5.1. Sonuç
KOBĠ‟lerin bankalardan beklentilerini belirleyebilmek, finansman sorunlarını ortaya çıkarmak, KOBĠ yöneticilerinin finansman araçlarından ne kadar haberdar olup bu finansman araçlarını ne kadar kullanabildiklerini anlamak, finansman ve diğer mevcut sorunlarına yaklaĢımlarını, düĢünce ve tutumlarını ortaya koymak amacıyla 100 firmaya anket uygulanmıĢ, yüz yüze ve e-mail yöntemiyle sorulara cevaplar alınmıĢtır. Elde edilen bulgular ıĢığında Ģu sonuçlara ulaĢılmıĢtır:
a) ĠĢletmelerin faaliyet yıllarına göre dağılımlarına bakıldığında, %55‟inin 16 yıl ve üzeri, %21‟inin 11-15 yıl, %16‟sının 6-10 yıl, %8‟inin ise 0-5 yıl arasında faaliyette olduğu görülmüĢtür.
b) ĠĢletmelerin %77‟lik büyük bir çoğunluğunun hırdavat ve demir döküm sektöründe faaliyet gösterdiği görülürken, bunu %15‟lik oranla üretim, %4 ile hizmet, %3 ile inĢaat ve %1 gibi ufak bir oranla otomotiv sektörü takip etmiĢtir.
c) ĠĢletmenin baĢındaki yöneticilerin durumu değerlendirildiğinde çok fazla fark olmadığı görülmüĢtür. Günümüzde geleneksel yönetim anlayıĢından yavaĢ yavaĢ çıkıldığı ve modern anlamda kurumsallaĢmaya doğru gidiĢin olduğu görülmüĢtür. Yapılan istatistiklerde de profesyonel yöneticilerle yönetimin %52‟lik bir oranla karĢımıza çıktığı, buna rağmen ortaklarca yönetimin ise % 48‟lik bir oranda yaygın olduğu görülmüĢtür.
d) Yöneticiler eğitim durumlarına bakıldığında ise ortaokul mezunlarının %10, lise mezunlarının %39, üniversite mezunlarının %41 ve yüksek lisans-doktora mezunlarının ise %10 düzeyinde olduğu görülmüĢtür. Giderek yönetici ve iĢletme sahiplerinin eğitim ve bilinç düzeyinin yükseliyor olması KOBĠ‟ler adına gelecek için umut vericidir.
e) ĠĢletmelerin 2008 yılı cirolarına bakıldığında oranlar fazla bir farklılık göstermemekle beraber 3.000.000 TL üzeri iĢletmeler tüm iĢletmelerin %30‟unu, 0-500.000 TL iĢletmeler %29‟unu, 1.250.000-3.000.000 TL iĢletmeler %27‟sini, 500- 1.250.000 TL iĢletmeler ise %24‟ünü kapsamaktadır.
AraĢtırma konusuyla ilgili bulgulara bakıldığında ise karĢımıza Ģu sonuçlar çıkmıĢtır:
a) Firmaların önündeki geliĢim engellerine bakıldığında, öncelikli sorun ekonomideki dalgalanmalardır. Bunu finansal zorluklar, sigorta ve vergi oranlarındaki yükseklik takip etmektedir. Eğitimdeki yetersizlikler ise son sırada yer almaktadır.
b) Firmaların bankalardan finansman desteği alma durumları incelendiğinde, iĢletmenin faaliyet yılı, varlığını sürdürdüğü sektör, yönetim Ģekli, yöneticinin eğitim durumu ve yıllık cirosu ne olursa olsun firmaların çoğunluğu bu desteklerden yararlanmadığını belirtmiĢ, %47‟lik bir kısım ise banka desteklerinden faydalandıklarını dile getirmiĢlerdir. Faaliyet yılı 0-5 yıl olan iĢletmeler KOBĠ finansman desteği almada daha istekli olduğu görülmüĢtür. Yapılan yüz yüze görüĢmelerde de kredi kullanmayanların da gerekçeleri arasında yeterli sermayeleri olmadığı halde alınan kredilerin getirdiği faiz ve kredi masraflarını döndürebilme güçlerinin olmaması nedeniyle riskten kaçındıkları anlaĢılmıĢtır.
c) Firmaların kredi kullandıkları bankalara bakıldığında; oranlar çok değiĢmemekle beraber, devlet bankası olan Halk ve Ziraat Bankalarından daha çok yararlanılmıĢ, bunu Yapı Kredi Bankası ve diğer bankalar adı altında Ing Bank ve Garanti Bankası takip etmiĢtir.
d) Firmaların KOBĠ teĢvik araçlarından kullanım oranlarına bakıldığında, yapılan yüz yüze anketlerden çıkan sonuçlar bu konuda bilgi yetersizliklerinin olduğu, iĢletmelerin %80 civarındaki çoğunluğun ya teĢvik araçlarını kullanmadıkları ya da bilgi sahibi olmadıkları ortaya çıkmıĢtır. Bunun yanında yönetici eğitim düzeyi daha yüksek, cirosu daha büyük olan firmaların Ar-Ge ve üretim desteğinden faydalandıkları görülmüĢtür.
e) Firmalara, KOBĠ statüsüne girebilmek için belirlenen kriterler sorulmuĢ ve bu noktada bilgi eksikliği olduğu ortaya çıkmıĢtır. 100 firmadan sadece 89 tanesi yanıt vermiĢ geri kalan 11 firma bu kriterlerin neler olduğunu bilmediklerini ifade etmiĢlerdir. Alınan yanıtların %64‟ü ise belirlenen kriterlerin yeterli olduğunu dile getirmiĢlerdir. Eğitim seviyesi yüksek olan yüksek lisans ve doktora eğitimi almıĢ yöneticilerin ise %77,78‟i belirlenen kriterleri yetersiz görmüĢlerdir.
f) ĠĢletmelerin KOBĠ kredilerinden yararlanma durumları incelendiğinde ise %42‟lik kısım kullandıklarını belirtmiĢ, alınan bu kredilerde öncelikli olarak ihracat yaparken faydalandıkları görülmüĢtür. Bu oranı teknolojik yenilikler ve iĢ geliĢtirme takip etmektedir.
g) Anket uygulanan 100 kiĢiden %22‟si son aylardaki can suyu kredilerinden bilgi sahibi olmadıklarını belirtirken, %38‟i kullandıklarını söylemiĢtir. Ancak %40‟lık bir grup can suyu kredisini kullanmadıklarını ifade etmiĢlerdir.
h) Bankalardan alınan kredilerde firmayı finansman zorluğuna sokan nedenlerin baĢında faiz oranları gelmektedir. KOBĠ kredileri nasıl olmalıdır diye sorulduğunda da ilk yanıt esnek faiz oranlarının olması gerektiği cevabı alınmıĢtır. Katılımcıların %84‟ü alınan kredilerde firmayı finansman zorluğuna sokan en önemli nedenin yüksek faiz oranları olduğunu belirtmiĢlerdir. Bunu kredi geri ödeme süresi takip etmektedir ki iĢletme sahipleri alınan kredilerde uzun vadeli geri ödemeler talep etmektedirler. Son sırada ise firmaya olan güvensizlik yer almaktadır. Güvensizliğe yol açan neden ise firmaların bilançolarının açık olmamaları ve teminat göstermede bankaları zora sokmalarından kaynaklanmaktadır. Durum banka tarafından değerlendirildiğinde de, bankanın kendini güvence altına alması için teminat ya da kefalet istemesi beklenen bir durumdur.
5.2. Öneriler
AraĢtırmanın ana problemi KOBĠ-banka iliĢkisinde KOBĠ‟lerin bankalardan beklentilerini karĢılayıp karĢılayamadığının tespiti idi. ÇalıĢma sonucunda elde edilen sorunlar ve firmaların beklentileri üzerine Ģu öneriler geliĢtirilmiĢtir:
a) Ekonomide dalgalanmalar, finansal zorluklar, vergi ve sigorta oranlarındaki yükseklik KOBĠ‟lerin geliĢimlerinin önündeki en önemli engellerdir.
Öneri: KOBĠ‟lere bu konularda sürekli danıĢmanlık hizmeti veren, finansal zorluklar, vergi ve sigorta oranları hakkında araĢtırma yapan bir merkez kurulmalıdır. Bu merkez KOBĠ‟ler için uygun kredi koĢulları oluĢturmak için kredi kuruluĢları ile görüĢmeler yaparak, ekonomik araĢtırmalar ile konjonktürü takip ederek haftanın belirli günleri ulusal kanallarda düzenlenecek KOBĠ programları ile firmaları bilgilendirmelidir.
b) Finansman desteğinden birçok KOBĠ‟nin yararlanmadığı görülmüĢtür.
Öneri: AraĢtırmada faaliyet yılı beĢ yıla kadar olan KOBĠ‟ler, beĢ yıldan fazla süredir faaliyette olan KOBĠ‟lere göre daha fazla finansman desteği almaktadırlar. Ġlk kuruluĢ yıllarında gerek ihtiyaçları nedeniyle gerekse ilgili kuruluĢların çabası ile finansal desteklerden haberdar oldukları gözlenebilir. Ancak hizmet yılı uzadıkça KOBĠ‟ler finansal destek konusunda bilgilendirilmelidir.
c) ĠĢletmelerin banka kredilerinde en fazla tercih ettiği bankalar Halk Bankası ve Ziraat Bankasıdır.
Öneri: Diğer özel ticari bankaların KOBĠ banka kredileri konusunda KOBĠ‟leri ziyaret etmeleri, esnek geri ödeme uygun faiz oranları ile kredilerini cazip hale getirip firmaları bilgilendirmeleri ve bankalarını tanıtmaları gerekmektedir.
d) Firmaların büyük çoğunluğunun KOBĠ teĢvik araçlarından bilgi sahibi olmadığı görülmektedir.
Öneri: KOBĠ‟lerin konu hakkındaki eğitim yetersizliklerini ortadan kaldırmak amacıyla çeĢitli bilgilendirme seminerleri düzenlenmelidir. Bunun yanında bankalar daha duyarlı olmalı KOBĠ bankacılığı altında çoğunlukla kredi hizmeti vermek yerine üretim, ar-ge, ürün geliĢtirme gibi konularda da tanıtıcı hizmet vermelidirler.
e) ĠĢletmelerin büyük bir kısmı KOBĠ statüsüne girebilmek için belirlenen kriterleri yeterli bulmuĢtur.
Öneri: AraĢtırmada bir kısım iĢletme bu konuda bilgi sahibi olmadıklarını belirtirken büyük bir kısmı yeterli olduğu kanaatine varmıĢtır. Ancak görülmüĢtür ki yeterli denmesine rağmen aslında bu kriterlerin neler olduğunun net olarak bilinmediğidir. Bu noktada KOBĠ‟leri eğitici bilgilendirme toplantıları yapmak, ilgili kurum ve kuruluĢların firmalar için önemli olan hususların bir arada bulunduğu kitapçıklar bastırmaları faydalı olacaktır.
f) ĠĢletmelerin çoğunluğu KOBĠ kredilerinden yararlanmadıklarını belirtmiĢlerdir. Öneri: Bankaların verdikleri kredilerin, düĢük faizli ve uzun vadede geri ödeme sürelerinin olması gerekmektedir. Aksi takdirde firmalar kredi kullanmaya yanaĢmamakta çevrelerinden borçlanma yoluna gitmektedirler. Alınan kredilerin büyük bir çoğunluğunun da ihracat yaparken kullanıldığı görülmüĢtür.
g) Halk Bankası ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve Ankara Ticaret Odası iĢbirliğinde verilen can suyu kredilerinden KOBĠ‟lerin büyük bir kısmının kullanmadığı görülmüĢtür.
Öneri: KOBĠ‟lere verilen bu gibi destek paketlerinin tanıtımı sözlü ve yazılı basının da yardımıyla iyi bir Ģekilde yapılmalıdır. Bu krediler kullanıldığı taktirde iĢletmeye neler katıp katmayacağının net görülebilmesi için kurumlar tarafından firmaları bilgilendirici gerekli dökümanlar temin edilmelidir. Ayrıca kullandırılan kredi miktarlarının arttırılması kredi kullanan firmaların çoğalması anlamına geleceğinden, diğer devlet bankalarının da karlılıklarını minimum düzeyde tutarak geliĢmenin lokomotifi olan KOBĠ‟leri desteklemeleri bir devlet politikası olarak ön plana çıkmalıdır.
h) Banka kredilerinde KOBĠ‟leri zora sokan en önemli etken faiz oranlarıdır. Öneri: Bankalar verdikleri krediler de daha esnek faiz oranları kullanmalıdırlar. Yeni kurulmuĢ iĢletmeler zaten öz sermaye güçlüğü çektikleri için kredi geri ödemelerinde zora düĢmektedirler. Alınan bir kredinin zamanında ödenememesi ise firmanın siciline eksi olarak yansımaktadır.
KAYNAKÇA
UZUNOĞLU, S., APAK, S., AÇIKGÖZ, F., (2005), AB Müzakere Sürecinde
KOBİ’lerin Korunması ve Uyum Stratejileri, Ġstanbul Ticaret odası, Yayın No: 36
ALPUGAN, O., (1994), Küçük İşletmeler: Kavramı, Kuruluşu ve Yönetimi, Ġstanbul, Der Yayınları
BAYSAL, E., (2006), Esnafa sıfır faizli kredi, Zaman Gazetesi
BAġ, T., (2008), Anket: Nasıl Hazırlanır?Nasıl Uygulanır?Nasıl Değerlendirilir?Ankara, Seçkin Yayıncılık
BDDK, (2009, Aralık), Türk Bankacılık Sektörünün Genel Görünümü Raporu
CANSIZ, M., (2008), Türkiye’de KOBİ’ler ve KOSGEB, Ankara, DPT Yayınları
ÇAĞLAYAN, Z., (2000), Türkiye’de KOBİ Anlayışının Dünü, Bugünü, Geleceği, Ankara, ODTÜ Yayınları
ÇARIKÇI, E., (2001), Ekonomik Gelişmeler ve AB İlişkileri, Türk Cumhuriyetlerinde
Ekonomik Gelişmeler ve Türkiye’nin Ekonomik Destekleri, Ankara
ÇELĠK, A., AKGEMCĠ T., (2007), Girişimcilik Kültürü ve Kobi’ler, Ankara, Gazi Kitapevi
ÇETĠN, C., (1996), Yeniden Yapılanma Girişimcilik, Küçük ve Orta Boy İşletmeler ve
Bunların Özendirilmesi, Ġstanbul, Der Yayınları
ÇOLAKOĞLU, M. H., (2002), KOBİ Rehberi, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı, TOBB Genel Yayın No:359
EFE, B., (1998), İzmir KOBİ’leri Büyüteç Altında, Ġzmir, Ġzmir Ticaret Odası Yayını, No:57
EXĠMBANK Türkiye Ġhracat Kredi Bankası A.ġ. Türk Eximbank Sevk Öncesi Ġhracat Kredileri Uygulama Esasları Revizyonu, Madde 7, Eximbank, 21.3. 2005
GÜCELĠOĞLU, Ö., (1994), Küçük Ölçekli İşletmelerin KOSGEB’den Beklentileri, Ankara, Tes-Ar Yayınları
IBBOTSON,P., MORAN, L., (2003), E-Banking and SME/Bank Relationship in
Nothern Ireland, The International Journal of Bank Marketing
Innovation Technology Transfer, 2001
KARABIÇAK, M., ALTUNTEPE N., (2001), KOBİ’lerin Kredi Yoluyla Finansmanı, I.Orta Anadolu Kongresi
KARATAġ, S., (1991), Sanayileşme Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Ġstanbul, Veli Yayınları
KOBĠ‟lerin Sektörlere Yarattığı 10 Büyük Fırsat, (2005), Garanti KOBĠ GiriĢim Dergisi
KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, 2007-2009
KOSGEB, (2009, Aralık), Ekonomi ve Finansal Göstergeler Raporu
KÜÇÜKÇĠRKĠN, M., (2001), Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Finansman Sorunlarının
Çözümünde Alternatif Finansman Yöntemleri, Türkiye Ġktisat Kongresi‟nde sunulmak
üzere hazırlanmıĢ tebliğ
KÜÇÜKYILMAZLAR, A., (2007), Avrupa Birliği’nin Türk KOBİ’lerine Yönelik
MÜFTÜOĞLU, T., (1991)Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler,Sorunlar ve
Öneriler, Ankara, Sevinç Yayınevi
MÜFTÜOĞLU,T., (2007), Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İletmeler: Sorunlar-
Öneriler, Ankara, Turhan Kitapevi
ODABAġI SARI, A., (2005), Avrupa Birliğinde KOBİ Destek Mekanizmaları ve
Türkiye, Ġstanbul, Ġktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları
OECD, (1997)General Cartel Bans: Criteria for Exemption for Small and Medium-
Sized Enterprises, Paris
OECD, (2005), SME and Entrepreneurship Outlook
PEEL M.,NICHOLAS W., (1997), Working Capital and Financial Management
Practices in the Small Firm Sector, International Small Business Journal
SARIASLAN, H., (1994), Orta ve Küçük Ölçekli İşletmelerin Finansal Sorunları:
Çözüm İçin Bir Finansal Paket Önerisi, Ankara, TOBB Yayınları, No:281
SARISOY, Ġ., (2008), Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Yönelik Vergi Teşvik
Politikası, Ġstanbul, Ġstanbul Ticaret Odası Yayın No: 23
SÖĞÜT, M. A., (2001), AB’de Devlet Yardımları ve İmalat Sanayinde Uygulamalar, Ankara, KOSGEB Yayınları
TC.BaĢbakanlık DPT, VI: BeĢ Yıllık Kalkınma Planı Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu “Küçük Sanayi”,No:2169,Ankara 1989
TEKĠN, C., (2002), KOBİ Teşvik Belgesi Kapsamında Yapılan Yatırımlara Sağlanan
Kredi Desteği-I, YaklaĢım Dergisi, Yıl 10, Sayı 119
TOBB, KOSGEB, (2002), KOBİ’lere Yönelik Devlet Yardımları, Proje Merkezi Yayınları, No:1
TSPAKB, (2003), KOBİ Finansman ve Borsa Dışı Teşkilatlanmış Piyasa Hakkında
Rapor, Ġstanbul
TUTAR, H., KÜÇÜK, O., (2003), Girişimcilik ve Küçük İşletme Yönetimi, Ankara, Seçkin Yayıncılık
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar (BKK 2009/15199)
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına ĠliĢkin 2006/3 Sayılı Tebliğ'de DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Tebliğ (Tebliğ No: 2007/1)
YÖRÜK N.,BAN, Ü., (2003), KOBİ’lerin Finansman Sorunları ve Finansman