Türkiye’de Kadın Yoksulluğuna Yönelik Doğrudan Politikalar Mikro Krediler

Kadın yoksulluğuna yönelik doğrudan bir önlem olarak değerlendirilen uygula- ma Mikro Kredi uygulamasıdır. Mikro kredi sistemi, 1974 yılında Bangladeş’te Prof. Dr. Muhammed Yunus tarafından geliştirilen ve uygulamaya konulan bir düzenlemedir. Özellikle, kadın yoksulluğu ile mücadele etmek adına düşünülmüştür. Prof..Dr. Yunus, geleneksel finans sisteminin yoksula el uzatmadığını ekonomik kalkınmanın sağlanması için yoksulluk durumunun en aza indirgenmesi gerektiğini ifade etmiştir. Geleneksel bankacılık sisteminden farklı olarak, teminat göstermeden kredi almayı sağlayan, birey- lerin borcunu geri ödeme sözüne dayanan, mikro finans ile yoksul bireylere ilk olarak Bangladeş’te mikro kredi verilmeye başlanmıştır (Kabakçı, 2012:78). Prof.Dr.Yunus, 2006 yılında mikro kredi projesiyle Nobel ekonomi ödülünü aldıktan sonra, söz konusu proje diğer ülkelerde de uygulanmaya başlamıştır.

Düşük gelir düzeyine sahip olan bireyler, mikro düzeyde işletme açma olanağı sağlayarak, yoksulluk sorununu azaltma şansı edinmişlerdir. Mikro kredi iş kurmak is-

81

teyen bireylerin ya da küçük bir sermayeye ihtiyacı olan yoksulların finansman aracıdır. Mikro kredilerde güvene dayalı olan, teminatsız, kefilsiz olarak verilen küçük sermaye olarak ele alınır. Yoksul olan bireylerin, yoksulluk sarmalından kurtulmalarını sağlaya- cağı düşünülen bir projedir (Dolun, 2005:2). Mikro kredilerin öneminin nedenleri şun- lardır (Nader, 2007:2) ; Ekonomik büyümeyi sağlayan bir araç olarak görülmesi, eko- nomide istikrarsızlığı yok etmek, kadınların girişimciliğini arttırmak ve kadın yoksullu- ğunu azaltmaktır.

Türkiye’de de mikro kredi uygulaması hayata geçirilmiş olup, özellikle kadın yoksulluğunu azaltma amaçlı kullanılmaya halen devam eden bir uygulama olarak gö- rülmektedir. Türkiye’de mikro kredi veren kurum ve kuruluşlar şunlardır (Gökyay, 2008: 90; Altay, 2007: 64; Dündar, 2007: 24); Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV) (MAYA Projesi), Türkiye Grameen Mikro Kredi Programı (TGMP), Toplum Gönüllüleri Vakfı (TGV)

KEDV’nın mikro kredi uygulaması olan Maya hedef kitlesi kendi işini yapmak isteyen kadınlar olarak belirlenmiş ve söz konusu kadınlara borç para sağlamayı hedef- lemiştir. Bu kapsamda, KEDV’nin mikro kredilerinden yararlanan kadın girişimcilerin Türkiye’deki sektörel dağılımı ve oranı, ticaret (%66), üretim (%26) ve hizmet (%8) sektörlerinde şeklinde olduğu görülmektedir. Kadın girişimciler mikro kredileri; küçük yiyecek işleri, evden satış, dikiş nakış, kuaförlük, el işleri gibi alanlarda ve küçük çapta girişimleri sağlamak adına talep etmektedirler (http://www.kedv.org.tr/maya/mayanin- hedef-kitlesi/).

MAYA, ekonomik olarak aktif olan veya olmak isteyen, ancak bankaların talep ettiği koşulları ve teminatları sağlayamadığı için finansal hizmetlere ulaşamayan dar gelirli kadınları hedef kitlesi olarak belirlemiştir. Bu sebeple, geleneksel teminat sistemi yerine kadınlar arasındaki dayanışmanın temel alındığı ‘Dayanışma Gruplarına’ kredi verilmektedir. Her üyenin kendi borcuyla beraber diğer üyelerin borcundan da sorumlu olduğu söz konusu Dayanışma Grupları, hem Maya’ya bir tür sosyal teminat sağlayarak riski azaltır, hem de kadınların sorunlarını paylaşmalarını sağlayarak dayanışmayı ar- tırmaktadır. Maya mikro kredilerinin koşulları şunlardır:

(http://www.kedv.org.tr/maya/borc-verme-metodolojisi/):

82

• İlk kredi meblağı en az 100, en fazla 800TL’dir.

• Krediler 6-12 ay vadeli olup; geri ödemeler haftalık olarak yapılmaktadır. • Maya’nın sürdürülebilirliğini sağlayacak bir hizmet bedeli alınmaktadır.

• Krediden yararlananlar istedikleri takdirde tekrar kredi alabilmektedir. Kredi miktarı tekrar kredilerde %25’i bulan düzeyde artar.

Maya’nın sunduğu mikro kredi çeşitleri şunlardır; ( Ören, Negiz ve Akman, 2012:323)

• Grup Kredisi (MayaBiz): Grup kredisi, gelir getirici bir ekonomik faaliyeti

geliştirmek için krediye ihtiyaç duyan bütün kadınlara verilebilmektedir.

• Bireysel Kredi (MayaBen): Kasım 2003 tarihi itibariyle bireysel kredi sun-

maya başlanmıştır. Grup Kredisinde olduğu gibi iş kurmak isteyen kadın girişimcileri baz almaktadır.

• İhtiyaç Kredisi (MayaAile): Sağlık, okul giderleri, fatura ödemeleri gibi acil

ihtiyaçları karşılamak adına maya üyesi olan grup ya da bireysel kredi ödemelerini dü- zenli yapan kadın girişimciler başvurmaktadır.

Türkiye Grameen mikro kredi çeşitleri ise şunlardır (Ören, Negiz ve Akman, 2012: 324);

• Temel Kredi: Temel kredi 1 yıllıktır. Bu kredi sisteminde üye, aldığı kredi ta-

rihinden itibaren 6 ay sonra ödediği miktarı tekrar kredi olarak çekebilme imkânı bu- lunmaktadır. Üyelerin tasarruf hesabına para yatırma imkânları da vardır.

• Hayvancılık Kredisi: Bu kredi Mayıs ve haziran aylarında 500 ile 1.000 TL

arasında verilmektedir. Üyeler, aldığı krediyi ilk olarak 6 ay boyunca haftalık aidatlarla, aldığı paranın % 15’ini hizmet bedeli olarak ödemektedir. Hayvan almak için alınan kredinin geri kalan kısmı da hayvanın satışından sonra ödenmektedir.

• Mikro Girişimci Kredisi: TGMP; yetenekli, başarılı, çalışkan ve tecrübeli

üyelerine temel krediye ek olarak mikro girişimci kredisi de vermektedir.

• Mücadeleci Vatandaş Kredisi: Sokaklarda yaşamlarını sürdüren ve geçinen

83

• Sözleşmeli Kredi: TGMP’den kredi alan yoksul üyelerden haftalık olarak tah-

sil edilen kredi geri dönüşlerinde meydana gelecek zorluklara karşı düşünülen alternatif durumu ele almaktadır.

• Gönüllü Tasarruf Sistemi: Gönüllü tasarrufun temel amacı, yoksul insanlarda

tasarruf bilincinin gelişmesini sağlamaktır. Üye istediği zaman tasarruf sisteminden ay- rılabilmekte ve biriken fonunu tamamen alabilmektedir.

Toplum Gönüllüleri Vakfı, Topluma Destek Projesi kapsamında başta kadınlar olmak üzere tüm ülkede 2,5 milyon kişiye ulaşılması hedefiyle yola çıkmıştır. TGV, proje kapsamında HSBC Bankası ile bir protokol imzalamış ve proje ilk olarak Sam- sun’da hayata geçirilmiştir. Toplum Gönüllüleri'nin Mikro Kredi Projesi, kredinin dağı- tılması, takibi ve geri toplanması çalışmalarının gönüllü gençler tarafından yürütülmesi nedeniyle dünyadaki diğer uygulamalardan ayrışmaktadır (Gökyay,2008: 96).

Yoksulluk çoğu dünya ülkesinde bir sorun olduğu gibi, Türkiye’nin de bir soru- nudur. Türkiye’de kadın girişimciliğin düşük olması, kadın istihdamının düşük olması mikro kredi uygulamasının önemini arttırmaktadır. Mikro kredi uygulaması ilk olarak Kadın Emeği Değerlendirme Vakfı tarafından Maya Mikro Kredi ve Diyarbakır Mikro Kredi projesi olarak başlamıştır. Günümüzde ise tüm illerde yaygın olarak bulunmakta- dır. Türkiye’de mikro kredilerin işleyişine bakılacak olursa (Buğra, 2007:1-2);

• Mikro kredilerin faiz oranlarının yüzde 20 gibi yüksek bir değerde olması ka- dın yoksulluğunu azaltmaya çalışırken, bir yandan da borç yükünü arttırıcı bir etki yara- tabilir.

• Mikro kredi kullanan kadınların iş kurmak mı yoksa acil ihtiyaçları karşılamak amacıyla mı aldıklarını iyi araştırmak gerek. Zira, eğer acil ihtiyaçları karşılamak için alınıyorsa, uzun vadede kadın yoksulluğuna yönelik bir önlem olmaktan çıkacaktır.

• Diğer dünya ülkelerinde olduğu gibi, Türkiye’de de mikro kredilerin gerçek ih- tiyaç sahiplerine ulaşıp ulaşmadığı önem arz etmektedir. Bu noktada verilen mikro kre- dilerin etkin denetimi söz konusu sorunu minimize edebilecektir.

Türkiye’de mikro kredi uygulaması henüz bebek aşamasında olup; UNDP’nin katkısı ile yaygınlaşmıştır (Şimşek, 2008:128).

84

Mikro kredilerin kadın yoksulluğunu azaltıcı etkisi olmakla birlikte bazı olum- suz yönleri de bulunabilmektedir (Gökyay, 2008:53-54);

• Mikro kredilerin hedef kitlesinin yoksullardan oluşması bazen avantaj oluştur- sa da, kimi açıdan da büyük bir risk barındırmaktadır. Yoksul olan bireylerin istikrarlı ve sürekli bir gelirinin olmaması, eğitim seviyelerinin düşük olması, mikro kredi alan yoksulların söz konusu kredi borçlarını ödeme sorunu yaratabilmektedir

• Düzenli gelire sahip olmayan bireylerin aldıkları mikro krediler, kısa dönemde kâr sağlayan ve gelir getiren faaliyet alanlarında kullanılmadığında yeniden bir borç sarmalının içine düşebilmektedirler.

• Mikro kredi alan yoksullar, ödeme yapamadığı takdirde yeniden mikro kredi alamazlar.

• Mikro kredi alan yoksullar kredi borçlarını ödeme sıkıntısına düştüklerinde, te- feci veya gayri resmi finansal aracıların sömürüsüyle karşı karşıya gelerek ödenemez bir borç yükünün altına girebilirler.

• Yoksulların sosyal dışlanmışlık sorunu yaşaması sebebiyle mikro kredi başvu- rusu yapmakta her zaman rahat olamadıkları izlenmektedir. Başka bir ifadeyle, yoksul bireyler kredi kullanmakta ve finansal hizmet veren kurumlardan çekinmektedir.

• Mikro kredilerin yüksek faiz oranları olması dikkat çekmektedir.

Kadın yoksulluğuna yönelik hayata geçirilen mikro kredi uygulamasının olumlu yönleri olmakla birlikte yukarıda belirtildiği gibi olumsuz yönleri de bulunmaktadır. Ancak, olumsuz yönlerini berteraf ederek olumlu etkileri artırmak mümkün olacaktır. Örneğin, mikro kredi faiz oranlarının düşürülmesi önemli bir etki yaratabilir. Mikro kredilerin etkinliği ile kadın eğitiminin yakın ilişki içinde olduğu belirtilebilir. Başka bir ifadeyle, kadınların eğitim seviyesi arttıkça kullanılan mikro kredilerin etkinliği de arta- caktır. Bu nedenle, uzun vadede Türkiye’de kadın eğitiminin artması mikro kredilerin doğru kullanılma oranını da artıracaktır.

85