3. Eğitimi, Hocaları ve Talebeleri
3.3. Talebeleri
Abdulmecîd b. Alî el-Menâlî ez-Zebâdî: ez-Zebâdî adıyla meşhur, hadis, dil
ve edebiyat gibi bazı ilimlerde muşârik, sûfi bir âlimdir. el-Ḳâdirî “Onun vefatı ile Mağrib’te ilim kayboldu.” sözüyle onun bu konudaki üstünlüğünü belirtmiştir. İbnu’ṭ-Ùayyib’ten İbn Ecdâbî’nin eseri el-Kifâyetu’l-Muteḥaffıẓ’ı okumuştur. Meşrik’a giden ez-Zebâdî tekrardan h. 1158’de son kez şeyhi İbnu’ṭ-Ṭayyib ile görüşmüş ve 1163 yılında vefat etmiştir. Müellifin Bulûğu’l-Merâm bi’r-Rıḥleti ilâ
Beytillâhi’l-Ḥarâm adlı eseri bulunmaktadır.153
Ḥamdûn b. Muhammed b. Abdisselâm el-Fâsî: Kettânî eserinde İbnu’ṭ-
Ṭayyib’in öğrencisi el-Fasî için bir icâzet verdiğini ve bu icâzetinide onun imzasına muttali olduğunu söylemiştir.154 Şeyh h. 1190’ ta vefât etmiştir.155
Ebû Abdillah Muhammed b. Ebû’l-Feyḍ Muhammed el-Murtaḍâ ez- Zebîdî el-Yemenî156: H. 1145 yılında Hindistan’da doğan ez-Zebîdî’nin ataları
Irak’ın Vâṣıt şehrinden Hindistan’a gelmiş olup soyu, Hz. Ali neslinden Ebu’l-Ferrâh
150 el-Murâdî, Silku’d-Durar, IV, 91; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 60.
151 el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 65; mbsz., Terâcimu Aʻyâni’l-Medîneti’l-Munevvera, s. 57. 152 el-Kettânî, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1071; Ḥaccî, Muʻallimetu’l-Mağrib, XVI, 5359.
153 Muhammed İbn Muhammed İbn ‘Umer İbn Ḳâsım Maḫlûf, Seçeretu’n-Nûri’z-Zekiyye fî
Ùabaḳâti’l-Mâlikiyye, thk. Abdulmecîd Ḫayâlî, 1.b., Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2003, s. 508; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 80.
154 el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1071; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s.80. 155 el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1071.
el-Vâṣıtî’ye dayanır. Zebîdî’nin Vâṣıtî nisbesi buradan gelir. Abdulḥay el-Kettânî onu tahsil ve şöhret açısından Zebîdî, mezhep bakımından Ḥanefî, akîde bakımından Eş‘arî, irtibaten Ḳâdirî, sülûken Naḳşibendî olarak tanıtır. Evlâdı bulunmamakla birlikte hepsi övgü ve takdir ifade eden “Ebu’l-Feyḍ” künyesiyle tanınır. Vefâiyye tarikatı şeyhi Ebu’l-Envâr b. Vefâ’ya bağlılığından dolayı Vefâî nisbesini de alan Zebîdî’ye Ebu’l-Feyḍ künyesini 1182’de bu şeyhi vermiştir. Hanefî mezhebinin önemli merkezlerinden olan Yemen’in Zebîd şehrinde yaklaşık beş yıl kalarak birçok hocadan ders aldı. Abdülhâlik b. Ebû Bekir el-Mizcâcî’den hadis ve diğer dinî ilimleri okudu, Fîrûzabâdî’nin el-Kâmûsu’l-Muḥîti’ini rivayet etti. Zebîd’de kaldığı süre içinde her yıl hac mevsiminde Hicaz’a gidip Mekke, Medine ve Tâif ulemâsıyla görüşerek onlardan istifade etti. Mekke’de hocası İbnu’t-Ṭayyib eş-Şeraḳî’den yararlandı. İbnu’t-Ṭayyib’den Medine’de el-Kâmûs’u okudu ve onun yazdığı
İḍâetu’r-Râmûs Ḥâşiye ‘ale’l-Ķâmûs adlı eseri kendisinden aldı. Öyle ki şeyhi
İbnu’t-Ṭayyib’in eserlerini dilinden düşürmez oldu. Kahire’ye gittikten yedi yıl sonra telifine başladığı Tâcü’l-‘Arûs şöhretini daha da arttırdı. 1188’de Tâcu’l-‘Ârûs’u tamamlayınca şöhreti iyice yayıldı. Büyük bir ilme sahip Zebîdî, 1205’te vebadan öldü ve Mısır’da Ruḳayye binti Ali b. Ebî Ṭalib’in bulunduğu kabristana defnedildi.157
Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Bekûrî: Teracim kitaplarında
hakkında bir bilgiye ulaşılamayan şeyh için hocası İbnu’ṭ-Ṭayyib eseri er-Rıḥletu’l-
Ḥicâziyye’ de onu metheden el-Ḳaṣîdetü’l-Lâmiye’yi nazmetmiştir.158
Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Abdillâh el-Ḫayyâd b. Ahmed: İbnu’ṭ-
Ṭayyib’in Fas’taki öğrencilerinden biri olan şeyh, Fas’ta İbn Ceyce adıyla meşhur olmuştur. İbnu’ṭ-Ṭayyib h. 1139-1140 yılları arasındaki hac yolculuğu sırasında kendisine yol arkadaşlığı yapan şeyhi bizzat kendisi bu adla isimlendirmiştir. Hocası şeyhin ahlakı ve yol arkadaşlığını çokça övmüş, onun 1140’da Kahire’de ilmî
157 Abdurrezzâk b. Hasan b. İbrahim el-Bayṭâr, Ḥilyetu’l-Beşer fî Târîḫi’l-Ḳarni’å-æâliåe ‘Aşar, Dâru
äadır, Beyrut, 1993, I, s.1492; el-Kettânî, Fihrisu’l-Fehâris, I, 526-527; Kennûn, en-Nubûğu’l- Mağribî, I, 291; Ḥaccî, Muʻallimetu’l-Mağrib, XVI, 5358; Durmuş, “Zebîdî, Muhammed Mur- tazâ”, DİA, Ankara, 2013, XLIV, 168.
derslerine katıldığını ifade etmiştir.159 İbnu’t-Ṭayyib hac yoculuğu esnasında
kendisinden ayrıldığında ona özlemini dile getirdiği şu beyitleri nazmetmiştir: (Vâfir)160
1
ىؤُ ف ِلِىو ِسيِوَّسلا ىلَِإ ىراىسىو
ٌدا
ُداىقِِّتا
ِهِتىقْرُ ف ِرىنَ ْنِم ِهِب
2
ى ي ُدوُىيَ ىناىمَّزلا ىتْيىل اىيى ف
مْوا
ُداىوىج
يِرْهىد
اىمىو
ُهاىيْقُلِب
1. Benim onun ayrılık ateşiyle yanan bir gönlüm olduğu halde Süveyş’e yö- neldi.
2. Keşke zaman onunla karşılaşmamda bir gün cömert olsa. (Ama) Zamanım cömert olmadı.
Şihâbuddîn Ahmed b. Abdirrahmân: Şeyh Haremeyn’de hocası İbnu’t-
Ṭayyib’ten “Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî” ve “Ṣaḥîḥu’l-Müslim” dersleri almıştır. Şeyh h. 1172’de vefât etmiştir.161
el-Kâḍî Ebû Zeyd Abdurrahman el-Malikî el-Maḥallî: Maḥallî İbnu’ṭ-
Ṭayyib’in Kahire’deki ikâmeti sırasında “eş-Şemâilu’l-Muhammediyye”
derslerinden bazısına katılmıştır.162
Ebû Muhammed el-Ḥuseyn b. Abdillâh el-Hevârî: Şeyh başta hadis olmak
üzere çeşitli ilimlerde ders almak için İbnu’ṭ-Ṭayyib’in çeşitli ilim meclislerine katılmıştır. Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdirrahmân el-Fâsî’nin eseri el-Menḥu’l-
Bâdiye fî’l-Esânîdi’l-‘Âliye’nin yarısından fazlasını hocası İbnu’ṭ-Ṭayyib’in
huzurunda onun lafzıyla okumuştur.163
159 el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 81.
160 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 512; el-Vedğîrî, Şiʻru İbni’ṭ-Ùayyib, s. 36.
161 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 26; Muhammed İbn Alî eş-Şevkânî, İtḥâfu’l-Ekâbir bi İsnâdi’d-Defâtir, thk. Ḫalil b. Osman el-Cebûr,1.b., Dâru İbn Ḥazm, 1999, s.161, 167.
162 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 25. 163 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 26.
Ebu’l-ʻAbbâs Ahmed b. Abdilazîz el-Hilâlî es-Sicilmâsî: Fakîh, muhaddis
ve dilci olan şeyh h. 1175’te vefât etmiştir. Hac yolculuğu esnasında başta “Ṣaḥiḥ-i
Müslim” olmak üzere hocası İbnu’ṭ-Ṭayyib’ten dersler almıştır.164
Muhammed Efendî el-Mesʻûdî el-Medenî: H. 1143’te kendisi gibi âlim ve
salih bir insan olan babası İbrahim Efendî ve kardeşiyle Medine’ye gelerek buraya yerleşen şeyh, güzel ahlaklı fâḍıl bir insandı. İbnu’ṭ-Ṭayyib’in başka bir talebesi Abdurrahmân el-Enṣârî, Muhammed Efendî ile Allâme İbnu’ṭ-Ṭayyib’in derslerinde beraber bulunduklarını ifade etmiştir. Çok yakın bir dostu olan aynı zamanda da Bâbu’s-Selâm’da müderrislik yapan Muhammed Efendî el-Kerkûkî’nin vefatından sonra bu medresede müderrislik yapmıştır. el-Mesʻûdî hocası İbnu’ṭ-Ṭayyib’in de vefât ettiği hastalık olan vücudun ödem yapması neticesinde 1174’te vefât etmiştir.
Şeyh Baḳî mezarlığında medfûndur.165
Abdulḳâdir b. Ḫalîl er-Rûmî el-Medenî: Kedekzâde olarak tanınan şeyh h.
1187’de vefât etmiştir. İbnu’ṭ-Ṭayyib ve Muhammet Ḥayât gibi dönemin âlimlerinden hadis dersleri okuyan şeyh, sürekli olarak İbnu’ṭ-Ṭayyib’in yanında
bulundu. Bu yüzden şeyh hocasının bir nevi derslerindeki asistanı oldu.166
Ahmed b. Salih b. Ahmed b Ṣadaḳa: H. 1183’te vefat etmiş olan şeyh “el-
Verrâḳu’l-Edîb” olarak tanınıyordu. Dönemin âlimlerinden Muhammed el- Ḥamevî’den Arap Dili, Kâsım en-Neccâr’dan fıkıh ve akâid, İbnu’ṭ-Ṭayyib’ten “Ṣaḥîḥ-i Buḫârî” dersleri aldı. Aynı zamanda edebiyat ve şiir konusunda da ender şahsiyetlerden birisi olan şeyh meânî, beyân gibi edebiyat ilimleri ile Arap dili konusunda da bilgili birisiydi.167
Alî b. Abdirrâhmân el-İslâmbûlî: Defterdârî adıyla meşhur olan şeyhu’l-
âlim ve fâḍıl el-İslâmbûlî özellikle de mantık konusunda mâhirdi. Hanefî fakîhi olan
164 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 26.
165 eş-Şeraḳî, er-Rıḥletu’l-Ḥicâziyye, s. 26; Abdurrahmân İbn Abdilkerîm el-Ḥanefî el-Medenî el- Enṣârî, Tuḥfetu’l-Muḥibbîn ve’l Aṣḥâb fî Ma‘rifeti mâ li’l-Medeniyyîn mine’l-Ensâb, thk. Mu- hammed el-ʻArûsî el-Meṭvî, 1.b., el-Mektebetü’l-‘Atîḳa, Tunus, 1970, s. 464-465.
166 el-Kettânî, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1071.
el-İslâmbûlî, h. 1140’ta Medine’ye gelmiş, hocası İbnu’ṭ-Ṭayyib’e komşu olmuş ve ondan dersler almıştır. Şeyh 1183’te vefat etmiştir.168
Abdurrahmân b. Abdilkerîm el-Ḥanefî el-Enṣârî el-Medenî: Şeyhu’l-
Fâḍıl, çeşitli edebi ve dînî ilimlerde mâhir, ve zamanının Medine tarihçisi ve Mescidi Nebevî’nin hatipleriden olan şeyh Medine’de doğmuş ve orada yetişmiştir. İbnu’ṭ- Ṭayyib’in yanısıra Cemâl Abdullâh b. Sâlim el-Buṣrî, Muhammed Ebî’t-Ṭâhir b.
İbrâhim el- Kûrânî gibi dönemin âlimlerinden dersler almıştı.169