Basit Yargılama Usulünde Ön İnceleme Duruşması

Basit yargılama usulünün düzenlendiği HMK’nın 316. ve devamı maddelerde ön inceleme duruşmasına ilişkin açık bir hüküm yoktur. Ancak 320.maddenin 2.fıkrasında, daha önce karar verilemeyen hâllerde mahkeme, ilk duruşmada dava şartları ve ilk itirazlarla hak düşürücü süre ve zamanaşımı hakkında tarafları dinleyerek, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit edip, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik edeceği belirtilmiştir. Bu hususlar tutanağa yazılacak ve bu tutanak esas alınarak tahkikat yürütülecektir. Yapılan bu işlemler dikkate alındığında kanunda belirtilen bu “ilk duruşma” esasında ön inceleme duruşmasıdır.

Basit yargılama usulünün uygulandığı davalarda, HMK’nın 320.maddesinin 1.fıkrası uyarınca, mahkeme mümkün olduğu hallerde tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karara verecektir418_{. Kanun metninde geçen “mümkün} olduğu halde” ifadesini dar yorumlamak gerekmektedir. Bu konuda doktrinde farklı yorumlar yapılmaktadır. Ejder Yılmaz, bu ifadeyi bazı durumlarda mahkemenin dava dilekçesi ve cevap dilekçesini alıp inceledikten hemen sonra, ön inceleme yapmadan dahi, dosya üzerinden nihai karar vererek davayı bitirebileceği, örneğin dava şartları yoksa davayı usulden red edebileceği ve dilekçelere eklenmiş bulunan delilleri yeterli görürse davayı esastan karara bağlayabileceği, davayı kabul veya red edebileceği şeklinde geniş yorumlamıştır419_{. Pekcanıtez/Atalay/Özkes, ise HMK’nın} 320.maddesinin 1.fıkrasının ye alan “mümkün olduğu hallerde” ifadesinin kanunlarda duruşma yapılmadan da karar verilmesinin mümkün olduğu haller olarak anlamak gerektiğini, örnek olarak geçici hukuki koruma taleplerinin olabileceğini, hâkimin kendi takdirine göre duruşma yapılmasının mümkün olup olmadığını takdir edemeyeceğini, duruşma yapıp yapmamakta serbest olduğuna ilişkin düzenleme varsa basit yargılama usulünde duruşmasız yargılama yapılabileceğini, böyle bir

418 _{Tutumlu, Hükümlerin Yorumu, s.275; Tutumlu, Usul Hukuku Sorunları, C.2, s.221.} 419 _{Yılmaz, Şerh, ,s.1369.}

düzenleme yoksa basit yargılama usulünde de asıl olanın duruşma yapılmasını olduğunu belirtmişlerdir420_{. Nitekim Yargıtay ilamlarında}421 _{hukuki dinlenilme hakkı} kapsamında tarafların ön inceleme duruşmasına çağrılması gerektiği belirtilmektedir.

Dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra ve mümkün olduğu hallerde mahkeme dosya üzerinden karar veremiyorsa, HMK’nın 322.maddesinin 1.fıkrasının atfı ile 139.madde uyarınca ön inceleme için bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirecektir. Ön inceleme duruşma davetiyesinde, duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar yanında, taraflara sulh için gerekli hazırlığı yapmaları, duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği ihtarını içerir şerh yazılmalıdır.

Ön İnceleme Duruşması Hazırlık Tensip Tutanağında; belirlenen ön inceleme duruşma gün ve saatinin yanında, ön inceleme duruşmasında HMK'nun 320,, 322., 138., 139, 140., 141. ve 142.maddeleri gereğince;

- Dilekçeler aşaması tamamlandığından HMK'nın 317. ve Yönetmeliğin 41.maddesi uyarınca ön inceleme aşamasına geçildiği,

- HMK'nın 322.maddesinin 1.fıkrasının atfı ile aynı kanunun 139.maddesinin 1.fıkrası gereğince ön incelemenin duruşmalı olarak yapılacağı,

- Dosya üzerinden daha önceden karar verilmemiş ise HMK'nun 320.maddesi uyarınca dava şartları ve varsa ilk itirazlar hakkında gerekli görülürse taraflar da dinlendikten sonra ön inceleme duruşmasında karar verileceği,

- Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları, duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği,

- Taraflara iddia ve savunmaları ile bunların dayanakları sorulduktan sonra uyuşmazlık konularının nelerden ibaret bulunduğunun tespit edileceği, tarafların sulhe ve arabulucuya teşvik edileceği,

- Sulh veya arabulucuya teşvik hususunda bir sonuç elde edilememesi halinde, tespit edilen anlaşmazlık konuları üzerinden bu tutanak esas alınarak tahkikata devam olunacağı,

       420 _{Pekcanıtez/Atalay/Özekes, 2014, s.502.}

421 _{Bkz. 21.HD. 12/03/2012, 2571 / 3559 ve 6.HD. 19/03/2012, 646 / 4314, HGK 30/04/2014, 21/615-557, HGK} 5/6/2015, 13/2430-1500, 13.HD.19/03/2013, 4925/6971 (UYAP).

- Usulüne uygun tebliğe rağmen; ön inceleme duruşmasına taraflardan sadece birinin gelmesi ve yargılamanın diğer tüm aşamalarına devam etmek istemesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda duruşmaya ve yargılamanın diğer tüm aşamalarına devam edileceği, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği,

- Taraflardan hiç kimsenin ön inceleme duruşmasına gelmediği ve gelen tarafın davayı takip etmeyeceğini beyan ettiği durumlarda HMK’nın 150.maddesinin 1.fıkrasına göre dosyanın işlemden kaldırılacağı422_,

- Ön inceleme duruşması sonunda hazırlanacak ön inceleme duruşma tutanağının hazır bulunanlarca imza altına alınacağı,

- Ön incelemeye taraflardan sadece bir tanesinin gelip ön inceleme sonunda tahkikata geçilmesini istediği takdirde, HMK’nın 147.maddesinin 1.fıkrası uyarınca belirlenen tahkikat duruşma gün ve saatinin gelen tarafa tehfim edileceği, gelmeyen tarafa ayrıca tebliğ edileceği

- Tarafların ön inceleme duruşmasına gelmesi durumunda ön inceleme duruşması sonunda, taraflarca da kabul edilmesi halinde aynı gün tahkikat duruşması açılarak tahkikata geçilebileceği,

hususları da yazılmalıdır.

HMK’da basit yargılamaya ilişkin hükümleri, genel olarak ve yazılı yargılama usulüne atıf yapılmak suretiyle düzenlenmiş olduğundan, uygulamada basit yargılama usulüne tabi davada, yapılan tebligata rağmen davalı ön inceleme duruşmasına gelmemesi durumunda, davalıya yeniden tebligat çıkarmadan tahkikat oturumuna geçilip, geçilmeyeceği konusunda tereddütler oluşmaktadır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile ilgili yayınlarda bu konu hakkında henüz fazla ve açık bir görüş ileri sürülmüş değildir423_{. HMK’nın 322.maddesinin 1.fıkrasının atfı ile} 147.madde uyarınca, yukarıda belirtildiği üzere ön inceleme duruşma davetiyesinde veya ön inceleme duruşmaya hazırlık tensip tutanağında bu husus ihtar edilmiş ise ön inceleme duruşması yapıldıktan sonra basit yargılama usulüne tabi davaların kısa sürede tamamlanmasını sağlamak amacıyla aynı duruşmada tahkikat aşamasına geçilebilmelidir.

422 _{Yılmaz, Yargılama Safhaları, s.1629; Kuru, Medeni Usûl, s.671.}

423 _{Kuru, HMK’nın 322/1 ve 147.maddeleri uyarınca ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra, tarafları} tahkikat için duruşmaya davet edeceğini belirtmiştir (Bkz. Kuru, Medeni Usûl, s.671).