Türkiye'de 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca

Grafik 3.5: Türkiye’de 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca İncelenen Mükellef Sayısı*

* _{Gelir İdaresi Başkanlığının Resmi İnternet Sayfasından alınmıştır. Faal Gelir Vergisi Mükellef Sayıları}

ile Faal Kurumlar Vergisi Mükellef Sayıları toplamından oluşmaktadır.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı kurulduğu yıldan 2015 yılına kadar incelenen mükellef sayısı dalgalı bir seyir izlemiştir. 2011 yılı VDK 'nın kuruluş yılı olması

16.267 46.845 71.352 55.284 58.676 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 2011 2012 2013 2014 2015 İnceleme Sayısı Yıllar

İncelenen Mükellef Sayısı

İncelenen Mükellef Sayısı

gerekçesiyle incelenen mükellef sayısı düşük sayıda kalmıştır. 2011 yılına göre 2012 yılında incelenen mükellef sayısı %188'lik artış göstererek 46.845 olmuştur. 2013 yılında bir önceki yıla göre incelenen mükellef sayısında %52'lik bir artış yaşanmıştır. Artışın nedenleri arasında Vergi Denetim Kurulu'nun 2012 yılına göre 2013 yılındaki kadro durumunun düzelmesi olmuştur. Vergi Denetim Kurulu 2012 yılına göre 2013 yılında dolu kadro durumunu %16 oranında artırmıştır. Ancak 2012 yılına göre 2013 yılında incelenen mükellef sayısının artış hızında azalma meydana gelmiştir. 2013 yılına göre 2014 yılında incelenen mükellef sayısı %22'lik azalış göstererek 55.284 olmuştur. 2014 yılındaki azalmanın nedeni, 2013 yılında Vergi Denetim Kurulunun eleman ihtiyacını güçlendirmek amacıyla aldığı müfettiş yardımcılarının eğitimine harcanan zaman olmuştur. 2015 yılında ise incelenen mükellef sayısı %6 oranında artarak 58.676 olmuştur.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı 2012, 2013, 2014, 2015 yıllarına ait kadro durumunu gösterir tablo aşağıda sunulmuştur.

Tablo 3.72: Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı 2012, 2013, 2014, 2015 Yıllarına Ait Kadro Durumu Yıllar Unvanı 2012 2013 2014 2015 Başkan 1 1 1 1 Başkan Yardımcısı 4 1 1 0 Vergi Başmüfettişi 367 326 295 288 Vergi Müfettişi 2502 2714 3121 3556 Vergi Müfettiş Yardımcısı* 1889 2508 5796 5360 TOPLAM 4763 5550 9214 9205 Kaynak: VDK

* 2013 yılı içerisinde giriş sınavları yapılan ve atama süreçleri devam eden 4.584 Vergi Müfettiş Yardımcısı tabloda yer almamaktadır.

Tablo 3.73: 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Gerçekleştirilen Mükellef Başına İnceleme Sonuçları (TL))

Yıllar Mükellef Başına Tarhı _{İstenilen Vergi Tutarı} Kesilmesi Önerilen Mükellef Başına Ceza

Mükellef Başına Toplam Ceza ve Vergi

2012 96.820 187.343 284.163

2013 119.987 267.503 387.490

2014 143.610 299.953 443.563

2015 167.087 321.138 488.225

Kaynak: VDK, 2015

Tabloda son dört (yılın) mükellef başına tarhı istenilen ilave vergi tutarı ile bu tarhiyata dayanılarak kesilen ceza tutarları ve bunları toplamı gösterilmiştir.

Buna göre son dört yılın mükellef başına tarhı istenilen ilave vergi tarhının ortalaması 131.876 TL'dir. Mükellef başına tarhı istenilen ilave vergi tutarının ortalaması 268.984 TL'dir. Mükellef başına toplam vergi ve ceza toplamının ortalaması ise 400.860 TL'dir.

3.4.7. 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Gerçekleştirilen İnceleme Oranlarının Değerlendirilmesi

Tablo 3.74: 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Gerçekleştirilen İnceleme Oranları (%)

Yıllar Mükellef Sayısı* İncelenen Mükellef

Sayısı İnceleme Oranı (%)

2011 2.367.721 16.267 0,68

2012 2.422.975 46.845 1,93

2013 2.460.281 71.352 2,9

2014 2.472.658 55.284 2,24

2015 2.527.084 58.676 2,32

* _{Gelir İdaresi Başkanlığının Resmi İnternet Sayfasından alınmıştır. Faal Gelir Vergisi Mükellef Sayıları}

ile Faal Kurumlar Vergisi Mükellef Sayıları toplamından oluşmaktadır. Kaynak: VDK, 2015

Grafik 3.6: Türkiye’de 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Gerçekleştirilen İncelenme Oranları (%)

* _{Gelir İdaresi Başkanlığının Resmi İnternet Sayfasından alınmıştır. Faal Gelir Vergisi Mükellef Sayıları}

ile Faal Kurumlar Vergisi Mükellef Sayıları toplamından oluşmaktadır.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı'nın açıkladığı verilere göre Türkiye'de son beş yılın (2011,2012,2013,2014,2015) inceleme oranın ortalaması %2'dir. 2011 yılında inceleme oranının düşük olmasının nedeni, denetim birimlerinin Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı çatısı altında birleşmesi nedeniyle 2011 yılının geçiş yılı olmasıdır. 2014 ve 2015 yıllarındaki kadro durumu 2013 yılına kıyasla daha dolu olmasına rağmen, bu yıllarda (2014, 2015) inceleme oranlarının 2013 yılına göre düşük olmasının nedeni daha önce de açıklandığı üzere Vergi Denetim Kurulunun eleman ihtiyacını güçlendirmek amacıyla aldığı müfettiş yardımcılarının eğitimine harcanan zaman olmuştur. 0,68 1,93 2,9 2,24 2,32 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 2011 2012 2013 2014 2015 Oran (%) Yıllar

2011-2015 Dönemi İnceleme Oranı*(VDK)

3.4.8. 2000-2007 ve 2011-2015 Dönemi İncelenen Mükellef Sayılarının Ortalamasının Değerlendirilmesi

Grafik 3.7: Türkiye’de 2000-2007 ve 2012-2015 Dönemi İncelenen Mükellef Sayılarının Ortalaması

* Vergi dairesi müdürlerinin yaptıkları incelemeler ile ilgili istatistik sonuçlarının istenilmesine 2001 yılında başlanmıştır.

** Vergi Müfettişleri ve Vergi Dairesi Müdürlerini yaptıkları İncelemeler Toplamını Göstermektedir.

2000-2007 yılları arası incelenen mükellef sayısının ortalaması 2011-2015 yılları arasında incelenen mükellef sayısının ortalamasından %40 daha fazladır. 2011-2015 yılları arasında incelenen mükellef sayısı ortalaması 2000-2007 yılları ortalamasına göre azalış gösterse de, Türkiye'de 2007 yılından 2015 yılına kadar vergilerin GSYH' ye oranı %24,1'den %30'a yükselmiştir (OECD, 2016: 13). 2011 yılına kadar vergi dairesi müdürleri dahil denetim birimleri kendi kurul başkanlıkları adı altında ayrı denetim yaparken 2011 yılında yayımlanan 646 sayılı KHK ile vergi dairesi müdürleri hariç tüm denetim birimleri tek çatı altında toplanarak Vergi Denetim Kurulu oluşturulmuştur.

0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 2000-2007* 2011-2015** 101.858 60.314 İncelenme Sayısı Yıllar

2000-2007 ve 2011-2015 Dönemleri

İncelenen Mükellef Sayılarının

Ortalaması

İncelenen Mükellef Sayısının Ortalaması

Tablo 3.75: 2015 Yılında Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Yapılan Vergi Türleri İtibarıyla İnceleme Sonuçları(TL)

Vergi Türü Bulunan Matrah Farkı Tarhı İstenilen Vergi _Tutarı Kesilmesi Önerilen Ceza

Kurumlar Vergisi 5.721.126.309 882.807.654 1.539.588.634 Kurumlar Vergisi

Geçici 8.247.413.332 688.885.406 988.481.872

Gelir Vergisi 477.830.515 146.704.285 267.338.801

Gelir Vergisi Geçici 728.880.855 59.758.994 83.018.947 Katma Değer Vergisi 7.277.771.008 5.227.813.584 11.601.867.902

Bank. Sig. Mua. Ver. 3.060.606.206 155.262.020 185.344.151 Özel Tüketim Vergisi 361.759.435 1.261.294.944 2.584.748.238

Damga Vergisi 11.158.719.400 46.451.701 48.127.689 Gelir Vergisi Stopaj 3.594.105.473 418.115.608 475.060.192 Kurumlar Vergisi Stopaj 570.998.366 63.369.042 92.038.347 Diğer Vergiler 5.550.770.223 853.536.745 977.467.856 TOPLAM 46.749.981.122 9.803.999.983 18.843.082.627 Kaynak: VDK, 2015

2015 yılında vergi müfettişlerince yapılan vergi incelemelerinde toplam 46.749.981.122 TL matrah farkı bulunmuştur. Bulunan matrah farkına dayanılarak tarhı istenilen ilave vergi tutarı 9.803.999.983 TL'dir. Kesilmesi önerilen ceza tutarının toplamı ise 18.843.082.627 TL'dir.

2015 yılında en çok matrah farkı bulunan vergi türü damga vergisidir. Bulunan matrah farkının %76'sını damga vergisi oluşturmaktadır. Dolaysız vergilerde (Gelir ve Kurumlar) bulunan matrah farkının, toplam içindeki oranı yaklaşık olarak %13'dür. Dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) toplam bulunan matrah farkı içindeki payı ise %16'dır.

Kesilmesi istenilen ceza tutarında en yüksek pay %62 ile KDV'ye aittir. Dolaysız vergiler de bu oran yaklaşık olarak %10'dur.

Tablo 3.76: 2014-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Tarafından Yapılan İnceleme Sonuçlarının Karşılaştırılması (TL)

Yıllar Bulunan Matrah Farkı Tarhı İstenilen Vergi _Tutarı Kesilmesi Önerilen Ceza

2014 39.378.004.491 7.939.389.423 16.582.633.968

2015 46.749.981.122 9.803.999.983 18.843.082.627

%Δ 19 23 14

Kaynak: VDK, 2015

2015 yılında yapılan vergi incelemelerinde bulunan matrah farkının toplamı 2014 yılına göre %19 oranında artarak 46.749.981.122 TLolmuştur. Tarhı istenilen vergi tutarı bir önceki yıla göre %23 oranında artmıştır. Kesilmesi istenilen ceza tutarındaki değişim ise 2015 yılı lehine %14 olmuştur.

Tablo 3.77: 2015 Yılında Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Düzenlenen Raporların Türleri İtibarıyla Dağılımı

Rapor Türü Rapor Sayısı

Vergi

İnceleme Raporu* _(VİR) 151.065

Vergi Tekniği Raporu** _{(VTR) 18.563}

Vergi Suçu Raporu (VSR) 9.118

Görüş ve Öneri Raporu 6.185

Diğer Raporlar 343

TOPLAM 185.274

* _{İade ve Kabul Raporları Dahil} ** _{Sahte Belge İncelemesi Dahil} Kaynak: VDK, 2015

2015 yılında vergi müfettişlerince toplam 185.274 adet rapor yazılmıştır. Yazılan raporların %82'si Vergi inceleme raporudur. Vergi tekniği raporların toplam raporlar içindeki oranı %10'dur.

3.4.9. 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Yazılan Raporların Sayısının Değerlendirilmesi

Tablo 3.78: 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Düzenlenen Raporların Toplamı

Yıllar Rapor Sayısı

2012 124.507

2013 185.036

2014 168.367

2015 185.274

Kaynak: VDK, 2015

Son dört yılda (2012, 2013, 2014, 2015) yılda Vergi Müfettişlerince en çok rapor yazılan yıl 2015'dir. Son dört yılın ortalaması ise 165.796'dır.

2015 yılında yazılan rapor sayısı bir önceki yıla göre %10 oranında artmıştır. Bir önceki yıla göre artış oranı ise binde birdir. 2015 yılında yazılan rapor sayısının oranı 2012 yılına göre %49'dur. Son olarak 2013 ve 2015 yıllarında yazılan rapor sayılarının birbirine çok yakın olmasıdır.

Grafik 3.8: Türkiye’de 2012-2015 Dönemi VDK tarafından Yazılan Raporların Sayısı

Son dört yılda (2012, 2013, 2014, 2015) yılda Vergi Müfettişlerince en çok rapor yazılan yıl 2015'dir. Son dört yılın ortalaması ise 165.796'dır.

2015 yılında yazılan rapor sayısı bir önceki yıla göre %10 oranında artmıştır. Bir önceki yıla göre artış oranı ise binde birdir. 2015 yılında yazılan rapor sayısının oranı 2012 yılına göre %49'dur. Son olarak 2013 ve 2015 yıllarında yazılan rapor sayılarının birbirine çok yakın olmasıdır.

0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 180.000 200.000 2012 2013 2014 2015 124.507 185.036 168.367 185.274 Rapor Sayısı Yıllar

2012-2015 Dönemi VDK Tarafından

Yazılan Raporların Sayısı

3.4.10. 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Tarafından Yazılan Raporların Türlerine Göre Dağılım Toplamı

Grafik 3.9: Türkiye’de 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Tarafından Yazılan Raporların Türlerine Göre Dağılım Toplamı

3.4.11. 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Gerçekleştirilen İncelemelerin Kapsamı Bakımından Değerlendirilmesi

Tablo 3.79: 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca Yapılan İncelemelerin Kapsamı Bakımından İnceleme Türüne Göre Dağılımı

Yıllar Sınırlı İnceleme Tam İnceleme Toplam İnceleme _Sayısı*

2012 88.737 17.024 105.761

2013 130.546 32.821 163.367

2014 111.692 37.355 149.047

2015 129.209 30.291 159.500

TOPLAM 460.184 117.491 577.675

*Toplam inceleme sayısı bulunurken bir mükellefin birden fazla dönemi incelenmişse her bir dönem ayrı bir inceleme olarak dikkate alınmıştır.

Kaynak: VDK, 2015

2015 yılında VDK tarafından toplam 159.500 adet inceleme yapılmıştır. 2012- 2015 döneminde yapılan incelemelerin %80'i sınırlı inceleme iken %20'si tam incelemedir. Ayrıca 2015 yılında yapılan inceleme sayısı 2014 yılına göre %7 oranında artmıştır. Son dört yılda en çok incelemenin 2013 yılında gerçekleşmiştir. Diğer yıllarda sınırlı incelemenin toplam inceleme içindeki oranları sırasıyla %84, %80 ve %75'dir. İlgili yıllarda genel toplam itibariyle sınırlı incelemenin toplam inceleme sayısına oranı %80 iken, tam incelemenin toplam inceleme sayısına oranı %20'dir.

Grafik 3.10: Türkiye’de 2012-2015 Dönemi Toplamı Kapsamı Bakımından İnceleme Oranları

2015 yılında VDK tarafından toplam 159.500 adet inceleme yapılmıştır. Bu dönemde yapılan incelemelerin %80'i sınırlı inceleme iken %20'si tam incelemedir. Ayrıca 2015 yılında yapılan inceleme sayısı 2014 yılına göre %7 oranında artmıştır. Son dört yılda en çok incelemenin 2013 yılında gerçekleşmiştir. Diğer yıllarda sınırlı incelemenin toplam inceleme içindeki oranları sırasıyla %84, %80 ve %75'dir. İlgili yıllarda genel toplam itibariyle sınırlı incelemenin toplam inceleme sayısına oranı %80 iken, tam incelemenin toplam inceleme sayısına oranı %20'dir.

80% 20%

2012-2015 Dönemi Toplamı Kapsamı Bakımından İnceleme Oranları

Sınırlı İnceleme Tam İnceleme

SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME

Beyan usulüne dayanan vergilendirme sistemlerinde denetim kaçınılmazdır. Denetimin içermesi gereken zorunlu unsurlar vardır. Her şeyden önce yapılan işin ne olacağı, ne zaman yapılacağı, nerede gerçekleşeceği, nasıl oluşacağı, nedeni ve kim tarafından icra edileceği denetime başlamadan önce açıkça belirtilmelidir. Türkiye'de 2011 yılına kadar vergi denetim birimleri farklı yapılar şeklinde örgütlenmişlerdir. 2011 yılına kadar görev yapan vergi denetim birimleri, Maliye Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hesap Uzmanları Kurulu, Gelirler Kontrolörleri ve Vergi Denetmenleridir. 2011 yılı KHK/646 sayılı kararname ile vergi denetimde görev alan birimlerin yapısı değişmiştir. Değişen yapının adı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı olmuştur. Buna göre Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Maliye Bakanlığı'nın en üst denetim birimi özelliğine kavuşmuştur.

Türkiye'de vergi denetiminin yapısı Vergi Usul Kanunun da çizilmiştir. Buna göre ülkemizde uygulanan mevcut vergi denetim türleri; yoklama, vergi incelemesi, arama ve bilgi toplamadır. Katma Değer Vergisi Kanunun yürürlüğe girmesi, gelişen teknoloji ve karmaşık ticari hayat yoklama işlevine başka görevlerde yüklemiştir. Vergi Usul Kanunu 127. maddesinde yer alan yoklama müessesinin çatısı altında Yaygın ve Yoğun Vergi Denetim türü icra edilmeye başlanmıştır. Buna göre yaygın ve yoğun vergi denetiminin içinde ödeme kaydedici cihaz denetimi, nakil vasıtalarının bulundurması gereken belgelerin denetimi, günlük hasılat tespiti gibi denetim türleri yer almaktadır. Zaman içinde bu denetim türlerine akaryakıt istasyon denetimi, bandrollü ürünlerin denetimi gibi yeni denetim türleri de eklenmiştir. Bu denetim türleri yoklamanın içinde daha da ağırlık kazanmış ve yoklamanın kabına sığmaz hale gelmiştir. Yaygın yoğun vergi denetimi kayıt dışılığın azaltılmasında önemli bir vergi denetim türüdür. Yaygın yoğun vergi denetimi kayıt dışı çalışan işyerlerini kayıt altına alarak vergi kayıp ve kaçağını önlemede kamu maliyesine olumlu katkıda bulunurken, sosyal güvencesi olmayan işçileri tespit ederek kayıt dışı istihdamında önüne geçmektedir. Böylece yaygın yoğun vergi denetimi, vergi denetiminin hem mali amacına hizmet ederken hem de kayıt dışı ekonominin azaltılmasına da yardımcı olmaktadır. Vergi idaresi daha çok risk analizli çalışmalı yoklama ve denetimler risk analiz odaklı yapılmalıdır. Ayrıca yaygın ve yoğun vergi denetim esnasında nezdinde denetim yapılan mükellef açısından denetimin eğitici fonksiyonu da yerine

getirilmektedir. Bu nedenle yaygın ve yoğun vergi denetimi yoklama başlığı altında çıkarılmalıdır. Yaygın ve yoğun vergi denetimi, yoklamadan ayrı ve daha kapsamlı bir vergi denetim türü olarak mevzuattaki yerini almalıdır.

Vergi denetim türleri içinde en nitelik gerektireni ve en kapsamlı olanı, vergi incelemesidir. Vergi incelemesi, vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından yapılır. Vergi Usul Kanunun 135. maddesi incelemeye yetkililer başlığını taşımaktadır. Anılan kanuna göre vergi incelemesi; vergi müfettişleri, vergi müfettiş yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır. Ayrıca Gelir İdaresi Başkanlığı merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar da vergi incelemesine yetkilidir. Vergi dairesi müdürleri hem yoklamaya hem de vergi incelemesine yetkili kılınmıştır.

Çalışmamızda vergi denetiminin en nitelik gerektiren türü olan vergi incelemesi 2000-2015 dönemi itibariyle analiz edilmeye çalışılmıştır. Buna ek olarak yaygın yoğun vergi denetimi sonuçlarına da yer verilmiştir. Gelir İdaresi Başkanlığının ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının faaliyet raporları ana kaynak olarak kullanılmıştır. Buna göre vergi inceleme sonuçları yıllar itibariyle analiz edilmiştir. Ayrıca verilerin sağlıklı değerlendirilmesi amacıyla faaliyet raporlarında yer alan veriye göre vergi inceleme sonuçları dönemlere ayrılmış ve analiz iki dönem arası yapılmıştır. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgular genel olarak şu şekilde özetlenebilir:

Türkiye'de 2000-2007 dönemi tüm denetim birimleri itibariyle incelenen mükellef sayısı değerlendirildiğinde 2000 yılından incelenen mükellef sayısı 60.335 iken, 2007 yılına gelindiğinde incelenen mükellef sayısı %125'lik artış göstermiş ve 135.847 olmuştur. İncelenen mükellef sayısında düşüş olan yıllar sırasıyla 2003 ve 2005 yıllarıdır. 2002 yılında incelenen mükellef sayısı 113.244 iken, 2003 yılında bu sayı 68.251'e düşerek yaklaşık olarak %40'lık bir azalış kaydedilmiştir. 2004 yılında incelenen mükellef sayısı 153.881 iken, 2005 yılında incelenen mükellef sayısı yaklaşık olarak %32'lik bir azalışla 104.5782'e düşmüştür. Türkiye’de 2000-2007 Dönemi Vergi Denetim Birimlerine Göre İncelenen Mükellef Sayısı Yüzde Dağılımına baktığımız zaman gerçekleştirilen vergi incelemelerinin %55'ini vergi denetmenleri marifetiyle yapılmıştır. Vergi Dairesi müdürlerinin yaptıkları incelemeler ile ilgili istatistik sonuçlarının istenilmesine 2001 yılında başlanılmasına rağmen en çok

incelemeyi gerçekleştiren ikinci birim %38'lik oran ile vergi dairesi müdürleri olmuştur. Gelirler Kontrolörleri ve Hesap Uzmanlarının yaptıkları inceme oranları eşit iken, en az inceleme yapan vergi denetim birimi %1'lik oran ile Teftiş Kurulu Başkanlığı olmuştur. 2000-2007 dönemi tüm denetim birimleri itibariyle inceleme oranları değerlendirildiğinde 2000 yılında Türkiye'de inceleme oranı %2,5 iken, 2007 yılında %5,7 olarak gerçekleşmiştir. Vergi dairesi müdürlerinin yaptıkları incelemeler ile ilgili istatistik sonuçlarının istenilmesine 2001 yılında başlanmasıyla birlikte 2002 yılında inceleme oranının arttığı görülmektedir. Ancak 2003 yılında inceleme oranı 2001 yılı seviyesine düşmüştür. 2000-2007 dönemi arası inceleme oranının en az olduğu yıl 2003 yılıdır. 2004 yılı inceleme oranının en fazla gerçekleştiği yıl olmuştur. 2000-2007 dönemi inceleme oranı ortalaması ise %4,2’dir.

Bulunan matrah farkı/İncelenen Matrah oranı vergi incelemelerinin analizi açısından genel kabul görmüş bir oran olarak kabul edilir. Çünkü bu oran vergi kayıp ve kaçağını ölçmede bir veri olarak saklanır. Bu oranın sıfır (0) olması demek incelemesi yapılan verginin hiç vergi ziyaına uğratılmadığı anlamına gelir. Oranın sıfırdan uzaklaşması ise incelemesi yapılan vergi türünde vergi ziyanın fazla olduğu anlaşılmaktadır. 2000-2009 Dönemi Tüm denetim Birimleri İtibariyle Bulunan Matrah Farkı/İncelenen Matrah Farkı Oranı incelendiğinde 2000-2009 yılları arasında tüm denetim birimleri itibariyle Bulunan Matrah Farkı/İncelenen Matrah oranı dalgalı bir seyir izlemiştir. 2000-2009 yılları arası Bulunan Matrah Farkı/İncelenen Matrah oranı ortalaması %107 olmuştur. 2001, 2005, 2008 yılları ortalamanın üstünde seyir izlerken, 2000, 2002, 2003, 2004, 2007 ve 2009 yılları arası ortalamanın altında kalan yıllar olmuştur. Bulunan Matrah Farkı/İncelenen Matrah oranının en yüksek çıktığı yıl %268 ile 2008 yılı olmuştur. Bulunan Matrah Farkı/İncelenen Matrah oranının en düşük çıktığı yıl ise %48 ile 2007 yılıdır.

2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca incelenen mükellef sayısına baktığımız zaman Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı kurulduğu yıldan 2015 yılına kadar incelenen mükellef sayısı dalgalı bir seyir izlemiştir. 2011 yılı VDK’nın kuruluş yılı olması gerekçesiyle incelenen mükellef sayısı düşük sayıda kalmıştır. 2011 yılına göre 2012 yılında incelenen mükellef sayısı %188'lik artış göstererek 46.845 olmuştur. 2013 yılında bir önceki yıla göre incelenen mükellef sayısında %52'lik bir artış yaşanmıştır. Artışın nedenleri arasında Vergi Denetim Kurulu'nun 2012 yılına göre

2013 yılındaki kadro durumunun düzelmesi olmuştur. Vergi Denetim Kurulu 2012 yılına göre 2013 yılında dolu kadro durumunu %16 oranında artırmıştır. Ancak 2012 yılına göre 2013 yılında incelenen mükellef sayısının artış hızında azalma meydana gelmiştir. 2013 yılına göre 2014 yılında incelenen mükellef sayısı %22'lik azalış göstererek 55.284 olmuştur. 2014 yılındaki azalmanın nedeni, 2013 yılında Vergi Denetim Kurulunun eleman ihtiyacını güçlendirmek amacıyla aldığı müfettiş yardımcılarının eğitimine harcanan zaman olmuştur. 2015 yılında ise incelenen mükellef sayısı %6 oranında artarak 58.676 olmuştur. 2011-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca gerçekleştirilen incelenme oranları analiz edildiğinde Türkiye'de son beş yılın (2011, 2012, 2013, 2014, 2015) inceleme oranın ortalaması %2'dir. 2011 yılında inceleme oranının düşük olmasının nedeni, denetim birimlerinin Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı çatısı altında birleşmesi nedeniyle 2011 yılının geçiş yılı olmasıdır. 2014 ve 2015 yıllarındaki kadro durumu 2013 yılına kıyasla daha dolu olmasına rağmen, bu yıllarda (2014, 2015) inceleme oranlarının 2013 yılına göre düşük olmasının nedeni daha önce de açıklandığı üzere Vergi Denetim Kurulunun eleman ihtiyacını güçlendirmek amacıyla aldığı müfettiş yardımcılarının eğitimine harcanan zaman olmuştur.

2011 yılına kadar vergi denetim birimlerinin yaptıkları incelemelerde vergi türü bilgisine yer verilmemiştir. Sadece Gelirler Kontrolörleri tarafından yapılan incelemelerde vergi türü istatistiğine yer verilmiştir. Gerek Gelirler Kontrolörleri tarafından gerekse VDK tarafından yapılan vergi türü incelemelerinde KDV, ÖTV gibi dolaylı vergilerin ağırlıklı yer tuttuğu sonucuna ulaşılmıştır. Türk vergi sistemi (TVS) dolaylı ve harcamalar üzerinden alınan vergiler üzerine inşa edildiğini yapılan vergi incelemelerinden de anlamaktayız.

2011 yılına kadar yapılan incelemelerde rapor türü bilgisine yer verilmezken bu tarihten sonra yapılan incelemeler de ise rapor türü bilgisine yer verilmeye başlanmıştır. 2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca yazılan raporların sayısının değerlendirildiğinde son dört yılda (2012, 2013, 2014, 2015) yılda vergi müfettişlerince en çok rapor yazılan yıl 2015'dir. Son dört yılın ortalaması ise 165.796'dır. 2015 yılında yazılan rapor sayısı bir önceki yıla göre %10 oranında artmıştır. Bir önceki yıla göre artış oranı ise binde birdir. 2015 yılında yazılan rapor sayısının oranı 2012 yılına göre

%49'dur. Son olarak 2013 ve 2015 yıllarında yazılan rapor sayılarının birbirine çok yakın olmasıdır.

2012-2015 Dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca yapılan incelemelerin kapsamı bakımından inceleme türüne göre dağılımı değerlendirildiğinde yapılan incelemelerin %80'i sınırlı inceleme iken %20'si tam incelemedir. Son dört yılda en çok incelemenin 2013 yılında gerçekleşmiştir. 2011-2015 dönemi Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı tarafından yapılan vergi inceleme oranının ortalaması %2 iken, 2000-2007 dönemi tüm denetim birimleri itibariyle gerçekleştirilen inceleme oranı ortalamasının %3,68 olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

KAYNAKÇA

ACAR, İbrahim Attila ve MERTER Mehmet Emin, (2004), ،،_{Türkiye’ de 1990 Sonrası} Dönemde Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinlik Sorunu”, Maliye Dergisi, Sayı: 147, Eylül-Aralık, ss.10.

AKDEMİR, Tuğçe ve BAŞ Eylem, (2014), “Aramalı Vergi İncelemelerinin Ceza Muhakemesi ve Vergi Ceza Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 314, Kasım, ss. 129.

AKDOĞAN, Abdurrahman, (1979), Vergi İncelemesi, AİTİA Yayın No 127, Ankara. AKTAN, Coşkun Can, (2012), Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı,

Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası, Ocak, Cilt 26, Sayı 1, ss.19.

ALTINOK, Tevfik, (2015), “Maliye Teftiş Kurulu ve Kamu Mali Denetimi”, Maliye Finans Yazıları, Cilt 1, Sayı 80.

Anayasa Mahkemesi 06.01.2005 gün ve 2001/487 E.,2005/2K.

APAK, Talha, (2003), “Fatura-Sevk İrsaliyesi-İrsaliyeli Fatura Hakkındaki Yasal Düzenleme ve Uygulama Esasları”, Mali Çözüm Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık,