Türkiye’deki Ödeme Sistemleri

Bankalararası ödemeler aşağıda yer alan sistemler aracılığıyla yapılmaktadır: • _{Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi}

• Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi • TCMB şube sistemi

• Bankalararası takas odaları

• Bankalararası Kart Merkezi (BKM) • ĐMKB Takasbank A.Ş.

2.2.1.1.1. Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi ve Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi

Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi Türk Lirası üzerinden ödeme işlemlerinin, Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi ise menkul kıymet aktarımlarının bankalar arasında elektronik ortamda, gerçek zamanlı olarak yapılmasını ve gerçek zamanlı mutabakatını sağlayan sistemlerdir. EFT ve EMKT Sistemlerinin sahibi olan TCMB aynı zamanda sistemlerin işletimini de yapmaktadır. EFT Sistemi 1 Nisan 1992 tarihinde işletime açılmıştır. 24 Nisan 2000 tarihinde yeni işlevlerin eklenmesiyle sistem yazılım ve donanımında önemli değişikliklerin yapıldığı ikinci kuşak Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar ve özel finans kurumları EFT ve EMKT sistemlerinde katılımcı olabilmektedir.

EFT ve EMKT Sistemleri aracılığıyla,

• TCBM’nin taraf olduğu ödeme ve kıymet aktarımları ile bankalararası yüksek tutarlı fon ve kıymet aktarımları,

• Düşük tutarlı müşteri işlemleri,

• ĐMKB’de yapılan işlemlerin TL ayağı ile yalnızca devlet iç borçlanma senetleri Đşlemlerinin kıymet ayağı (netleştirme sonrası Takasbank aracılığıyla),

• Kredi kartı ödemelerinin mutabakatını yapan BKM’ ye ilişkin ödemeler, • Takas Odalarında yapılan çek takası sonuçlarına ilişkin ödemeler

• Doğrudan tahsilât sistemi işlemleri gerçekleştirilmektedir devreye alınmıştır. EMKT Sistemi ise 30 Ekim 2000 tarihinde işletime alınmıştır.

2.2.1.1.2. Bankalararası Takas Odaları

Çeklerin banka şubeleri arasında hesabın tasfiyesini sağlamak üzere, TCMB'nın gözetimi altında ve faaliyetlerinde özel hukuk hükümlerine tabi "Bankalararası Takas Odaları Merkezi" adıyla bir tüzel kişilik kurulmuştur. TCMB şubelerinin olduğu illerde olmak üzere çeşitli illerde takas odaları bulunmaktadır. Bankalarca, muhatap bankalara fiziken ibraz edilen, elektronik ortamda işlem görmeyen ve elektronik ortamda işlem gören çekler ile bankalarca, muhatap bankalara fiziken ibraz edilmeyen çeklere ilişkin işlemler, bu odalar aracılığı ile yürütülür. Sistemin işleyişi, denetim ve kontrolü TCMB sorumluluğunda bulunmaktadır(TBB/Türkiye’de Finansal Sektör ve Bankacılık Sistemi/Mart 2005, s:27).

2.2.1.1.3. Bankalararası Kart Merkezi (BKM)

BKM kartlı ödeme sistemi içerisinde ortak sorunlara çözüm bulmak, ülkemizdeki banka ve kredi kartları kural ve standartlarını geliştirmek amacıyla 1990 yılında, 13 kamu ve özel Türk bankasının ortaklığı ile kurulmuştur. Kart hamillerinin yaptıkları alışverişlerden kaynaklanan borç ve alacaklarının bankalar arasındaki takası, BKM bünyesinde, yurtiçi takas ve hesaplaşma aracılığı ile gerçekleşir. Bankalar arasındaki otorizasyon işlemini yürütmek, kredi kartı ve banka kartı sektörü içerisinde bulunan bankalar arasında uygulanacak prosedürleri geliştirmek, yurtiçi kuralları oluşturmak, standardizasyonu sağlamaya yönelik çalışmalar yaparak kararlar almak, yurtdışı kuruluş ve komisyonlar ile ilişkiler kurmak ve gerektiğinde üyelerini bu kuruluşlarda temsil etmek, halen her banka tarafından devam ettirilen işlemleri daha güvenli, süratli ve daha az maliyetli tek bir merkezden yürütmek BKM' nin ana faaliyetleri arasında yer almaktadır.1993 yılında, bankalararası yurtiçi kredi kartı ve banka kartı otorizasyonunun gerçekleştirilmesi, Türk bankalarının ATM ve POS sistemi ağlarının karşılıklı olarak müşterilerinin kullanımına açılması, Visa Base I ve Europay EPS-NET gibi uluslararası iletişim ağlarına tek noktadan bağlantı olanağı sağlanması, Türk bankaları tarafından ihraç edilmiş olan banka kartlarının takasının

gerçekleştirilebilmesi amacı ile Switch Sistemi devreye alınmıştır(TBB/Türkiye’de Finansal Sektör ve Bankacılık Sistemi/Mart 2005, s:27).

Tablo 3: Switch Đşlemleri Dönemsel Bilgiler- 2009

Kaynak:(http://www.bkm.com.tr/switch-islemleri.aspx) (Erişim tarihi: 04.04.2010)

Grafik 1: BKM Sisteminden Geçen Đşlemlerin Dağılımı 2009

Kaynak:(http://www.bkm.com.tr/switch-islemleri.aspx) (Erişim tarihi: 04.04.2010).

Yurtiçi POS Banka Kartı Sistemi Đşlemleri Alışverişte Banka Kartı uygulamasına ait dönemsel

bilgiler

1. Dönem 2. Dönem 3. Dönem 4. Dönem

Sisteme Dahil Banka Sayısı 25 23 25 24

Sisteme Dahil Kart Sayısı 59.598.097 61.067.444 62.992.438 64.556.465

Toplam Kartlara Oranı 99,8 99,9 99,8 99,84

Sisteme Dahil POS Adedi _1.593.414 1.671.979 1.690.476 1.714.996

Toplam POS Adedine Oranı 98 98 99 99

Sistemde Yapılan Đşlem Adedi

(3 Aylık) 31.860.115 39.336.463 38.821.733 43.725.822

Sistemde Gerçekleşen

Ciro(Milyon TL)(3 Aylık) 933 1193 1322 1470

BKM Sisteminden Geçen Đşlemlerin Dağılımı

82,77% 2,26% 2,43% 2,19% 9,35% 0,04% 0,98%

Kredi Kartı Otorizasyon (Credit Card Authorization)

Kredi Kartı Nakit Avans (Credit Card Cash Advance)

ATM Banka Kartı Para Çekme(ATM Debit Card CashWithdraw al) ATM Banka Kartı Bakiye Sorma(ATM Debit Card Balance Inquiry)

POS Banka Kartı(POS Debit Card)

ATM Şifre Yönetimi(ATM PIN Management)

VISA/MasterCard/AMEX Yönlendirme

BKM Switch'den Geçen Kredi Kartı Đşlem Adetleri 703.461.277 828.907.819 952.255.099 745.796.633 736.375.577 1.037.029.013 0 200.000.000 400.000.000 600.000.000 800.000.000 1.000.000.000 1.200.000.000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 YIL A D E T ADET

Grafik 2: BKM Switch'den Geçen Kredi Kartı Đşlem Adetleri

Kaynak:(http://www.bkm.com.tr/switch-islemleri.aspx) (Erişim tarihi: 04.04.2010).

2.2.1.1.4. ĐMKB Takasbank A.Ş.

Türkiye'de menkul kıymetlerin takası, saklaması ve uluslararası standartlarda numaralandırılması ile görevlendirilmiş bir sektör bankasıdır. Takasbank, SPK tarafından Türkiye'nin "Merkezi Saklama Kuruluşu" olarak kabul edilmiştir. ĐMKB’de gerçekleşen tüm menkul kıymet alım/satım işlemlerinin takası da Takasbank tarafından gerçekleştirilmektedir. Takasbank, kurduğu TETS (Takasbank Elektronik Transfer Sistemi) ile aracı kurumların da TCMB'nin EFT sistemine birer alt üye olarak dahil olmalarını sağlamıştır; bu sayede, sermaye piyasaları ile para piyasaları arasındaki fon akımlarının en hızlı, en güvenilir ve en ucuz şekilde yapılmasını sağlayan köprü olma işlevini başarı ile sürdürmektedir. Takasbank, bu merkezi fonksiyonlarına ilaveten ĐMKB üyesi banka ve aracı kurumlara çeşitli bankacılık hizmetleri vermektedir. Takasbank, aracı kuruluşlara sunduğu Takasbank Para Piyasası, Ödünç Menkul Kıymet Sistemi ve Nakit Kredisi hizmetleri ile sermaye piyasasının önemli bir kreditörü konumundadır(TBB/Türkiye’de Finansal Sektör ve Bankacılık Sistemi/Mart 2005 s.28).

2.2.1.1.5. Kredi Kayıt Bürosu A.Ş.

Bankalar Birliği'nin de desteği ile ana faaliyet konuları para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan mali kurumlar arasında bireysel kredilerin takip ve kontrolünü sağlamak üzere gerekli olan bilgi paylaşımını gerçekleştirmek amacıyla, 1995 yılında 11 bankanın ortaklığı ile Kredi Kayıt Bürosu A.Ş. (KKB) kurulmuştur. Ana faaliyet konuları para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan mali kurumların yanı sıra BDDK tarafından uygun görülecek şirketler de KKB’ ye üye olabilmekte ve KKB Yönetim Kurulu tarafından belirlenen üyelik tesis ücretini ödeyerek Kredi Referans Sistemi hizmetlerinden yararlanabilmekteler. Toplam 26 üyesi olan KKB bünyesinde oluşturduğu Kredi Referans Sistemi üzerinden paylaşıma sunduğu tüketici bilgileri kapasitesi sektör hacminin yaklaşık yüzde 97'lik bölümünü içermektedir. KKB bünyesinde kurumsal kredilerin takip ve kontrolü için gerekli olan bilgi paylaşımının sağlanmasına yönelik çalışmalar da başlatılmıştır. (http://www.kkb.com.tr/content/tr/sirket_profili/faaliyet_konusu.php. erişim tarihi 5.02.2010).

Kaynak: http://www.tcmb.gov.tr/ sitesinden uyarlanmıştır. Sekil 3: Türkiye’deki Ödeme Sistemleri

Bankalararası Yüksek Tutarlı Çek Kredi Kartları Borsa Müşteri Transferleri Diğer EFT (Gerçek zamanlı birebir)

TAKASBANK (Net) TCMB Şube Sistemi (Birebir) TAKAS ODALARI (Net) BKM (Net) EFT (Gerçek zamanlı birebir)

M

E

R

K

E

Z

B

A

N

K

A

S

I