Türkiye’de Bankaların KOBİ’lere Yönelik Faaliyetler

Günümüzde, bankalar tarafından kısa veya orta vadeli finansman ihtiyaçlarının karĢılanması için KOBĠ‟lere yönelik iĢletme ihtiyaç kredileri verilmektedir. ĠĢletme kredileri, herhangi bir sanayi ve/veya ticaret odası üyesi olan, dolayısıyla ticari faaliyette bulunan tüm gerçek ve tüzel(firma) kiĢilerce kullanılabilir.

Göreceli olarak ise reel sektöre aktarılan fonların önemli kısmının daha düĢük riske ve aldığı kredilere karĢılık daha fazla teminat gösterme kabiliyetine sahip büyük iĢletmelere aktarılmıĢ ve bu da KOBĠ‟lerin ihmal edilmesine neden olmuĢtur. KOSGEB verilerine göre KOBĠ‟lerin banka kredilerinden aldığı pay yaklaĢık %4 oranında kalmıĢtır.( http:// www.kosgeb.gov.tr, EriĢim tarihi: 12.05.2009)

Kısıtlı sermaye imkânlarıyla giriĢimciliğe baĢlayan iĢletmeler, büyüme dönemlerinde de kendi güçleriyle ortaya koydukları sermaye miktarıyla yetinmektedir. KOBĠ‟ler bankaya finansman için baĢvurdukları andan itibaren bir çok prosedür ile karĢılaĢtıkları için kredi baĢvurusundan çekinmektedirler. Yıllar süren ekonomik

istikrarsızlığın sonucu olarak bankacılık sistemine yansıyan bürokratik engeller, kredilerin kısa vadeli oluĢu, yüksek faiz oranları, ödeme koĢullarının ağır Ģartlardan oluĢması, teminat unsurlarındaki yetersizlikler, sermaye piyasalarından yararlanamama, yüksek enflasyon oranları, finansal araçların eksikliği KOBĠ‟lerin finansal sorunları çözmede bankaların finansal yardımlarından faydalanmasına engel olmaktadır.

KOBĠ bankacılığı iĢletmeleri daha verimli, daha karlı ve daha büyük hale getirmek için her türlü danıĢmanlık ve operasyon hizmetiyle sürekli onların yanında bulunmaktadır. KOBĠ bankacılığı, iĢletmelerin ihtiyaçlarına yönelik tüm hizmetleri uluslar arası deneyimin getirdiği yüksek kalite standartlarında sunmaktadır.

Bankaların kullandıkları belli baĢlı kredi çeĢitleri Ģunlardır:

- KOBĠ‟lere her türlü sermaye ihtiyacını karĢılamaya yönelik nakit destek kredisi,

-Tüm sektörlerde faaliyet gösteren müĢteri ve firmaların faaliyetlerinde kullanacakları sıfır veya ikinci el makine, ekipman, donanım, yedek parça vb. alımların finansmanı amacıyla makine donanım kredisi,

-Ticari faaliyetlerde kullanılmak üzere satın alınacak iĢyeri vasfına sahip gayrimenkullerin finansmanı amacıyla kullandırılan ticari iĢyeri kredisi,

-Turizm sektöründe faaliyet gösteren otel, pansiyon, acente v.b. küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin turizm sezonu öncesi yenileme ve diğer finansman ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla sezona hazırlık kredisi

-Doğrudan üreticiye dikimden sonraki gübreleme, sulama, hasat toplama dönemindeki finansal gereksinimleri karĢılama amacıyla tarımsal üretim kredisi,

-Ticari araçların finansmanı için ticari araç kredisi belli baĢlı kullandırdıkları kredisi.

Son dönemde T.ĠĢ Bankası, Avrupa Yatırım Bankası‟ndan (EIB), KOBĠ‟lerin finansmanına yönelik 250 milyon Euro‟luk kredi alacaktır.(htpp://www.isbank.com.tr) Bu kredilerle, reel kesime kaynak sağlama amaçlanmıĢ, ilerleyen zaman içinde ekonomik büyümeye ve istihdamın arttırılmasına destek vermesi beklenmektedir.

Hazine MüsteĢarlığı‟nın 2007 yılında yayımladığı KOBĠ Kredileri Raporu, 1999–2005 yılları arasında uluslar arası finans kuruluĢları, Hükümetler ve Hükümet kuruluĢlarından Hazine‟nin garantörlüğü veya ikrazı suretiyle bankalara sağlanan ve bu bankalar aracılığıyla KOBĠ‟lere kullandırılan uygun koĢullu krediler ile bunların KOBĠ yatırımları üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik hazırlanmıĢtır. (http://www.hazine.gov.tr, EriĢim tarihi: 06.06.2009)

Raporda, 1999-2005 yılları arasında 19 proje kapsamında sağlanan üç milyar ABD Doları tutarındaki dıĢ finansman, kredi sayısı ve tutarı açısından, bölge, sektör ve iĢletme büyüklüğü baz alınarak incelenmiĢtir. ÇalıĢmada kullanılan veriler, sağlanan finansmanın KOBĠ‟lere kullandırılmasında aracı olan bankalardan temin edilmiĢ ve Avrupa Yatırım Bankası (AYB), Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (AKKB), Japon Uluslararası ĠĢbirliği Bankası (JBIC), Dünya Bankası (IBRD), Almanya Kalkınma Bankası (KfW) ve Ġspanya Hükümeti tarafından Hazine garantili veya ikrazlı olarak kamu bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları aracılığıyla kullandırılmıĢtır.

Tablo 11: Kreditör Bazında 1999-2005 Döneminde İkrazlı ya da Garantili Olarak Sağlanan KOBİ Kredileri

Kredinin Sağlandığı Uluslar arası Kuruluş veya Hükümet Kredi Tutarı (Orijinal Döviz) Kredi Tutarı (Dolar) Toplam İçindeki Payı AKKB € 2000.000.000 241.440.000 8,2 AYB € 1.285.000.000 1.555.872.000 52,6 IBRD €80.410.000+$706.180.000 810.130.000 27,4 JBIC JPY 27.500.000.000 248.711.224 8,4 KfW € 31.040.992 37.472.686 1,2 Uluslararası Kuruluş Toplamı - 2.893.625.910 97,8 Ġspanya Hükümeti € 30.000.000 36.000 1,2 Ġspanya Hükümeti $ 30.000.000 30.000 1,0 Hükümetler Toplamı - 66.000 2,2 Genel Toplam - 2.959.625.910 100,0

Sağlanan kredilerden 2005 yılı sonu itibariyle bankalar aracılığıyla KOBĠ‟lere 849 adet kredi (780 adet iĢletme için) karĢılığında kullandırılan tutar 1,8 milyar Dolar olarak gerçekleĢmiĢtir. KOBĠ‟lere kullandırılan kredilerin, %75,5„i Euro, %15,4‟ü ABD Doları ve %9,2‟si Japon Yeni‟nden oluĢmaktadır.

Uluslararası finans kuruluĢlarından 2007 yılında KOBĠ‟lerin finansmanı amacıyla 675,8 milyon ABD Doları yeni kaynak temin edilmiĢtir. Böylelikle, 1999- 2007 döneminde KOBĠ‟ler için sağlanan kaynak tutarı 3,7 milyar ABD Doları olarak gerçekleĢmiĢtir. Dünya Bankası grubu kuruluĢlarından Uluslar arası Ġmar ve Kalkınma Bankası(IBRD) ve Avrupa Yatırım Bankası(AYB) ile 2007 yılında imzalanan kredi anlaĢmalarıyla birlikte 1999-2007 döneminde KOBĠ finansmanı kapsamında imzalanan kredi anlaĢması sayısı 24‟e ulaĢmıĢtır. (htpp://www.hazine.gov.tr, EriĢim tarihi: 12.03.2009)

Söz konusu kredileri kullanan KOBĠ‟lerin sektörel dağılımında enerji, hizmetler, sanayi ve tarım sektörleri ön plana çıkmaktadır. Krediler ağırlıklı olarak Marmara Bölgesinde kullandırılırken bunu sırasıyla Ege, Akdeniz, Ġç Anadolu, Güney Doğu Anadolu, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleri izlemektedir.

ĠĢletme büyüklüğüne göre kredilerin kullanımı incelendiğinde orta büyüklükteki iĢletmelerin en fazla sayıda kredi kullanan kesim olduğu, bunu sırasıyla küçük ve büyük iĢletmelerin izlediği görülmektedir.

Türkiye‟de KOBĠ‟lerin kredi hacminden yararlanma oranları istihdama ve ülke katma değerine sağladıkları katkıları ile karĢılaĢtırılamayacak seviyelerde düĢük kalmaktadır. Ġstihdama ve katma değere katkıları % 61,1 ve %27,3 oranlarında seyrederken kredilerden yararlanma oranı %8 seviyelerindedir. (TSPAKB,2003,s.1)

Bankalar, leasing ve faktoring iĢlemleriyle altyapılarının elverdiği ölçüde kendileri için bir KOBĠ pazarı oluĢturmaya, belli birimlerini KOBĠ Bankacılığı adı altında uzmanlaĢtırmaya, sürekli geliĢtirdikleri destek ve hizmet paketleri oluĢturmaya önem vermektedirler. Ancak ülkemizde Basel-2 „ye uyum sürecinde finansal piyasalar ve KOBĠ‟ler bu değiĢime ayak uydurmak zorunda kalmıĢlardır. KOBĠ‟lerin finansal sorunlarının baĢında giriĢimci kredisi ve iĢletme sermayesi ihtiyacı gelmektedir. Bu

ihtiyaçlar, pasifteki öz sermayeleri güçlü olmayan ve karlılıkları piyasa koĢullarına denk olmayan iĢletmelerin, iĢletme sermayesine olan ihtiyaçlarını karĢılamak için baĢvurdukları bankacılık sistemidir.

YaĢanan ekonomik krizler nedeniyle olumsuz etkilenen bankacılık sektörünün piyasada iĢletmelere verdiği finansal desteği azaltmıĢ olmaları KOBĠ‟leri de zora sokmuĢtur. Türkiye‟de KOBĠ‟lere yönelik yapılan kredi garantisi, risk sermayesi yatırım ortaklığı, gayrimenkul yatırım ortaklığı, KOBĠ‟lere yönelik leasing ve faktoring Ģirketlerinin varlığı da düĢük düzeylerde kalmıĢtır.

Bankacılık sektörünün aktif toplamı 2008 yılsonuna göre %13,8 oranında artarak Aralık 2009 itibariyle 833,9 milyar TL olmuĢtur. Aralık 2009 itibariyle bankacılık sektörü toplam kredilerinin %45,5‟i kurumsal/ticari kredilerden, %33,1‟i bireysel kredilerden, %21,4‟ü KOBĠ kredilerinden oluĢmaktadır. 2008 yılı sonu ile karĢılaĢtırıldığında bireysel ve kurumsal kredilerin toplam krediler içindeki payında artmıĢ, KOBĠ kredilerinin payında ise azalıĢ gözlenmiĢtir. (BDDK,2009, s.5)

Bununla beraber Aralık 2008‟de %3,7 olan kredilerin takibe dönüĢüm oranı, Eylül 2009‟da %5,3‟e yükselmiĢtir. En yüksek takibe dönüĢüm oranı %7,6 ile KOBĠ kredilerinde gerçekleĢmiĢtir. Bankaların %21‟lik bir KOBĠ kredi kullanım oranı olmasına rağmen bu kredilerin geri ödenmesi düĢük seviyelerde kaldığı için, bankaların firmalara kredi kullandırırken aranan Ģartları esnek tutmamasını da haklı çıkartmaktadır.(KOSGEB,2009 s.7)

KOBĠ‟ler bankaya kredi için baĢvurdukları andan itibaren birçok prosedür ile karĢılaĢtıkları için geri adım atmakta, ekonomide ki istikrarsızlıklar, yüksek faiz oranları, ödeme koĢullarının ağırlığı, teminat göstermedeki zorluklar, yüksek enflasyon oranları nedeniyle bankalardan finansman desteği almaları engellenmektedir.

Bazı bankaların KOBİ’ler için geliştirdikleri hizmet portföyü şu şekildedir: Garanti Bankası: KOBĠ‟lere yönelik çalıĢmalarına 1997 yılı itibariyle baĢlamıĢ olup, 1999 yılında ĠĢletme Bankacılığı departmanının kurulmasının ardından Küçük ve Orta Büyülükteki ĠĢletmelerin ihtiyacı olan ürün ve hizmetler daha da geniĢlemiĢtir.

Halk Bankası: KOBĠ‟lerin kredi ihtiyaçlarının karĢılanmasında, kredi destekleri sunmada büyük bir öneme sahip olan Halk Bankası geniĢ Ģube ağı ve hedef kitlesiyle avantaja sahiptir. Halk Bankası ile KOSGEB arasında, KOBĠ‟lere düĢük faiz oranlarıyla kredi imkânı sağlayan KOSGEB-Halkbank KOBĠ Ekspres Kredi Protokolü imzalanmıĢtır. Protokolle KOBĠ‟lere 75 milyon TL aktarılması kararlaĢtırılmıĢtır. Birçok sektöre ihtiyaçlarının karĢılanması için kredi destekleri sunulmuĢtur.

Ziraat Bankası: KOBĠ‟lere Küçük iĢletme kredisi ile hizmet vermektedir. Belli koĢulları sağlayan tüzel ve gerçek kiĢi iĢletmelerinin, kısa süreli finansman ihtiyaçlarını karĢılamak için faaliyet göstermektedir.

Vakıflar Bankası: KOBĠ‟lere; KOSGEB Ġstihdamı Destek Kredisi, KOSGEB Destekli KOBĠ Ġhracat Kredisi, ĠĢletme Kredisi, Hammadde Alım kredisi, Araç Kredisi ile destek olmaktadır. Reel sektörü desteklemeye yönelik olarak faaliyettedir.

Tablo 12: KOSGEB ile T.Halk Bankası, Vakıflar Bankası ve Ziraat Bankası arasında yapılan anlaşmayla KOBİ’lere kullandırılmak üzere 2007 yıllık kredi faiz destek planı Destek Türü Bütçe (milyon TL) Kullandırılan miktar (milyon TL) Yararlanan/yararlanacak KOBİ sayısı Kredide yararlanan küçük istihdam oranı Krediden Yararlanan köy illeri Ġstihdam 25 25 1300 89 40 Ġhracat 35 12 2600 79 70 Deri taĢıma 20 - 500 - - Gıda makineleri 10 - 250 - - BiliĢim cihazları 10 0,423 50 - - Toplam 100 27,4 4700 - - Kaynak: http://www.kosgeb.gov.tr

Kredinin kullandırılabilmesi için KOBĠ‟nin banka tarafından kredi kullandırılabilir nitelikte bulunması gerekmektedir. Bu kredi desteği için KOSGEB 2007 yılındaki destek bütçesinin %70‟ini ayırarak, 2004 yılı itibariyle ayrılmıĢ en yüksek destek oranını sağlamıĢtır. (www.kosgeb.gov.tr, EriĢim tarihi:13.05.2009)