Kartlı Ödeme Sistemlerinin Đşleyişi

Kaynak: CRUICKSHANK, D. (2000), Competition in UK Banking: Report to the Chancellor of the Exchequer, s:252 (http://www.bankreview.org.uk/finalreport.html).

Şekil 4: Kartlı Ödeme Sistemlerinin Đşleyişi

Kredi kartı işlemi yapan kuruluşlar iki şekilde kartları kullanıma sunarlar. Bunlardan ilki müşterisi adına kart basarak, ikincisi ise işyerleriyle anlaşma yaparak kartların kullanılabilmesini sağlayacak şekilde sunmaktır. Kart çıkarma işlemlerine issuing, kartı çıkaran banka ya da kuruluşa issuer, kart kabul etme işlemine acquiring ve kabul eden kuruluşa da acquirer adı verilir. Çoğunlukla bankalar hem issuer hem de acquirer olarak piyasada faaliyet göstermektedirler. Kredi kartı sistemine katılan tarafların sayısına göre kredi kartı sistemleri üçe ayrılmaktadır. Bunlar iki taraflı sistem, üç taraflı sistem ve karma sistemlerdir.

2.2.7.1. Đki Taraflı Kredi Kartı Sistemi

Kredi kartının ortaya çıkışında kullanılan ilk şekli iki taraf arasındaki bir sözleşmeye dayanmaktadır. Sistemi oluşturan taraf sayısından dolayı “iki taraflı sistem” adını almıştır. “Bu sistemde kartı çıkaran ile malı satan aynı kurumdur. Sistemdeki taraflardan biri malı satan ve müşterilerine kredili alışveriş yapma imkânı sağlayan isletme diğeri ise müşteridir. Kredi kartı, kartı çıkaran isletmeye özgüdür”(Ari, 2008, s:18).

Kaynak: Mustafa, Çeker, Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı, Ankara, Adalet Matbaacılık Tic.Ltd.Sti., 1997, s:8.

Şekil 5: Đki Taraflı Sistemin Đşleyişi

Görüldüğü gibi, iki taraflı sistemde biri mal satan ve aynı zamanda müşterilerine kredili satış yapma olanağı sağlamak üzere kart veren ticari işletme, diğeri de müşteri olmak üzere sadece iki taraf vardır. Teoride basit kart, tacir kartı, satıcı kredi kartı (seller credit card), işletmeye özgü kart diye de nitelendirilen bu kartın gerçek anlamda bir kredi kartı sistemi oluşturmadığı açıktır. Çünkü ticari işletme bu kartı çıkarmaya gerek olmaksızın da müşterilerine taksitle mal satabilir(Takan, 2002, s:249).

Bu tür kartları çıkaran kurumların asıl amacı, Müşteri kredi sunmaktan çok kart hamillerini sürekli müşterileri haline getirmek ve kendilerine olan bağlılığı arttırmaktır. 2.2.7.2. Üç Taraflı Kredi Kartı Sistemi

Üç taraflı sistemin doğmasının sebebi Đki taraflı sistemde kredi kartı hamilinin kredi kartını sadece kartı çıkaran kurumun işyerlerinde kullanabilme zorunluluğudur. Bu sistemde kredi kartı taksitle mal satma aracından çok kredili bir ödeme aracı olarak işlev yapmaktadır. Bu sistemde kartı çıkartan kurum ile mal veya hizmet sunan kurum birbirinden farklı kurumlardır.

Bu tür sistemde üye işyeri, kart hamili ve kart çıkaran kurum(banka) olmak üzere üç taraf bulunmaktadır.

Kaynak: Mustafa, Çeker, Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı, Ankara, Adalet Matbaacılık Tic.Ltd.Sti., 1997, s:9.

Şekil 6: Üç Taraflı Sistemin Đşleyişi

Sistemin genel işleyişi şu şekildedir; Kart hamili kartını kullanarak üye işyerinden alışveriş yapar, kartı ihraç eden banka kart hamilinin yaptığı alışveriş tutarını üye işyerine öder ve ekstre döneminde ödediği bu tutarı kart hamilinden tahsil eder(Ari, 2008, s:18). Bu tür kredi kartı sisteminde kartı çıkaran kurum, kart hamili tarafından yapılan harcama bedellerini üye işyerine ödeme garantisi vererek iki taraflı sistemdeki ödeme riskini üzerine almaktadır. Kart hamili ise dönem içerisinde yaptığı harcama tutarının toplamını veya asgari tutarını kart çıkaran bankaya ödemekle mükelleftir.

Üç taraflı sistemde, kartı çıkaran kurum bir yandan mal veya hizmet sunan ticari işletmelerle üyelik sözleşmesi imzalayarak, onların kredi kartıyla yapılacak harcamalarda nakit ödeme talebinden vazgeçmelerini sağlamakta, öte yandan kredi kartı sözleşmesi imzaladığı kişilere kart vermek suretiyle nakit ödemeksizin alışveriş imkânı sunmaktadır(Kükrer, 2006, s:22).

Basit üç taraflı bir sisteme, dördüncü bir tarafın katılması ile kurulan sistem, genişletilmiş üç taraflı sistem olarak kabul görür.

Kaynak: Mustafa, Çeker, Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanımı, Ankara, Adalet Matbaacılık Tic.Ltd.Sti., 1997, s:11.

Şekil 7: Genişletilmiş Üç Taraflı Sistemin Đşleyişi

Bu sistemde bankalar kendi kredi kartını çıkarmak yerine, uluslararası kredi kartı şirketleriyle anlaşarak, lisans sözleşmesi yaparak, bu kredi kartını kendi müşterilerine sunmaktadırlar böylece kredi kartları, ulusal boyuttan uluslararası boyutta işlem görmeye başlar. Bu kredi kartı hamili, dünyanın neresinde olursa olsun, kredi kartının ibrazı ile nakit ödeme yapmaksızın satın alma olanağı elde eder(Örs, 2009, s:70). Ülkemizde Visa, Mastercard gibi kredi kartları bu şekilde çıkarılmaktadır.

2.2.7.3. Karma sistem

Kredi kartı uygulamasında içerisinde hem iki taraflı sistemi hem de üç taraflı sistemi bulunduran, ortak kredi kartı olarak da görülebilen sistem karma sistem olarak tanımlanabilir. Bu işleyişe göre mal ve hizmet satan işyerleri aralarında anlaşma yaparak kendi adlarına kredi kartı çıkarmaktadırlar. Đhraç edilen bu kartlar sadece kartı çıkaran kuruluşlarda değil anlaşmaya katılan diğer kuruluşlarda da geçerli olmaktadır. Karma sistem genellikle aynı sektörde çalışan isletmeler için söz konusudur.

Karma sisteme örnek olarak Universal Air Travel Plan ( UATP) tarafından çıkarılan Air Travel Card verilebilir. Bu kuruluşa dünyadaki tüm havayolları şirketleri dahil olmuşlardır. Sözü edilen işbirliği sayesinde kart sahipleri, diledikleri hava yolları şirketinden peşin para ödemeksizin bilet alma olanağına kavuşmuşlardır. Burada her şirket, diğer şirketlerin kartlarına benzeyen bir havayolu ile ulaşım kredi kartı çıkartır. Yolcu, bilet alırken kendisine kart veren şirketin kartını kullanırsa, bu gerçek anlamda iki taraflı bir kredi kartı ilişkisi oluşturur. Buna karşılık bir diğer yolcu, başka bir hava yolu şirketi tarafından çıkarılan Air Travel Card’ı ibraz ederse, ilgili şirket bu kartı da kabul etmek zorunluluğundadır. Đşte bu durumda kendisine kart ibraz edilen şirket, tıpkı üç taraflı sistemde olduğu gibi bir üye işyeridir. Çünkü o bilet bedelini yolcudan değil yolcuya kartı veren hava yolu şirketinden talep ve tahsil edecektir. Görüldüğü gibi, burada somut havayolu şirketi bir yandan bizzat kart çıkaran kurum, diğer yandan da üye işyeri olarak farklı iki işlev görebilmektedir (Teoman, 1996, s:49).