Türkiye’de Hizmet İçi Eğitim

Türkiye’de hizmet içi eğitim faaliyetlerinin, özel sektörün gelişmeye başladığı ve planlı döneme geçilen 1960’lı yıllarda yoğunlaştığı ve kamu kurumlarında gerçek anlamda söz konusu faaliyetlerin planlı dönemde gerçekleştiği görülmektedir.

1960 Anayasası ile bir yönetim süreci olan planlamanın yönetim sistemimize girişi başlamış, planlama yasa gereği olmasının dışında yönetimin vazgeçilmez bir süreci ve dayanağı olarak görülmüştür. Planlı kalkınma için kurulan ve yönetimin kararlarını esas alacak geleceğe dönük karar seçeneklerini sunmaktan sorumlu olan Devlet Planlama Teşkilatı olmuştur (Peker’den aktaran Tekin, 2007). Bu itibarla bu kısımda kalkınma planları hizmet içi eğitim boyutuyla incelenmiştir.

I. Beş yıllık kalkınma planında (1963-1967), daha ileri üretim tekniği ile birlikte modern işletmecilik ve muhasebe usullerini Türkiye'ye getiren kamu işletmelerinin teknik elemanların eğitiminde büyük rol oynadığı, kamu iktisadi teşebbüslerinin ise kuruluşlarından beri yüksek idareci ve teknik personel eğitimine önem verdiği, işbaşında ve diğer kuruluşlarda eğitim için personele büyük imkânlar sağlandığı belirtilmiştir. Eğitime büyük ölçüde önem verildiği ancak eğitim sistemine bir bütün olarak bakılmaması, uzun süreli bir çerçeve içinde ve planlı olarak ele alınmaması, eğitim teşkilatındaki dağınıklık nedeniyle söz konusu çaba ve harcamaların yeterince verimli olamaması ve eğitim düzeninde dengesizlerin olması nedeniyle başarısızlık yaşandığı gözlenmiştir (DPT, 1963). II. Beş yıllık kalkınma planında (1968-1972), hizmet içi eğitimin iş veriminin artırılması, üretilen mal ve hizmetlerin niteliklerinin yükseltilmesi için gerekli olduğu, bütün sektörlerde ve her kademede hizmet içi eğitimin verileceği, özgün ve yaygın meslek eğitim programları ile meslek içi eğitim programlarının tamamlayıcı ve geliştirici nitelikte olmasının sağlanacağı belirtilmiştir (DPT, 1968). Ancak söz konusu plana yönelik değerlendirme yaptığımızda, kamu kuruluşları ve işverenlerin çoğunluğunun planlı bir hizmet içi eğitimin zorunluluğuna inanmaları ve benimsemelerine rağmen hizmet içi eğitim konusunda uzun süre devam eden uygulamalara karşın etkili bir sistemin kurulamadığı görülmektedir (Peker’den aktaran Tekin, 2007).

III. Beş yıllık kalkınma planında (1973-1977), kamu kesiminde her kademedeki insan gücünün mesleki bilgi ve becerilerinin artırılması yanında her kademedeki yöneticilere nitelik kazandırıcı hizmet içi eğitim programlarının geliştirilerek uygulanacağı, “Meslek İhtisas Merkezleri” kurularak istihdam edilecek personele yönelik kısa süreli kurslarla özel bilgi ve beceri verilmesini sağlanacağı belirtilmektedir (DPT, 1973). Bu itibarla, Devlet Personel Dairesi Başkanlığı’nın koordinatörlüğünde görev yapacak olan meslek ihtisas merkezlerinin bakanlık veya büyük kamu kuruluşlarında kurulma hazırlıklarına başlanacağı, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nden, kamu yöneticileri için bir hizmet içi eğitim kurumu olacak biçimde yeniden düzenlenmesi amacıyla Devlet Personel Dairesi’nin ve üniversitelerin temsilcilerinden oluşan bir çalışma grubu kurulacağı belirtilmiştir (Çalık’tan aktaran Bozkurt, 2006).

IV. Beş yıllık kalkınma planında (1979-1983), Devlet Personel Dairesi uygulamalarının merkezi kamu yönetimini geliştirme birimi niteliğinde yeniden düzenleneceği ve yönetsel düzenlemelerin yapılacağı, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nün kamu yöneticilerinin çağdaş yönetim ve yöntemlerini uygulamaya aktarabilecek nitelikte

eğitilmeleri için merkezi düzeyde gerekli önlemler alacak biçimde yeniden düzenleneceği, radyo ve televizyon hizmetleri alanında yetenekli personel yetiştirmek için eğitime ağırlık verileceği belirtilmiştir (DPT, 1979). Bu planda, bazı kurumların ele alınması neticesinde sadece durum değerlendirmesi yapıldığı ve bu konuda yenilikçi ve geliştirici asıl önlemlerin üzerinde durulmadığı söylenebilir (Peker’den aktaran Can, 2011).

V. Beş yıllık kalkınma planında (1985-1989), Mesleki ve teknik alanda iş öncesi ve hizmet içi eğitim programlarında, kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda verimliliği artırıcı ilkelerin gözetileceği, hizmet içi eğitimde niteliğin yükseltilmesi için kamu ve özel sektörden faydalanacağı, İşçi ve işverenin katılacağı hem yaygın hem hizmet içi eğitim maksadıyla mesleki yaygın eğitim fonu kurulacağı, her kademede kamu görevlileri için eğitim programları düzenleneceği ve plan döneminde 800 bin kamu görevlisinin kısa süreli “halkla ilişkiler” eğitiminden geçirileceği, hizmet içi eğitim programlarının özel işyerlerinde verimliliği arttırmak ve yapılan işin anlamını kavramak bakımından iş öncesi ve iş başında eğitim şeklinde teşvik edileceği belirtilmektedir (Peker’den aktaran Can, 2011).

VI. Beş yıllık kalkınma planında (1990-1994), kamu kesiminde hizmet içi eğitime tam anlamıyla eğilmediği gözlenmekte olup, eğitim kalitesinin her kademede yükseltilmesi gerektiği, verimliliğin önemi konusunda toplumun bilinçlendirilmesi için basın ve yayın yoluyla eğitim verileceği, ulaştırma sektöründen beklenen hizmetlerin istenen düzeyde sağlanabilmesi ve uluslararası teknolojik gelişmelerin yakından izlenebilmesi için altyapı ve işletmecilik alanında personel eğitimine öncelik verileceği, demiryollarında verimliliğin arttırılması ve çağdaş bir işletmeciliğin gerçekleştirilmesi amacıyla yeterli sayıda ve nitelikte yetişmiş kadroların istihdamının sağlanacağı ve hizmet öncesi eğitim verileceği, halkla ilişkiler ve eğitimin güvenlik hizmeti gören bütün kuruluşlarda çok yönlü olarak geliştirileceği vurgulanmaktadır. Serbest çalışanlarda dahil bütün sağlık sektörüne tabi insan gücünün hizmet içi ve sürekli eğitimlerinin sisteme bağlanacağı ve öğretmenlerin eğitim ihtiyaçlarının standart biçimde saptanarak bunlara uygun hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim programların uygulanacağı belirtilmiştir (DPT, 1990).

VII. Beş yıllık kalkınma planında (1996-2000), ülke nüfusunun eğitim düzeyinde yetersizliklerin devam ettiği ve özel sektörün eğitim sürecine olan katkısının sınırlığı kaldığı, her kademede eğitimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği ve eğitimin yedinci planda en öncelikli sektör olduğu, meslek eğitimlerinin planlanmasında meslek kuruluşlarının etkinliğini arttırmak için ilgili yasalarda gereken düzenlemelerin yapılması,

tekniklerine uyum yeteneğinin de kazandırılması için genel eğitimin yanında meslek eğitiminin de yapılması ve eğitime ayrılan kaynakların arttırılması üzerinde durulmuştur (DPT, 1995).

VIII. Beş yıllık kalkınma planında (2001-2005), eğitimde özel sektörün daha fazla yer almasının özendirileceği, eğitimin her kademesinde teknolojinin sağladığı imkanlardan en üst seviyede yararlanılacağı, hizmet içi eğitiminin sağlanması amacıyla başta yükseköğrenim kurumları olmak üzere AB ile ilgili konulara ağırlık verileceği, yerel radyo ve televizyonların halkın eğitimine yönelik program üretmeleri ve yayınlamalarının destekleneceği, işgücünün eğitiminin uluslararası rekabet düzeyini artıracak şekilde geliştirileceği ve iş hayatı paralelinde sürekli eğitim imkânlarının güçlendirileceği, kadınların eğitimine özen gösterileceği, hizmet sırasında eğitim ve özel eğitim programlarının psikolojik ve sosyal içerikli olarak bütün personeli kapsayacak şekilde ve üniversitelerin ilgili bölümleri ile işbirliği de yapılarak uygulanacağı belirtilmiştir (DPT, 2000).

IX. Beş yıllık kalkınma planında (2007-2013), kamuda nitelikli personel sayısının artırılacağı, mevcut personelin eğitimi için gerekli tedbirler alınacağı, sağlık ve eğitim sektörlerinde kamu yatırım payının artırılacağı, mesleki ve teknik niteliklerde iyileştirmeye yönelik çalışmaların destekleneceği, eğitim programları ile teknoloji üretimine ve ARGE’ye yatkın işgücü yetiştirilmesinin sağlanacağı, işgücü yetiştirme ve mesleki eğitim kurslarının yaygınlaştırılacağı, yaşam boyu eğitim anlayışının benimsenmesi amacı ile e-öğrenme dahil yaygın eğitim imkanlarının genişletileceği, sağlık çalışanlarının niteliğinin iyileştirilmesi amacıyla hizmet içi eğitimlerin artırılacağı, kamu kurum ve kuruluşlarında etkili insan kaynakları planlaması doğrultusunda çalışanların sürekli eğitim ve geliştirme süreçlerine tabi tutulacağı belirtilmiştir (Resmi Gazete, 2006).

X. Beş yıllık kalkınma planında (2014-2018), genç nüfus ve artan eğitim ve araştırma imkânları kullanılarak işgücü niteliğinin ve yenilik kapasitesinin artırılabileceği, kadınların iş hayatında aktif olmasının sağlanacağı, öğretmenlik mesleğinin daha cazip hale getirilerek öğretmen yetiştiren fakülteler ile okullar arasındaki etkileşimin güçlendirileceği, kamu sektöründe hizmet içi eğitim uygulamalarının yaygınlaştırılması suretiyle kamu personelinin bilgi ve beceri düzeyinin artırılarak esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaştırılması ve işlevsel bir performans değerlendirme sisteminin geliştirilmesinin hedeflendiği, bulut bilişim hizmetlerinin gelişebilmesi ve yaygınlaşması için gerekli yasal ve idari düzenlemelerin yapılacağı belirtilmiştir (Resmi Gazete, 2014).