileri zamanda ona bolluk ve bereket nitelikleri de yüklenmiştir211_.

208 _{Ramsay, 1905, s. 330, 336, 367- 368.} 209 _{Sarre, 1998, s. 42- 43.}

210 _{Ramsay, 1905, s. 367- 368.} 211 _{İndirkaş, 2001, s. 7.}

Strabon’a göre, Kybele adını Kybelon Dağı’ndan aldığı gibi Dindymene ülkesi de isminin Dindymon Dağı’ndan almaktadır212_{. Herodot ise, Dindymon Dağı’nın} Kybele’ye adanmış olduğunu belirtmiştir213_{. Kargamış’ta yaşayan Luviler ise} Kybele’ye “Kubaba” demişlerdir214_{. Bunun yanı sıra Kybele birçok isimle anılmıştır.} Kültepe tabletlerinde de adına Kubaba, Lydia’da Kybebe, Phrygia’da Kybele, Komana Pontika ( Tokat- Gümenek) ve Kayseri- Komana Kappadokika ( Kemer) kentlerinde Anadolu’nun çok eski adlarından biri olan Ma, Sümer’de Marienna, Hitit’te Arinna, Mısır’da İsis, Syria’da Lat, Girit’te Rhea, Efes’te Artemis, İtalya’da Nemi Gölü bölgesinde Venüs olarak adlandırılmıştır.

Yeryüzünde zenginlik ve gücün temsilcisi olduğu düşünülen ana tanrıça Zizime, farklı tanrıların özellikle de Kybele’nin mekân ve insanlara göre yerel karaktere bürünmüş şekliydi215_.

1997’de Ladik’in batısında Bayramlı Dağı’nın zirvesinde Hasan Bahar ve ekibi tarafından açık havada bir Kybele Tapınağı keşfedilmiştir. Tapınağın kuzey yönünde 60- 70 cm kalkerden yapılmış Kybele heykeli bulunuyordu. Açık hava tapınağı ise yuvarlak biçimde düzgün olmayan taşlarla çevrilmiş, etrafında 60- 70 cm den oluşan duvarlarla çevrilidir. Bu tapınağın 20- 30 m doğusundaki bir yapı kompleksi bulunur. Bir avlu etrafında kapıları içeriye doğru dönük şeklinde odalar bulunmaktadır ve burada rahiplere de ait olabileceği sanılan Grekçe isimler bulunmuştur216_.

Çatalhöyük ve Hacılar’da da görüldüğü üzere genelde ana tanrıça bir tahtta oturur pozisyonda iki ayakucunda aslan veya leoparın ona refakat ettiği görülür. Bu modele çok benzeyen bir tanrıça modeli de Sızma’daki ana tanrıça heykelidir217_.

3.1.1.2. ATHENA

Zeus ve Okeanos’un kızı Metis’in birleşmesi ve daha sonra Zeus’un Athena’yı kendi bedenine katmasıyla birlikte Athena meydana geldiği düşünülmektedir. Zeus, 212 _{Strabon, XII, 5, 3.} 213 _{Herodotos, I, 80.} 214 _{Özdemir, 2008, s. 27.} 215 _{Ramsay, 1907, s. 331.} 216 _{Bahar, 1997, s. 30.} 217 _{Özdemir, 2008, s. 38.}

Athena’yı kafasından çıkardığı düşülmüştür. Athena babasının başından çıkarken silah ve kargısıyla çıkmıştır. Olympos’un 12’li tanrısından biri olan Athena, Pallas Athena olarak da anılmaktadır. “Pallas” kelimesi hakkında çeşitli söylentiler vardır. Bunlardan biri bu adın bir Titan ismi olabileceğidir. Diğer bir görüşe ise bu kelimenin Yunanca “pallo” kargı, sallamak, anlamına gelen bir kökten türemiş olabileceğidir. Başka bir görüş de “Pallas” isminin bakire anlamına gelmesidir218_.

Athena (Res: 12) ya da Pallas Athena, Iconium’da Frigya’nın yerel tanrıçasının Helenleşmiş haliydi. Iconium sikkelerinde de bu tanrıçayı görmek mümkündür219_. Kentteki en önemli tanrılardan olan Athena, genelde birçok değişik şekilde resmedilse de en yaygın olanı bir iskemlede oturur pozisyonda, sol elinde diklemesine tuttuğu bir mızrak diğer elinde ise bir yılan bulunanıdır. Bu yılan, tanrının sağlığının bağışlayıcı olmasına izafetendir. Sikkede çekik gözlü, büyük burunlu, sakallı ve belinden aşağısına sarmaladığı bir kumaşla tasvir edilmiştir220_.

Konya- Sarayönü’nün kuzeyinde bulunan Sinanlı ve Kürduşak’ta bulunan yazıtlarda Athena’ya tapınım görülmektedir221_.

3.1.1.3. BOETHENE

Iconium’da Tanrıça Zizimene aynı zamanda Tanrıların Annesi olan Boethene idi. Laodiceia’da bulunan bir yazıtta geçen Anne Boethene, eski Anadolu isimlerinin Grekleşmiş şekliydi. Bu ismin anlamı “yardıma gelen anne” idi. Fakat bu isimin kutsal sayılan bir yerden de gelmiş olabileceği düşünülmektedir222_.

Konya’da kırmızımsı kireçtaşından yapılmış bir sunak ve yanında iki aslan olan bir figür bulunmuştur. Bu figürün arka yüzünde yuvarlak şekilde olan bir madalyon vardır. Aslanların kafasının üzerinde bir haç bulunur. Bu yazıtın hangi döneme ait olduğu tam olarak bilinmemektedir. Yazıtta geçen “BoηӨηvή” isminden bu tanrıçanın Frig tanrıçası olduğunu anlamaktayız. Haçtan dolayı bazı Hıristiyan

218 _{Gürler, 2002, s.94.} 219 _{Ramsay, 1907, s. 329; Ramsay, 1905, s.368.} 220 _{Ramsay, 1907, s. 332.} 221 _{MAMA VII: 263, 344.} 222 _{Ramsay, 1907, s. 331.}

kesimler bu tanrıyı kendilerine atfetmeye çalışmışlar. Fakat başarılı olamayınca bu tanrıyı, otorite ve yargıyı gasp edici olarak kötülemişlerdir223_.

3.1.1.4. ANGDISTIS

Zizimene ile bağlantısı olduğu düşünülen Angdistis(Res: 13) , Frig ana tanrıça modellerinden biridir. Merkezi Angdissis Dağları idi. Buradan Frigya ve Pisidia’ya kadar yayılım göstermiştir. Kurtarıcı tanrı olarak ve diğer ana tanrıça modellerinden Boethene ile bağlantısı olduğu düşünülür. Angdistis’in “Aγγδıσтıç, Avδıδıç, Avγδıσσή” vb. birçok farklı söylem tarzı vardır224_.

Antik yazarlardan Strabon, Pessinius kentindeki tapınağın “Tanrıların Anası” olarak adlandırılan Angdistis/ Agdistis’e ait oluğunu belirtir225_.

Genelde iki aslan arasında oturur pozisyonda, yanında liderler arasında olan

archigallos (başrahip) ile gösterilir. Bu tanrı hakkında çok fazla bilgi yoktur. Bazen

bir kadın olarak düşünülürken, bazen de bir erkek olarak düşünülür. Bu yönüyle Karia’ nın çift cinsiyetli tanrısına benzetilir226_.

Konya Alâeddin Tepesi’nde bulunan mermer bloğun Hadrian veya daha sonrası döneme ait olduğu düşünülmektedir. Bu blokta; Angdistis, Boethene, Apollo ve Artemis’in isimleri geçmektedir:

“[Eΰχoμαı Ѳ] εoύç σwтήvpαç тήv тε

“Aγγδıσтıv καί тήv μ [ε-]

[γáλήv Mήт]έρα BoήѲήvήv καί

Ѳεώ тήv Mήтέρα καί тòv

[……..]тov Áлòλλw καί тήv “Aρтεμıv ϊλεwç καί ε[ϋ-]

[voύç εϊvαı тή]ı ĸoλwvεϊαı Eiĸoviwı ĸαӨıέρwòε M

223 _{Mclean, 2002, s. 6.} 224 _{Mclean, 2002, s. 5.} 225 _{Strabon, XII, 5, 3.} 226 _{Ramsay, 1907, s. 331.}

[[……..]]тήı δέ γλυĸυтάтήı Лαтρiδı

[………ò]υiòç αύтòvç тε καί тòv vεώv òύv

[………].227_”

3.1.2. AZİZ PAVLUS/ PAUL VE ARKADAŞLARININ KENTTEKİ