Tahkikat Aşaması

Tahkikat aşaması yargılamanın üçüncü ve en önemli50 _{aşaması olup, yazılı} yargılama bakımından HMK’nın 143-293 maddeleri arasında ve basit yargılama bakımından HMK’nın 320.maddesinde düzenlenmiştir.

Tahkikatın konusunu, tarafların davada ileri sürdükleri bütün iddia ve savunmaların birlikte incelenmesi oluşturur. Tahkikat ön inceleme aşamasında belirlenen ve ön inceleme aşamasında tutulan tutanakla tespit edilen hususlar esas alınarak yürütülür (m.140/3-son cümle). Tahkikat aşamasında tarafların iddia ve savunmaları mevcut deliller kapsamında araştırılarak değerlendirilir. Vakıaların doğruluğu, ispat faaliyeti ve ortaya konulan delillerle gerçekleştirilir. Karar verilebilmesi için davanın aydınlatılması sağlanır51_.

Sağlıklı bir tahkikat yapılabilmesi için kanuna ve amacına uygun olarak yapılan bir ön inceleme aşaması tamamlandıktan sonra mahkeme tarafları tahkikat için duruşmaya davet eder. Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflar, duruşmaya gelmedikleri veya gelip de davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir.

Tahkikat duruşmasına usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflardan biri duruşmaya gelir, diğeri gelmezse, gelen tarafın talebi üzerine, gelmeyen tarafın yokluğunda yargılamaya devam edilir. Geçerli bir mazereti olmaksızın duruşmaya gelmeyen taraf, yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez. Duruşmaya gelen taraf

       48 _{Kuru/Arslan/Yılmaz, Usûl s.345.}

49 _{Yazılı Yargılamada Ön İnceleme için bkz.aşa. İkinci Bölüm.} Basit Yargılamada Ön İnceleme için bkz.aşa. Üçüncü Bölüm. 50 _{Pekcanıtez/Atalay/Özekes, 2014, s.324.}

davayı takip etmeyeceğini bildirdiği takdirde dosya işlemden kaldırılır.

Yazılı yargılama usulüne tabi davalarda dosyası işlemden kaldırılmış olan dava, işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde taraflardan birinin dilekçe ile başvurusu üzerine yenilenebilir. Yenileme dilekçesi, duruşma gün, saat ve yeri ile birlikte taraflara tebliğ edilir. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak bir ay geçtikten sonra yenileme talebinde bulunulursa, yeniden harç alınır, bu harç yenileyen tarafça ödenir ve karşı tarafa yüklenemez. Yenilenen dava, eski davanın devamı sayılır. İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar, sürenin dolduğu gün itibarıyla açılmamış sayılır ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek dosya kapatılır. Davanın açılmamış sayılması kararı ile davanın açılması ile meydana gelmiş olan bütün sonuçlar ortadan kalkar (m.150).

Yazılı yargılama usulüne tabi davalarda işlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan dava, ilk yenilenmeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi hâlde dava açılmamış sayılır. Diğer bir ifade ile yazılı yargılama usulüne tabi davalar en fazla iki defa takipsiz bırakılarak işlemden kaldırır. Üçüncü defa takipsiz kalması halinde dosyanın işlemden kaldırılması değil, davanın açılmamış sayılmasına karar verilir.

Basit yargılama usulüne tabi davalarda ise işlemden kaldırılan dosya, yenilenmesinden sonra takipsiz bırakılırsa davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. Diğer bir anlatımla basit yargılama usulüne tabi davalar sadece bir defa takipsiz bırakılarak işlemden kaldırır. İkinci defa takipsiz kalması halinde dosyanın işlemden kaldırılması değil, davanın açılmamış sayılmasına karar verilir (m.320/4).

Dilekçelerde gösterilen ve taraflarca sunulan deliller ve ön inceleme aşamasında toplanan deliller tahkikat aşamasında incelenir. Buradaki delil incelemesi tarafların üzerinde anlaşamadıkları vakıalar hakkında yapılacaktır52_{. Kural olarak} kanunda belirtilen süre geçtikten sonra taraflar delil gösteremez. Ancak bir delilin sonradan ileri sürülmesi yargılamayı geciktirme amacı taşımıyorsa veya süresinde ileri sürülememesi ilgili tarafın kusurundan kaynaklanmıyorsa, mahkeme o delilin sonradan gösterilmesine izin verebilir.

HMK’nın 154.maddesinin 3.fıkrası gereğince duruşma tutanağında;

       52 _{Pekcanıtez/Atalay/Özekes, 2012, s.492.}

a) Mahkemenin adı, duruşmanın açıldığı yer, gün ve saat,

b) Hâkim, zabıt kâtibi, hazır bulunan taraflar ve varsa vekilleri, kanuni temsilcileri, fer’î müdahil ve tercümanın ad ve soyadları,

c) Yargılamanın aleni ya da gizli yapıldığı,

ç) Beyanda bulunana okunmak ve imzası alınmak kaydıyla ikrar, yeminin edası, davanın geri alınmasına muvafakat, davadan feragat, davayı kabule ilişkin beyanlar ve sulh müzakereleri ile sonucu,

d) Beyanda bulunana okunmak kaydıyla taraf, tanık, bilirkişi veya uzman kişi beyanı,

e) Duruşma dışında yapılan işlemlerin özeti, f) Tarafların sundukları belgelerin neler olduğu,

g) Tarafların soruşturmaya ilişkin istekleri ile diğer kanunların tutanağa yazılmasını emrettiği konular,

ğ) Ara kararları ve hükmün sonucu, h) Karar veya hükmün açıklanma biçimi, mutlaka bulunması gerekir.

Duruşmada incelenen ve tutanakta sözü edilen veya dosyaya konduğu belirtilen belgeler de tutanağın eki sayılır (m.154/4).

Mahkeme, taraflarca iddia ve savunmalarında gösterilmiş olan ve toplanan delillerin incelenmesinden sonra, davanın muhakeme ve hüküm için yeterli derecede aydınlandığını anlarsa, duruşmaya gelen taraflara tahkikatın tümü hakkında açıklama yapabilmeleri için söz verir. Hazır bulunan taraflar tahkikatın tümü hakkında açıklama yaptıktan sonra mahkeme tahkikatı gerektiren bir husus kalmadığını görürse duruşmada hazır bulunan taraflara tahkikatın bittiğini bildirir (m.184).

Toplu mahkemelerde ise, tahkikatı yapmakla görevlendirilen hâkim, tahkikatı tamamlar ve incelenecek başka bir husus bulunmadığı kanaatine varırsa, davanın tümü hakkında tarafların açıklama yapabilmeleri için dosyayı mahkeme başkanına verir. Toplu mahkeme, gerekli gördüğü takdirde gerçeğin ortaya çıkması için daha önce tahkikat için görevlendirilen hâkim tarafından dinlenen tanıkları ve bilirkişiyi tekrar çağırıp dinleyebilir veya davanın maddi vakıaları hakkında gösterilen ve mahkemeye verilememiş veya getirtilmemiş olan delillerin verilmesini veya getirtilmesini de kararlaştırabilir. Mahkeme heyeti, eksik gördüğü tahkikatı kendisi

tamamlayabileceği gibi bunu yeniden hâkimlerden birine de verebilir. Toplu mahkemelerde de tarafların tahkikatın tümü hakkındaki açıklamalarından sonra, tahkikatı gerektiren bir husus kalmadığını görülürse mahkeme heyeti tahkikatın bittiğini duruşmada hazır bulunan taraflara tefhim eder (m.185).