4. Türkiye’nin Afganistan’ın Yeniden İnşasına ve ABD Hegemonyasına Katkısı
4.3. Türkiye’nin ISAF Güçlerine Katılımı
4.3. Türkiye’nin ISAF Güçlerine Katılımı
ABD ile Türkiye arasındaki işbirliği, 11 Eylül terör saldırıları sonrası dönemde güçlendirilmiş ve bu çerçevede yeni ufuklar açılmıştır. Daha önce belirtildiği gibi Türkiye, ABD’nin Afganistan’a müdahalesini desteklemiş ve uygun bulmuştur. Türkiye Afganistan ile çok güçlü tarihsel kültürel bağlara sahipti. İki ülke arasında siyasi, ekonomik, askeri ilişkiler yüksek seviyedeydi. Afgan gönüllü askerleri, Türk Kuruluş Savaşı sırasında Türklerin yanında yer almış ve bu durum iki ülke arasında dostluk ve kardeşlik duygularını o zamanda güçlendirmiştir. Bundan sonra resmi seviyede ilişkileri geliştirmeye devam etmiştir172
. Afganistan, SSCB’den sonra Türkiye Cumhuriyeti’ni tanıyan ikinci devlet olmuştur173
.
Bir NATO ülkesi olan Türkiye, 11 Eylül saldırılarını müteakip, NATO anlaşmasının 5. maddesinin işleme konulması sonucunda, ABD’ye yapılan saldırının tüm NATO ülkelerine yapıldığını kabul etmiştir. Bunun BM tarafından da kabul edilmesi ve desteklenmesi ile başlayan NATO ve BM gibi uluslararası kuruluşların faaliyetlerine “Barışı Destekleme Harekâtı” kapsamı içinde destek vermiştir. Türkiye, TBMM’de 5 Ekim 2001 tarihinde alınan kararla, BM ve NATO’da alınan tüm bu kararları onayladığını açıklamış, 10 Ekim 2001 tarihinde ise yine TBMM’de alınan 722 sayılı kararla, hükümete “Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve
170 “Troop Numbers and Contributions”, Afghanistan International Security Assistance Force, (15 Ocak 2014), http://www.isaf.nato.int/troop-numbers-and-contributions/index.php, (25 Ocak 2014).
171 Sayfanın linki: https://www.facebook.com/ISAF.
172
Bal, İhsan, “Why is Turkey in Afghanistan?”, The Journal of Turkish Weekly, (2 Mayıs 2012),
http://www.turkishweekly.net/columnist/3616/why-is-turkey-in-afghanistan.html, (15 Ocak 2014).
173 Doğan, Salih, “Turkey’s Presence and Importance in Afghanistan”, USAK Yearbook, (Cilt 4, 2011), s. 367.
yabancı silahlı kuvvetlerinin Türkiye’de bulundurulması konusunda sınırsız ve süresiz yetki” verilmiştir174
.
Türkiye, Afganistan’ın rejim değiştirmesine katkıda bulunmuştur. Türkiye Müslüman ülke olmasına rağmen Müslüman olan Taliban rejimine destek vermesinden ziyade ABD’nin önerdiği Müslüman fakat Batılı yanlısı Hamid Karzai’in Cumhurbaşkanı adaylığını tamamen desteklemiştir. Türkiye kurulacak yeni rejim daha barışçıl, güvenlik getirebilen, Afgan halkının refahını geliştirebilen bir rejim olarak algılamış ve buna vurgu yaparak Müslüman toplumundaki Karzai hükümetinin Batılı olmasına ilişkin var olan kaygılarını azaltmıştır.
Şunu belirtmek gerekir ki NATO’dan yeterli destek alamayarak olası başarısızlıktan ve dolayısıyla TSK’nin hem yurtiçinde hem de yurtdışında prestijini kaybetmekten korkan Türk hükümeti, Afganistan’a barışı destekleme harekâtına katılma konusunda ilk olarak kararsızdı. Türkiye’nin desteğini almak için ABD, 280 milyon dolarlık yardım paketi Türkiye’ye vaat etmiştir175
. Bu teklif Türkiye’yi operasyona katılmaya ikna etmiştir. Daha önce belirtildiği gibi ABD, istenilen sonuçlara ulaşmak için mali yardımları sıkça kullanmış ve özellikle güçlü ekonomik duruma sahip olmayan Türkiye’nin desteğini almak gerektiğinde bu yöntem çok etkili olmuştur.
Türkiye’nin, İngiltere liderliğindeki ilk dönem ISAF yapısına, 267 kişilik bir askeri birliği katılmıştır. Bu kuvvet ile Türkiye daha çok Kabil merkezindeki eğitim ve karargâh faaliyetlerinde görev almıştır. 20 Haziran 2002’de başlayan ikinci dönem, ISAF liderliğini Türkiye üstlenmiş ve bu dönemde Türkiye, Kabil havaalanı sorumluluğunu da almıştır176
. Dolayısıyla ISAF bünyesinde Türkiye, başlangıçtan beri ISAF Harekâtına aktif katkıda bulunan ülkelerden biri idi. Türkiye’nin NATO’nun tek Müslüman ülkesi olduğu ve Afganistan ile kültürel ve tarihsel bağlara sahip olduğu için ABD, Afganistan’ın yeniden inşasında çok zor ve önemli başlangıç döneminde
174 Akagündüz, Osman, “NATO ve ABD’nin Afganistan Stratejisi, Yeni Stratejinin Türkiye ile İlişkileri”,
Stratejik Araştırmalar Dergisi, (Cilt 1, Sayı 4, 2009), s. 144–145.
175 Barkey, Henry, “The Endless Pursuit. Improving U.S. – Turkish Relations”, ss. 207–249, içinde Abramowitz, 2003, s. 233.
Türkiye’nin ISAF liderliğini üstlenmesi gerektiğini tamamen desteklemiştir177
. ABD, Türkiye’nin ISAF misyonuna kattığı meşruiyeti kavramıştır. Bu nedenle Müslüman Afganistan’ın yeniden inşası kapsamında yürütülen faaliyetlerin başında Müslüman Türkiye’nin bulunması, ABD hegemonyasının sürdürülmesine katkı sağlamıştır.
Türkiye’nin ISAF içerisinde faaliyetleri şöyle özetlenebilmektedir: Türkiye, Haziran 2002 ile Şubat 2003 yılları arasında 1300 personel ile ISAF–II dönemini kumanda etmiştir. ISAF–VII döneminde 3. Kolordu Komutanlığı ile Şubat ile Ağustos 2005 tarihleri arasında 30 ülkeden oluşan 1450’si Türk olan 8000 personele komuta etmiştir. Bu dönemde NATO komuta kontrol yapısı içinde yer alan Kabil Uluslararası Havaalanı da Türkiye tarafından işletilmiştir178. ISAF Harekatının altı bölge komutanlığından biri olan Kabil Bölge Komutanlığının lider ülke sorumluluğu Türkiye tarafından 1 Kasım 2009’da devralınmıştır. Birer yıllık sürelerle uzatılan bu görevi Türkiye başarıyla yürüttüğü için, Türkiye’nin Kabil Bölge Komutanlığı lider ülke görevini 1 Kasım 2013 tarihine kadar uzatılmıştır179
. Genel olarak en çok Türk askeri personeli – 1900 kişi – 2012 yılında Afganistan’da görev yapmıştır180. 15 Ocak 2014 itibariyle Türkiye 458 asker personeli ile ISAF güçlerine katkıda bulunmaktadır. Bu küçük rakam, 2014 yılında planlanan NATO askerlerin çekilmesiyle ilgilidir. Bunun yanısıra Türk Tuğgeneral Erhan Uzun, ISAF Bölgesel Başkent Komutanlığını yönetmektedir181. Özetlemek gerekirse, ABD’nin Afganistan’a müdahalesi sonrası dönemde ülkenin yeniden inşası çerçevesinde 10 yılı aşkın süren ISAF misyonu bünyesinde üstlendiği görevler sayesinde Türkiye, bu dönem boyunca öncü pozisyona sahip olmuştur.
177 Svistunova, I, “Об отношениях НАТО и Турции” (“NATO ile Türkiye Arasındaki İlişkileri Hakkında”), Ortadoğu ve İsrail Araştırmaları Enstitüsü, http://www.iimes.ru/rus/stat/2009/02-09-09a.htm, (10 Aralık 2013).
178 “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Barışı Destekleme Harekâtına Katkıları”, Türk Silahlı Kuvvetleri
Genelkurmay Baklanlığı,
http://www.tsk.tr/4_uluslararasi_iliskiler/4_1_turkiyenin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari/konular/ turk_silahli_kuvvetlerinin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari.htm, (11 Aralık 2013).
179 “Türkiye'nin Kabil Bölge Komutanlığı Görevi 1 Yıl Uzatıldı”, Hürriyet, (21 Eylül 2012),
http://www.hurriyet.com.tr/planet/21516561.asp, (20 Aralık 2013).
180 “Afganistan'da 1900 Askeri Personel Görev Yapıyor”, Zaman, (17 Mart 2012),
http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/03/17/afganistanda-1900-askeri-personel-gorev-yapiyor, (09 Ocak 2013).
181 “Troop Numbers and Contributions”, Afghanistan International Security Assistance Force, (15 Ocak 2014), http://www.isaf.nato.int/troop-numbers-and-contributions/index.php, (25 Ocak 2014).
Türkiye, Afganistan’ın polisine ve yerli kuvvetlerine eğitim vermeye, Afgan halkının güvenlik, istikrar ve yaşam koşullarının gelişmesine yönelik projelerine katkı yapmaktadır. Bununla beraber Afganistan’da bulunan Türk askeri personeli doğrudan çatışmaya girmemekte ve sadece barışçıl faaliyetlere odaklanmaktadır. Bu davranış, ABD’nin barışa ve güvenliğe odaklı söyleminin ana dayanağını oluşturmaktadır. Türkiye’nin Afganistan’daki faaliyetleri, ABD hegemonyasında nasıl bir rol oynadığı izleyen kısımda irdelenecektir.