es-SadruĢĢehîd çok sayıda talebe yetiĢtirmiĢtir; ancak kaynalarda hepsi hakkında bilgi yoktur AĢağıda öğrencilerinden bazıları tanıtılacaktır.
1. Ebû Ca„fer ġemsüddin Muhammed b. Ömer (ö. 566/1170)
es-SadruĢĢehîd‟in oğlu Muhammed, Ebû Ca„fer künyesi ile bilinir, Lakabı ise ġemsüddin‟dir. Buhârâ‟da sadr olarak görev yapan fakihlerdendir. Sadr-i Cihan lakabıyla ile de bilinir. Buhârâ‟da devlet yöneticileri tarafından itibar gördü. Babası es- SadruĢĢehîd‟den hadis rivayet etti. Bağdat‟a geldiğinde Asyut kadısı Muhammed b. Ali el-Ensârî ondan hadis rivayet etti. 55 yaĢında 566/1170 yılında vefat etmiĢtir.219
2. Burhânüddin Mahmud b. Ahmed el-Buharî (ö. 570/1175?)
es-SadruĢĢehîd‟in yeğeni ve önde gelen talebelerindendir. Babası Ahmed ve amcasından eğitim iyi bir eğitim aldı. Birçok eserin yazarı olup en meĢhurleri el-
Muhitü‟l-Burhânî, ez-Zahire ve Tetimmetü‟l-Fetâva‟dır. Murteza Bedir‟e göre bu
kiĢi ailenin diğer ferdi kardeĢi Muhammed b. Ahmed‟le karıĢtırılmıĢ ve vefat tarihi
215
Zehebî, Siyeru a‟lami‟n-nübelâ, XIX/467. 216
Zehebî, Siyeru a‟lami‟n-nübelâ, XX/97; es-SadruĢĢehîd, Kitabü‟l-hîtân (NeĢredenin giriĢi), s. 17; es-SadruĢĢehîd, Kitabü‟t-Tezkiye (NeĢredenin giriĢi), s. 271.
217 KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye (Haydarâbâd ts.), II/168; Kınalızâde, Tabakâtü‟l-Hanefiyye, II/95- 96.
218
es-SadruĢĢehîd, Şerhu Edebi‟l-kâdî (NeĢredenin giriĢi), I/40.
219 KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye (Haydarâbâd ts.), II/101; Avfî, Lübâbü‟l-elbâb (M. Kazvînî‟nin ta„likleri), I/332; Kefevî, Ketâ‟ibü a„lâmi‟l-ahyâr, II/451; Leknevî, el-Fevâidü‟l-behiyye, s. 183; Bedir, Buhara Hukuk Okulu, s. 85; es-SadruĢĢehîd, Şerhu Edebi‟l-kâdî (NeĢredenin giriĢi), I/38.
bazı yazarlar220
tarafından 616/1219 olarak verilmiĢtir. Murteza Bedir onun 570/1174 yılına yakın bir zamanda vefat etmiĢ olabileceğini bazı gerekçelerle tahmin etmiĢtir.221
3. Sadru‟l-Ġslam Tahir b. Mahmud b. Ahmed (VI./XII. yüzyıl)
Büyük Hanefi fakihi olan Tahir, es-SadruĢĢehîd‟in kardeĢinin torunudur. Babasından ve Kâdîhan‟dan ders aldı. el-Fetâva‟l-Buhariyye ve el-Fevâid adlı eserin müellifidir.222 Muhyî Hilal es-Serhan es-SadruĢĢehîd‟in öğrencileri arasında zikretmiĢtir.223
4. Ebü‟l-Feth AbdürreĢid b. Ebû Hanife el-Velvâlicî (ö. 540/1146'dan sonra)
Günümüz Afganistan topraklarında yer alan BadahĢan‟ın Velvalic beldesinde/ilçesinde 469/1076 yılında dünyaya geldi. Künyesi Ebü‟l-Feth olup doğduğu yere nispetle Velvalicî denilmiĢtir. el-Fetâva‟l-Velvâliciyye adlı eseri meĢhurdur. Belh‟te Ebû Bekir el-Kazzaz ve Ali b. Hüseyin el-Burhân el-Belhî‟den fıkıh eğitimi aldı. Buhârâ ve Semerkant‟ta da bulunan Velvalici bazı fakihlerden ders almıĢtır. 540/1146 yılından sonra Velvalic‟de vefat etmiĢtir.224
el-Fetâva‟l-Velvâliciyye‟nin tenkitli neĢrini yapan Mikdad b. Musa el-Ferivî
eserde iki kez sema kaydına (ذ١ٙشٌاَ سذصٌاَ ٓػَ ذؼّع) rastladığını, böylece onun es- SadruĢĢehîd‟in öğrencisi olduğunu belirtmiĢtir.225
5. Ebû Ali el-Hasan b. Mes„ûd b. Elvezir el-Harizmî (ö. 543/1148)
DımaĢk‟ta 493/1099 yılında dünyaya geldi. Merv‟de Hanefi fakihlerden olan Ebü‟l-Fazl el-Kirmanî‟den fıkıh okudu.226
Muhyî Hilal es-Serhan Zehebî‟den nakille es-SadruĢĢehîd‟in öğrencisi olduğunu belirtmiĢtir. Diğer araĢtırmacılar da bundan
220 Katip Çelebî, Keşfü‟z-zunûn, II/1619; Uzunpostalcı, “Burhâneddin el-Buharî”, DİA, VI/436; Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, s. 62.
221
Bedir, Buhara Hukuk Okulu, s. 35-36. 222
Ġbn Kutluboğa, Tacü‟t-teracim (DımaĢk 1992), s. 173-174; Leknevî, el-Fevâidü‟l-behiyye, s. 85; Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, s. 63.
223 es-SadruĢĢehîd, Şerhu Edebi‟l-kâdî (NeĢredenin giriĢi), I/39.
224 KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye, (Haydarâbâd ts), I/313-314; (Kahire 1993), II/417-419; Ġbn Kutluboğa, Tacü‟t-teracim (DımaĢk 1992), s. 188; Leknevî, el-Fevâidü‟l-behiyye, s. 94; Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, s. 48.
225 bk. el-Velvâlicî, el-Fetâva‟l-Velvâliciyye (NeĢredenin giriĢi), I/10. 226 KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye, (Haydarâbâd ts.), I/204.
hareketle el-Hasan b. Mes„ûd‟u es-SadruĢĢehîd‟in öğrencileri arasında zikretmiĢlerdir.227
6. Radiyyüddin Muhammed b. Muhammed es-Serahsî (ö. 544/1149) es-SadruĢĢehîd‟in yetiĢtirdiği önde gelen fakihlerdendir.228 Halep‟te Nuriyye ve Hâtuniyye medreselerinde müderrislik yapmıĢtır. KuresĢî‟nin naklettiğine göre onun el-Muhit adlı eserinin 4 farklı versiyonu olup, birincisi el-Muhitü‟l-Kebîr 40 cilt, ikincisi 10 cilt, üçüncüsü 4 cilt, dördüncüsü 2 cilttir. KureĢî Kahire‟de bulunduğu sıralarda orta ve küçük (Evsat ve Sagîr) hacimli olanını satın aldığını sözlerine eklemiĢtir. KureĢî Radiyyüddin‟in kitabında hocası es-SadruĢĢehîd‟e ismiyle atıflar yaptığını da belirtmiĢtir. O 544/1149 yılında ġam‟da vefat etmiĢtir.229
7. Burhânüddin Ali b. Ebi Bekir el-Mergînânî (ö. 593/1197)
el-Hidâye‟nin yazarı Mergînânî es-SadruĢĢehîd‟in yetiĢtirdiği en büyük
talebelerindendir.230 et-Tecnîs ve‟l-mezîd‟in mukaddimesinde hocasını rahmetle anarak telif sebebini onun Ģehadeti sebebiyle tamamlayamadığı eserini ilavelerle tamamlamayı hedeflediğini belirtmiĢtir.231
KureĢi‟nin naklettiğine göre Mergînânî hocası hakkında “ondan münazara ve fıkıh ve faydalı Ģeyler öğrendim, bana son derece iltifat ve ikramda bulunup özel talebelerinden sayardı, ancak hadis ilminde kendisinden icazet almak bana nasip olmadı” demiĢtir.232
8. Ebû Sa„d Abdülkerim b. Muhammed es-Sem„ânî (ö. 562/1166)
el-Ensâb yazarı Sem„ânî çok sayıda müfessir, muhaddis, fakih, tarihçi, edip, vâiz ve hatip yetiĢtiren âlimler ailesinde dünyaya geldi. Atalarında Sem„ân‟a nispetle Sem„ânî, Merv‟de doğduğu için Mervezî, Horasân bölgesine nispetle Horasânî
227
es-SadruĢĢehîd, Şerhu Edebi‟l-kâdî (NeĢredenin giriĢi), I/39; es-SadruĢĢehîd, Kitabü‟l-hîtân (NeĢredenin giriĢi), s. 18; es-SadruĢĢehîd, Kitabü‟t-Tezkiye (NeĢredenin giriĢi), s. 271.
228 Kefevî, Ketâ‟ibü a„lâmi‟l-ahyâr, II/451. 229
KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye, (Haydarâbâd ts.), II/128-130; (Kahire 1993), II/357-358; Ġbn Kutluboğa, Tacü‟t-teracim (DımaĢk 1992), s. 248-249; Leknevî, el-Fevâidü‟l-behiyye, s. 188-190. 230 Kefevî, Ketâ‟ibü a„lâmi‟l-ahyâr, II/451. Merginânî ve el-Hidaye üzerine yapılan çalıĢmalar
hakkında detaylı bilgi için bk. Murat ġimĢek, “Bir Hanefi Klasiği: Mergînânî‟nin el-Hidâye‟si Üzerine Yapılan ÇalıĢmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2014, cilt: XII, sayı: 23, s. 279-321.
231 Mergînânî, et-Tecnîs ve‟l-mezîd, thk ve nrĢ. Muhammed Emin el-Mekkî, I/89-90.
232 KureĢî, el-Cevâhirü‟l-mudıyye, (Haydarâbâd ts.), I/391; Kefevî, Ketâ‟ibü a„lâmi‟l-ahyâr, II/446- 447.
nispeleriyle tanınmıĢtır. Babası Muhammed b. Mensur Merv‟in büyük âlimlerindendi.233 Zehebî‟nin Sem„ânî‟nin dilinden naklettiğine göre o es- SadruĢĢehîd‟le Merv‟de buluĢmuĢ ve münazaralarını yakından izlemiĢtir.234
9. Ömer b. Muhammed el-Akîlî (576/1180)
Ġbn Kutluboğa‟nın Zehebî‟den naklettiğine göre Ömer b. Muhammed b. Ömer Celalüddin el-Ensârî Buhârâ‟nın önde gelen fakihlerindendir. 538/1143 yılında hac ziyareti maksadıyla Bağdat‟a uğramıĢ, hac ziyaretini tamamladıktan sonra Buhârâ‟ya dönmüĢtür. es-SadruĢĢehîd‟den hadis rivayet etmiĢtir.235
Kefevî es- SadruĢĢehîd‟in öğrencileri arsında el-Akîlî‟yi de zikretmiĢtir.236
10. Ebû Yakub Yusuf b. Ahmed el-Hâsî el-Harizmî (ö. 634/1237)
Futays (Aftas) diye meĢhur olan Necmüddin Ebû Yakub Yusuf b. Ahmed el- Hâsî el-Harizmî es-SadruĢĢehîd‟in yetiĢtirdiği talebelerindendir. Harizm‟in Has köyüne nispetle Hâsî diye meĢhur olmuĢtur. Hocası es-SadruĢĢehîd‟in eserlerini tertip ettiği kaynaklarda zikredilmektedir.237