Dînî İlimlere Ait Eserleri

Eser h. 1139’dan önce telif edilmiş ve müellifin diğer bir eseri olan Şerḥu’l-

Kifâye’de254 zikredilmiştir. Eser el-Beyḍâvî’nin Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl adlı eserinin hâşiyesidir.255

Ḥavâşi’l-Celâleyn

Müellif eseri bazen Şerḥu’l-Celâleyn olarak da zikretmiştir. Eser İbnu’ṭ- Ṭayyib’in diğer eserlerinden Feyḍu’l-İnşirâḥ, İḍâetu’r-Râmûs ve Şerḥu’l-Ḥizbi’n-

Nevevî’de geçmektedir İbnu’ṭ-Ṭayyib’in bu eseri Ebû Abdillâh Celâluddîn

Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Enṣârî el-Maḥallî’nin başlayıp da Ebu’l- Faḍl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el- Ḫudayrî es-Suyûṭi’nin

tamamladığı Tefsîru’l-Celâleyn’in hâşiyesidir.256 _{Müellif diğer eseri Şerḥu Kifâyeti’l-}

Muteḥaffıẓ’257_{da eserine atıfta bulunmuştur.}258

252 _{el-Kettânî, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1070.}

253 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 169; Ḥaccî, Muʻallimetu’l-Mağrib, XVI, 5358.} 254 _{eş-Şeraḳî, Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ, s. 49, 121, 161,141, 491.} 255 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s.170.}

256 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s.170.}

257 _{eş-Şeraḳî, Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ, s. 43, 161.} 258 _{eş-Şeraḳî, Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ, s. 149, 480.}

Ḥavâşi’l-Keşşâf

Eser Ebu’l-Ḳâsım Maḥmûd b. Ömer Muhammed el-Ḫârizmî ez-Zemaḫşerî’ nin meşhur eseri el-Keşşâf’ın haşiyesidir. Müellif diğer eseri Şerḥu Kifâyeti’l-

Muteḥaffıẓ’da259 _{eserine atıfta bulunmuştur.}260 Temhîdu’d-Delâil ve Telḫîsu’l-Evâil

el-Bağdâdî eserleri Îḍâhu’l-Meknûn ve Hediyyetu’l-ʻÂrifîn’de eseri İbnu’ṭ- Ṭayyib’e nispet etmiştir. el-Vedğîrî yaptığı çalışma neticesinde eserin bu adla sadece el-Bağdâdî tarafından zikredildiğini ondan başka kimse tarafından bu adla zikredilmediğini belirttikten sonra İbnu’ṭ-Ṭayyib’in mevcut eserleri arasında bu eserine vâkıf olamadığını belirtmiştir. Bununla birlikte el-Vedğîrî, el-Kettânî’nin eseri Fihrisu’l-Fehâris’te İbnu’ṭ-Ṭayyib’in bu eserinin Evâilu İbnu’ṭ-Ṭayyib eş-

Şeraḳî olarak belirlendiğini ifade etmektedir. el-Kettânî eserinde İbnu’ṭ-Ṭayyib’ten

bahsederken “O, İmâmu’l-muhaddis, musnid İbnu’ṭ-Ṭayyib eş-Şeraḳî’dir. Onun

senedi kendisine dayanan bir Evâili vardır.” demektedir.261

Ḥavâşi’l-Ḳasṭallânî

Eser bu adla müellifin mevcut eserlerinde de zikredilmektedir. İbnu’ṭ-Ṭayyib eseri bazen Şerḥu’l-Ḳasṭallânî bazen de Ḥavâşî ve İrşâdu’s-Sârî olarak da adlandırmaktadır. Eser Ahmed b. Muhammed Ebî Bekr el-Ḳasṭallânî’nin Buḫârî’nin

el-Câmi‘us-Ṣaḥîḥ’ine yazdığı şerh İrşâdü’s-Sârî fî Şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî adlı eserin haşiyesidir.262 İbnu’ṭ-Ṭayyib diğer eseri Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ’da263 bu eserine atıfta bulunmuştur.

259 _{eş-Şeraḳî, Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ, s. 43, 161.}

260 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 170; mbsz., Terâcimu Aʻyâni’l-Medîneti’l-Munevvera, s. 57.}

261 _{el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, I, 100; el-Bağdâdî, Hediyyetu’l-ʻÂrifîn., II, 331; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf,} s. 170-171.

262 _{el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1070; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 171; Ḥaccî, Muʻallimetu’l-Mağrib,} XVI, 5358; el-Aḫḍar, el-Ḥayâtu’l-Edebiyye, s. 259.

ʻUyûnu’l-Mevâridi’s-Selsele min ʻUyûni’l-Esânîdi’l-Muselsele

Eser ilki ve sonu muselsel hadis olmak üzere 151 hadis ihtiva etmektedir. Eser dua ile bitmekte ve eserde muselsel hadislere ilaveten aralarda diğer hadislerde bulunmaktadır. Eserin değeri sadece hadisler ve isnâdlarını içermesinden değil, ayrıca İbnu’ṭ-Ṭayyib’in hayatı ve yaşadığı dönem hakkında bilgi de vermesinden kaynaklanmaktadır. İbnu’ṭ-Ṭayyib bu eserini Medine’de 1151 yılında tamamlamıştır. Eserin birçok el yazma nüshası mevcuttur. Nüshaların ilki Rabât Ḫızânetu’l-ʻAmme

(1313 ), ikincisi Rabât Ḫızânetu’l-Ḥaseniyye (10916), üçüncüsü Amerikan ك

Princeton Üniversitesi Kütüphanesi (3861/ 84), dördüncüsü yine aynı üniversite kütüphanesinde (234/ 84), beşinci nüsha ise Ṣan‘â Mektebetu’l-Câmi‘i’l-Kebîr, (30)

numarada mahfûz edilmektedir.264

Ecvibetun (fî umûri dîniyye)

Eser İbnu’ṭ-Ṭayyib’in h. 1139 ve 1140 yılları arasında Meşrik’a yapmış olduğu ilk seyahati esnasında çoğunluğu dînî konularda sorulan soruları yazarak kaydetmesi ile telif edilmiştir. Müellif er-Rıḥle’sinde bu cevaplardan bazısını

zikretmiştir. Bu eserde onun kayıp eserlerindendir.265

el-İstimsâk bi Evsuḳı ‘Urvetin fi’l-Aḥkâmi’l-Mute‘alliḳati bi’l-Ḳahve

Meşrik’ta kahvenin ortaya çıkışı İslâm fukahâsının bu konuda uzun tartışmalar yapmasına ve de müellifin bu yeni sosyal âdeti ele almasına sebep olmuştur. Kahvenin helal ve haramlılığı konusunda on tane risâle yazılmıştır. İbnu’ṭ- Ṭayyib h. 1139 yılında hac için yaptığı yolculuğu esnasında Meşriklilerin kahve içtiklerini ve misafirlere ikram ettiklerini ve de tasavvuf ehlinin özellikle teheccüd ve seherde uyanmak için kahve içtiklerini görmüştür. Müellifin kahvenin helalliği ve haramlılığı konusunda kendisine sorulan sorulara verdiği cevapları kaydetmesi ile oluşturulan bu eser, müellif tarafından bir mukaddime, dört fasıl ve bir hatimeden meydana getirilmiştir.

264 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 171-172; Ziriklî, el-Aʻlâm, VI, 178; el-Menûnî, el-Maṣâdiru’l-ʻArabiyye, s.} 177.

Risâle çalınmış bu nedenle de kaybolmuştur; fakat eserin yaklaşık 7 sayfalık bir özeti er-Rıḥle’de yer almaktadır. Bu mevcut özetten, kaybolan risâlenin mezheplere göre fakîhlerin, bazı doktorların, tasavvuf ehlinin kahvenin hükmü ile ilgili görüşlerinin bulunduğu görülmektedir. Eserde İbnu’ṭ-Ṭayyib bu konudaki görüşünü özet bir şekilde kahve faydalı ise kullanmanın caiz, zarar veriyorsa haram

olarak açıklamıştır. Eser 1139 yılında Mekke-i Mükerreme’de telif edilmiştir.266

Teʻâlîḳu Fıḳḥiyye

İbnu’ṭ-Ṭayyib diğer eserleri Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ ve İḍâetu’r-

Râmûs’ta bu eserine atıfta bulunmuştur. Müellif Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ’ında

eserden Taḳâyid-i Fıḳhiyye ve İḍâetu’r-Râmûs’unda ise Teʻâlîḳu Fıḳhiyye olarak bahsetmiştir. Her ne kadar müellif eser için iki ayrı eser zikretmişse de her iki isim de aynı eserin adıdır.267

Ḥavâşil-Maḥallî

Eser Ebû Abdillâh Celâluddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el- Enṣârî el-Maḥallî’nin Tâceddîn Subkî’nin eseri Cemʻul-Cevâmî fî Uṣûli’l-Fıkh’a yapmış olduğu meşhur şerhinin hâşiyesidir. İbnu’ṭ-Ṭayyib diğer eseri Feyḍu’l-

İnşirâḥ’ta268 _{bu eserine atıfta bulunmuştur.}269

el-İstişfâ bimâ fî Ẕâti’ş-Şifâ fî Sîreti’n-Nebiyyi åumme’l-Ḫulefâ

Eser İbnu’l-Cezerî olarak bilinen Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed’in

manzum eseri Ẕâtu’ş-Şifâ fî Sîreti’n-Nebiyyi

å

eseri h. 1148’te Mekke-i Mükerreme’de tamamlamıştır. Dâru’l-Ḳutubi’l-Mısrıyye’de

ش 17 numarada eserin el yazması nüshası bulunmaktadır.270_{İbnu’ṭ-Ṭayyib diğer}

eseri Feyḍu’l-İnşirâḥ’ta271 bu eserine atıfta bulunmuştur.

266 _{el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1070; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 173-174; el-Aḫḍar, el-Ḥayâtu’l-} Edebiyye, s. 260.

267 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 175.} 268 _{eş-Şeraḳî, Feyḍu’l-İnşirâḥ, I, 216.} 269 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 175.}

270 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 175-176; el-Aḫḍar, el-Ḥayâtu’l-Edebiyye, s. 260.} 271 _{eş-Şeraḳî, Feyḍu’l-İnşirâḥ, I, 216.}

Risâletun fî maʻnes-Ṣalati ale’r-Rasûl

Müellif el-ʻUḳûdu’n-Naẓîme yani Şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’l-Muḍariyye’de bu eserine atıfta bulunmuştur. Eser müellif tarafından İbn Hişâm’ın Allah Rasûlûne Ṣalâtın tefsirine reddiye olarak yazılmış bir risâledir. Eser müellif tarafından el-Muğnî’yi huzurunda okuduğu hocası İbnu’l-Mesnâvî’den ders aldığı h. 1136 yılından önceki

döneme rast gelmektedir.272

Simṭu’l-Ferâid fîmâ yeteʻalleḳu bi’l-Besmeleti ve’s-Ṣalâti mine’l-Fevâid

İbnu’ṭ-Ṭayyib er-Rıḥle, Muveṭṭıetu’l-Faṣîḥ, Taḥrîru’r-Rivâye fî Takrîril’l-

Kifâye (Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ)273_{, İḍâetu’r-Râmûs gibi mevcut eserlerinin} birçok yerinde, ayrıca Risâletun fî maʻneṣ-Ṣalati ʻale’r-Rasûl eserinde de bu eserine atıfta bulunmuştur. İḍâetu’r-Râmûs’ta gelen açık ifadeye göre eser h. 1139 yılından önce telif edilmiştir. Müellif İḍâetu’r-Râmûs’un أهل maddesinde Fîrûzâbâdî’nin Celâl lafzının yirmiden fazla manasının bulunduğu ifadesini “bu bir kusurdur” diye redderek bu lafzın otuzdan fazla manasının bulunduğunu bu eseri Simṭu’l-Ferâid

fîmâ yeteʻalleku bi’l-Besmeleti ve’ṣ-Ṣalâti mine’l-Fevâid’de dile getirdiğini

belirtmiştir. Müellif yine el-Ḳâmus’ul-Muḥit’in girişinde “Besmele”nin şerhinde yine

bu eserindeki araştırmasında ve Feyḍu’l-İnşirâḥ’ta274 _{atıfta bulunmuştur.}275

Şerḥu Sîreti İbn Fâris

Eser meşhur dilci Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris’in eseri Evcezu’s-Siyer li-

Ḫayri’l-Beşer adlı eserin şerhidir. İbnu’ṭ-Ṭayyib İḍâetu’r-Râmûs adlı eserinin birçok

yerinde, ayrıca diğer bazı eserlerinde de bu eserine atıflarda bulunmuştur.276

Ḥavâşi’ş-Şemâîl

Eser Ebû ʻÎsâ Muhammed b. ʻÎsâ et-Tirmîzî’nin eseri eş-Şemâilu’n-

Nebeviyye adlı eserin şerhdir. İbnu’ṭ-Ṭayyib tarafından şerh edilen bu eser birçok

272 _{el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 175.}

273 _{eş-Şeraḳî, Şerḥu Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ, s. 36.} 274 _{eş-Şeraḳî, Feyḍu’l-İnşirâḥ, I, 170.}

275 _{el-Kettâni, Fihrisu’l-Fehâris, II, 1070; el-Vedğîrî, et-Ta‘rîf, s. 177; el-Aḫḍar, el-Ḥayâtu’l-} Edebiyye, s. 260.

kimse tarafından da şerh edilmiş, asırlar boyu da insanlar arasında tedâvülde olmuştur. Müellif eseri h. 1139 yılından önce şerḥ etmiş ve diğer bir eseri Şerḥu

Kifâyeti’l-Muteḥaffıẓ’ta bu eserine atıfta bulunmuştur.277 Şerḥu Ḥizbi’n-Nevevî

Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref en-Nevevîvi’nin Ḥizb (Ḥizbu’l-Ḥı

f

ô

Evrâd ve Ḥizbu’l-İmâmi’n-Nevevî) adlı eserinin şerḥidir.

Eserden bugün Princeton Üniversitesi Kütüphanesi 3861/ 1927 ve 234/ 83 numaralar, Birmingham Üniversitesi Kütüphanesi 1148 numara, Rabât Merhum ‘Ilâl

el-Fâsî Kütüphanesi 741 numara ve Rabât Ḫızânetu’l-‘Amme د 4670 numarada

olmak üzere dünya kütüphanelerinde 5 el yazma nüshası bulunmaktadır.278

5.5. Muhtelif Eserleri